سرویس بینالملل اقتصادسبز- مونا مشهدی رجبی:
اقتصادسبز آنلاین: خبری که این روزها بازارها را تکان داده است، خبر تولید واکسن و شروع واکسیناسیون در شماری از کشورهای دنیا است. اغلب کشورهای غربی از دسامبر سال ۲۰۲۰ تزریق واکسن فایزر را شروع کردهاند و آمریکا علاوه بر فایزر، میلیونها دوز واکسن مدرنا را نیز در سراسر کشور توزیع و تزریق کرده است. در چین هم چندین واکسن تولید شده است که به دلیل حجم تولید انبوه میتواند نقش مهمی در پایان دادن به بحران کرونا داشته باشد. روسیه هم واکسیناسون مردم را شروع کرده است و اخیرا خبر از کارایی واکسن تولیدی خود روی تمامی گروههای سنی بالاتر از ۱۸ سال داده است. روسیه اعلام کرد مطالعه روی کودکان را به زودی شروع خواهد کرد.
اما خبر تایید واکسن کرونا و انتشار اخبار امیدوارکننده در مورد واکسنهای دیگری که در ماههای آتی وارد بازار خواهند شد، باعث شد تا پیشبینیهای مثبتی در مورد اقتصاد دنیا ارایه شود. از یک طرف پیشبینیهای اقتصادی در مورد سال ۲۰۲۱ نسبت به پیش بینیهای چند ماه قبل مثبت تر است و از طرف دیگر نگرانیها در مورد سال جدید و بحرانهای تازه ناشی از همهگیری کرونا از بین رفته است. در این شرایط سؤوال مهمی در میان اقتصاددانان به وجود آمده است و سؤوال مهم این است که چه زمانی اقتصاد دنیا به شرایط قبل از کرونا بازمی گردد؟
در سال ۲۰۲۱ اقتصاد دنیا چه وضعیتی خواهد داشت و آیا تمامی کشورها به طور همزمان رشـد را تجـربـه خواهند کرد؟
چه عواملی باعث رشد اقتصادی دنیا در سال جدید میشود
حال سؤوال این است که توزیع واکسن در دنیا چگونه میتواند زمینه را برای رشد اقتصادی فراهم کند. ما انتظار داریم در سال بعد شاهد افزایش تقاضا برای کالاها و خدمات مختلف باشیم که دلیل این مسأله هم از بین رفتن نگرانی و اضطراب مردم در مورد شرایط اقتصاد و احتمال از دست دادن شغلشان است.
از طرف دیگر با افزایش عرضه واکسن در دنیا، توسعه امکانات درمانی و بهداشتی و دارویی برای مقابله با ویروس کرونا و دسترسی سریع و ارزان مردم به انواع تستها، دیگر از محدودیتهای کشوری و محدودیتهای مرزهای بینالمللی خبری نخواهد بود که زمینه را برای افزایش نرخ رشد اقتصادی فراهم میکند.سازمان توسعه و همکاریهای اقتصادی در گزارش اخیر خود از ایجاد نقطه عطف در اقتصاد دنیا سخن گفته است. نقطه عطفی که میتواند خط پایانی بر بحرانهای کنونی بکشد و دنیا را باز به مسیر رشد بازگرداند. بر مبنای این گزارش در انتهای سال ۲۰۲۱ اقتصاد دنیا به شرایطی که در قبل از کرونا داشت باز میگردد و از ابتدای سال ۲۰۲۲ میتوان منتظر احیای اقتصاد دنیا و بازگشت به مسیر توسعه اقتصادی بود.
سرعت احیای اقتصاد بستگی به سرعت توزیع واکسن دارد
سارا جانسون، مدیر اجرایی مرکز مطالعات بازار ای اچ اس مارکت در مورد تاثیر شروع واکسیناسیون جهانی علیه ویروس کرونا روی اقتصاد گفت: «تولید سریع واکسن کرونا و عرضه واکسن توسط شرکتهای مختلف باعث شده است تا توان عرضه حجم زیادی واکسن در بازه زمانی کوتاهی وجود داشته باشد. در نتیجه میتوان انتظار داشت در آینده نه چندان دور دوباره شاهد بازشدن مرزها و از سرگیری فعالیتهای اقتصادی و تجاری باشیم. با تزریق جهانی واکسن موج تازهای از هزینههای مردم و کسب و کارها برای سفر و ارایه خدمات مربوط به گردشگری ایجاد میشود که بهدنبال خود افزایش نرخ رشد اقتصادی کشورها در سال ۲۰۲۱ را به همراه خواهد آورد.» وی در مورد وضعیت اقتصادی دنیا در سال ۲۰۲۰ گفت: «در سال ۲۰۲۰ ارزش تولید ناخالص داخلی دنیا با نرخ ۴ درصد تنزل پیدا کرد ولی با تولید واکسن کرونا و شروع تزریق آن در دنیا نه تنها در سال ۲۰۲۱ خبری از رکود اقتصادی نخواهد بود بلکه ما رشد اقتصادی را نیز تجربه خواهیم کرد. در این سال اقتصاد دنیا حداقل با نرخ 4.5 درصد رشد میکند و با ادامه این روند در سال ۲۰۲۲ ما شاهد اوج گیری دوباره اقتصاد دنیا خواهیم بود.»
