گروه گزارش «اقتصاد سبز»: یحیی امیری

ماهی، ماهی، تازه ماهی

اقتصادسبز آنلاین: آمار فائو می‌گوید صنعت صیادی در کشورهای در حال توسعه 500 میلیون شغل به صورت مستقیم و غیرمستقیم ایجاد کرده و 10 کشور چین، هندوستان، اندونزی، پرو، آمریکا، شیلی، ژاپن، تایلند، ویتنام و روسیه در ردیف اول صیادی و تجارت ماهی قرار گرفته‌اند، این مهم حاصل نمی‌شد اگر صنعت غذا نبود، صنعت غذا که در کشاورزی به‌صورت بازوی توانایی دستاوردهای تجاری آن را چنان بالا برده که در جهان امروز، تصور از کارافتادن آن، یعنی گرسنگی و فقر دامنه‌دار برای همه مردم و جالب است بدانیم هندوستان که از اوایل قرن نوزدهم وارد حوزه پرورش ماهی قرار گرفته و 6 درصد پرورش ماهی دنیا را در اختیار دارد به‌جایی رسیده که اتحادیه اروپا با این ادعا که می‌خواهد از آلودگی و شیوع بیماری جلوگیری کند ناچار شد قوانین محدودکننده‌ای برای صادرات بالای ماهی هندوستان وضع کند، کشوری که سالانه 9 میلیون تن ماهی پرورش می‌دهد. چرا چین در ردیف اول پرورش‌دهنده ماهی جهان قرار گرفته؟ این رتبه اول را سال‌هاست که در اختیار دارد و تاکنون هیچ رقیبی برای خود ندیده است،‌ بر مبنای همین گزارش‌ها، چین به تنهایی یک سوم پرورش ماهی را در اختیار دارد، چین سال‌هاست که پرورش ماهی و آبزیان را در بین کشاورزان خود ترویج می‌کند. چین به نیاز بازار غذای جهان برای خرید ماهی واقف است، با پرورش سالانه 58 میلیون و 800 هزار تن ماهی برای بیش از 14 میلیون نفر شغل ایجاد کرده است.
کشور ما هم که از آغاز قرن بیستم وارد حوزه صنعتی شدن صید و صیادی قرار گرفته چندان از غافله عقب نمانده است. سید روح‌اله لطیفی سخنگوی گمرک گفته است: طی 3 ماهه اول سال‌‌جاری (سال 1399) بیش از 23 هزار و 462 تن ماهی و سایر آبزیان دریایی را از کشور صادرکرده و از این بابت بیش از 37 میلیون و 415 هزار و 785 دلار درآمد داشته است، اما ماهی در زندگی بشر چگونه جایگاه یافته، چرا قرن‌های قرن، ‌صیادی از مشاغل فقیرانه بوده و در ادبیات همواره از ماهی‌گیر فقیر گفته شده و ارنست همینگوی نویسنده بزرگ آمریکایی در داستان جاودانی «مرد پیر و دریا» صیاد را قربانی صید بزرگش نشان داده و تأثر جهانی را برانگیخته است و این اثر او، همچنان در صدر ادبیات قرار گرفته است. صیدی که صیادش را صید کرد!

کارگر پیر جایی نداشت

در 5-4 دهه اخیر، توریست‌های داخلی که به شمال کشورمان سفر می‌کنند، یکی از تفریحاتشان تماشای کار صیادان است، تراکتوری که طور ماهی را از آب بیرون می‌کشد و کارگران عضو تعاونی صیادان از فروش محصولات خود به‌طور مساوی منتفع می‌شوند. جوان‌هایی که امروز این فرم صیادی را می‌بینند، نمی‌دانند که در گذشته کار صیادان تا چه حد سخت و توانفرسا و کشنده بوده است.
تصویری که خود در دهه 30 در سواحل خزر دیدم چنین بود، قبل از طلوع آفتاب، قایقی با پارو تور را به دریا می‌برد و چند ساعت بعد که تورکشی شروع می‌شود، بیش از 40 کارگر تا نیم تنه در آب رفته و طناب ضخیم را روی شانه‌هایشان می‌کشیدند، به این گروه کارگران، رنجبران دریا می‌گفتند. کارشان به حدی سخت و کشنده بود که هر مرد جوانی توانایی طناب‌کشی را نداشته است. شانه‌هایشان از شدت فشار طناب زخم می‌شد. خستگی‌ چنان بر جانشان سنگینی می‌کرد، که وقتی تور به طور کامل به ساحل می‌رسید و کارگران دیگر مشغول جمع‌آوری ماهی و کیسه‌کردن آنها می‌شدند، همانجا روی ماسه‌های خیس می‌افتادند و دقایقی استراحت می‌کردند، همین هفته پیش (اوایل بهمن‌ماه) فیلمی ویدیویی از ساحل سرخرود دیدم که چند پیرمرد با ریش و موی سفید در کار جعبه‌زنی ماهی دیده می‌شدند. 50 سال پیش که تراکتوری در کار نبود، این پیرمردها جایی در حرفه صیادی نداشتند. چون قدرت بدنی‌شان تحلیل رفته بود.