این اقتصاددان با اشاره به تاثیر مثبت واکسن روی اقتصاد گفت:« کشف واکسن به معنای پایان دوره عدم اطمینان در مورد اقتصاد دنیا بود. دیگر خبری از تصویرهای ترسناک و دلهره آور در مورد اقتصاد دنیا نیست. ما میدانیم که از ابتدای سال بعد روند احیای اقتصاد شروع میشود و از اواخر سال ۲۰۲۱ که اغلب مردم دنیا واکسن کرونا را دریافت کرده اند، نرخ رشد اقتصادی جهان به سطحی که قبل از همه گیری وجود داشت میرسد.»
بیشتر بخوانید: چالشهای تامین نقدینگی تولید
رونق اقتصادی به دنبال رکود بزرگ ۲۰۲۰
اما با وجود ارایه گزارشهای مختلف در مورد وضعیت اقتصادی دنیا در سال ۲۰۲۱، یکی از قابل استنادترین گزارشها، گزارش ارایه شده توسط سازمان توسعه و همکاریهای اقتصادی است. این سازمان پیش بینی میکند در سال ۲۰۲۱ ما شاهد رونق بزرگی در اقتصاد دنیا خواهیم بود. رونقی که بهدنبال رکود تاریخی اقتصاد در سال ۲۰۲۰ اتفاق خواهد افتاد و بدون شک فرایندی ادامه دار خواهد بود.
البته در این گزارش امیدوارکننده هم تاکید شده است که تمامی زیانهای تحمیل شده به اقتصاد دنیا در سال ۲۰۲۰، تا انتهای سال ۲۰۲۱ جبران نمیشود ولی با رشد اقتصادی در سال جدید و از سر گیری فعالیتهای اقتصادی در بسیاری از کشورهای صنعتی میتوان امیدوار بود که از بار مشکلات اقتصادی کاسته شود و اقتصاد دنیا با سرعت بیشتری رشد کند.
بر مبنای این گزارش در سال ۲۰۲۰ ارزش تولید ناخالص داخلی دنیا 4.2 درصد تنزل پیدا کرده است در حالیکه در پیشبینی ماه سپتامبر نرخ انقباض اقتصادی دنیا در سال ۲۰۲۰ برابر با 4.5 درصد برآورد شده بود. سازمان توسعه و همکاریهای اقتصادی در مورد دلیل تغییر این برآورد نوشت: «عرضه واکسن و شروع تزریق آن در دنیا باعث شد تا اندکی از فشار ناشی از کرونا روی اقتصاد کاسته شود. البته برخی از کشورهای آسیایی هم موفقیت زیادی در کنترل ویروس داشتند و بههمین دلیل توانستند از بار اقتصادی تحمیل شده در اثر کرونا روی اقتصاد بکاهند.»
انتظار میرود در سال ۲۰۲۱ ارزش تولید ناخالص داخلی دنیا با نرخ 4.2 درصد رشد کند که نسبت به براورد ماه سپتامبر 0.8 درصد کمتر است و در سال ۲۰۲۲ هم پیشبینیها از رشد 3.7 درصدی تولید ناخالص داخلی حکایت دارد.
بعد از پایان این سال سخت برای اقتصاد دنیا، پیشبینی میشود ما شاهد پیشرفتهای علمی زیاد در دنیا باشیم و در عرصه تولید دارو هم در دنیا گامهای بلندی برداشته شود.تغییر در عملکرد و رفتار افراد و سازمانها، تغییر در نحوه کار کردن و تغییر در استفاده از تکنولوژی در دنیا میتواند نتیجه اصلی این همهگیری در سال جدید باشد دلیل این تغییر رفتار هم هشدارهای فعالان عرصه بهداشت و درمان در مورد باقیماندن ویروس کرونا در زندگی و ضرورت رعایت بخشی از اصول بهداشتی و مراقبتی در سالهای پیش رو است. انتظار میرود از سر گیری صنعت توریسم در دنیا با سرعت پایینی اتفاق بیفتد که یک دلیل آن را میتوان توزیع تدریجی واکسن در دنیا و زمان بر بودن واکسیناسیون تمامی مردم دنیا دانست و دلیل دیگر آن هم تاثیرات اقتصادی ناشی از کرونا است که توان سفر بهخصوص سفرهای خارجی را برای مردم و کسب و کارها از بین برده است.
بازسازی اقتصادی در دنیا نا متوازن خواهد بود
نکته مهمی که در این گزارش و دیگر گزارشهای مرتبط با روند رشد اقتصادی در سال ۲۰۲۱ مشاهده میشود این است که رشد اقتصادی دنیا در این سال نا متوازن خواهد بود. کشورهای صنعتی که اولین دوزهای واکسن را خریداری کرده اند و تزریق را در سطح وسیع شروع کرده اند، زودتر از دیگر کشورهای دنیا شاهد رشد اقتصادی خواهند بود ولی کشورهایی که دیرتر به واکسن دسترسی دارند یا در سطح وسیع نمیتوانند از آن استفاده کنند همچنان درگیر بحران کرونا و مرگ و میر ناشی از آن خواهند بود و رشد اقتصادی در این کشورها اتفاق نمی افتد.
حتی در میان اقتصادهای بزرگ دنیا هم این تفاوت در روند احیای اقتصاد مشاهده خواهد شد. بهعنوان مثال کشور چین از فصل دوم سال ۲۰۲۰ توانست از رکود خارج شود و رشد اقتصادی را تجربه کند ولی رسیدن وضعیت اقتصادی کشور ژاپن به شرایط قبل از کرونا تا سال ۲۰۲۳ طول خواهد کشید و شماری از کشورهای اروپای غربی هم تا انتهای سال ۲۰۲۲ رشد را تجربه نخواهند کرد.
از طرف دیگر حل شدن معضل بیکاری هم در دنیا بستگی به وضعیت اقتصادی کشورها دارد. انتظار میرود اقتصادهایی که با سرعت بیشتری روند بازسازی اقتصادی را تجربه کرده اند و از رکود و بحران خارج شدهاند، سریعتر شاهد کاهش نرخ بیکاری باشند ولی در کشورهای در حال توسعه بیکاری تا سالیان سال میهمان اقتصاد خواهد بود. مرکز مطالعاتی ای اچ اس مارکت در این مورد نوشت:« انتظار میرود تا اواسط سال ۲۰۲۲ میلادی نرخ بهره بانکی در کشورهای صنعتی اروپای غربی ، آمریکا و ژاپن در سطح نزدیک به صفر یا منفی باشد ولی در کشورهای در حال توسعه که نگرانیهای زیادی در مورد افزایش نرخ تورم در آنها وجود دارد، این سیاست عمر زیادی نخواهد داشت و احتمال میرود از اواسط سال ۲۰۲۱ ما شاهد ارتقای نرخ بهره در این کشورها باشیم. رشد نرخ بهره در این کشورها که اغلب درگیر مشکلات مالی هستند و حتی در دوره کرونا هم توانایی مالی لازم برای حمایت از اقتصاد را نداشتند. در این کشورها نرخ بیکاری تا سالها در اقتصاد روند افزایشی خواهد داشت زیرا نه دولت توانایی اجرای پروژهها و ایجاد شغل را دارد و نه بخش خصوصی میتواند در این حوزه نقش ایفا کند.»
افزایش میزان بدهی هم چالشی جدی برای اقتصاد دنیا
مسأله دیگری که میتواند مانع رشد سریع اقتصاد دنیا در سال بعد شود، وضعیت بدهیهای دولتها و بخش خصوصی است. افزایش بدهی در کشورها میتواند آسیب زیادی به سیستم مالی و نظام بانکی وارد کندو کارایی این بخش مهم اقتصادی را با اختلال روبرو کند. از طرف دیگر در تجارت در دنیا هم با سرعت کمی رشد خواهد کرد. آمارها نشان میدهد در سال ۲۰۲۰ حجم تجارت در دنیا با نرخ 6/5 درصد تنزل پیدا کرد که بالاترین نرخ کاهش تجارت در جهان از بحران مالی سال ۲۰۰۸ تا کنون است و در سال ۲۰۲۱ هم انتظار نمی رود رشدی بیش از ۲ درصد در حجم تجارت دنیا نسبت به سال ۲۰۲۰ اتفاق بیفتد. البته در اواسط سال ۲۰۲۰ پیش بینی شده بود در اثر همه گیری کرونا حجم تجارت در دنیا ۹ درصد نسبت به سال قبل کاهش پیدا کند ولی شواهد نشان داد که حجم تجارت در این سال تنها ۵.۶ درصد کمتر شده است. بالاترین نرخ کاهش تجارت در دنیا در طول تاریخ در سال ۲۰۰۹ اتفاق افتاده است و در این سال تجارت در دنیا ۲۲ درصد کاهش پیدا کرد. بهجز این سال در تمامی سالهای دیگر دنیا رشد تجارت سالانه را تجربه کرد زیرا این دیدگاه وجود داشت که تجارت زمینهساز رشد اقتصادی در دنیا میشود و حمایت از تجارت امری مهم و ضروری است.