بازار ماهی تازه سرچشمه دایر است

سختی‌های صیادی فقط در تورکشی نبود، ماهی‌ بازار فروش خوبی نداشت، وسیله حمل و نقل نبود، بازار ماهی عموماً در میادین شهرها برپا می‌شد، صادراتی که به تهران می‌شد ماشین آماده می‌خواست که نبود. تهران دو بازار فروش ماهی مشهور داشت، چهارراه سرچشمه و خیابان استانبول، سرچشمه هنوز هم در ردیف اول تازه فروشی ماهی قرار دارد، اگر شما هم مثل من، ساعت 6 صبح روز جمعه دوم بهمن‌ماه، از میدان بهارستان به طرف خیابان سیروس در حرکت باشید، در 4 راه سرچشمه، یکی دو ماهی‌فروش بزرگ و کمی قبل از چهارراه چندین مغازه ماهی فروشی با چراغ روشن می‌بینید که آماده چینش ماهی‌هایی که صبح صید شده و تا یکی دو ساعت دیگر به درب مغازه می‌رسد،‌ شده‌اند.
بورس ماهی سرچشمه همچنان حفظ شده است، ساعت 10 – 11 چنان ازدهامی از مشتری‌ها می‌شود که یادآور بازار روز است. هنوز هم مشتری‌های قدیمی و خیلی قدیمی دارد. حاج محمد به من می‌گوید: بیشتر مشتری‌های من بچه‌هایی هستند که 50 سال پیش همراه والدین خود برای خرید ماهی تازه به سرچشمه می‌آمدند. حالا همان بچه‌ها بزرگ شده خود خریدار ماهی‌های ما شده‌اند. آن روزها برای گردش و تفریح و کنجکاوی می‌آمدند، این روزها برای این‌که از جایی مطمئن ماهی تازه بخرند و با خیال راحت ناهار و شامشان ماهی بخورند.

پخش مویرگی ماهی تازه

اگرچه همه محصولات کشاورزی در ردیف سریع الفسادها قرار دارند. اما ماهی در کنار آنها یک استثناء است، ماهی خیلی زود فاسد می‌شود، خیلی زود از طعم و مزه می‌افتد. همه مردم از هر تیپ و طبقه‌ای اصرار دارند که ماهی تازه صید شده را بپزند، سرخ کنند، کباب کنند و بخورند. این سال‌ها سازمان‌دهی خوبی شد و ماهی تازه وارد بازار می‌شود. در بازار ماهی محمودآباد که یکی از بازارهای دیدنی شمال ایران است و بالاترین فروش به نسبت بازارهای دیگر را دارد تا قبل از ظهر هر روز، صید چندین گروه صیادی عرضه می‌شود و بلافاصله به فروش می‌رود. ماهی‌های تهران را اکثراً با ماشین‌های وانت آماده بار می‌‌زنند و راهی پایتخت می‌کنند. چند گروه از تعاونی‌های توزیع مویرگی برای رستوران‌ها دارند. در گذشته‌ای نه چندان دور، رستوران‌‌ها خود مستقیماً از بازار ماهی چهارراه سرچشمه و یا خیابان استانبول خرید می‌کردند. با وجود این‌که اکنون در اواسط زمستان قرار داریم و هوا سرد است، بازهم ماهی‌فروش‌ها، حتی برای چند ساعت انتظار برای فروش، ماهی تازه را در یخ فراوان قرار می‌دهند. در بازار ماهی عباس‌آباد تنکابن که آن هم از بازارهای درجه یک فروش ماهی تازه است، یا در محمودآباد، از یخ کمتر استفاده می‌شود،‌ مگر این‌که همه ماهی‌های صید شده روز تا قبل از ظهر به فروش نرود. البته هنوز هم در بعضی از این ماهی‌فروش‌ها تا غروب آفتاب، ماهی تازه دیده می‌شود.

فروش زنبیلی ماهی

تا سال 1315 که ایران در حوزه خلیج‌فارس اقدام به پیاده‌سازی روش‌های نوین صید و فرآوری شیلاتی در آب‌های خلیج‌فارس و دریای عمان با استفاده از کشتی‌های تحقیقاتی کرده بود، یکی از دغدغه‌های مهم صیادان فروش ماهی بود، صید انجام می‌گرفت. گاه تورها پر از ماهی به ساحل می‌رسد، اما برای فروش آن امکاناتی نبود. این مشکل شاید از زمان صیدهای اولیه آغاز شده باشد. انسان پیش از تاریخ که برای تغذیه به صید ماهی می‌پرداخت، از آغاز ماهی‌گیری با نیزه و تک‌تک انجام می‌گرفت، به زودی تورهایی ساخته شد، تورهای ابتدایی به‌وسیله طناب روی دوش و تن به آب زدن، ماهی‌گیری می‌شد. به زودی مسأله‌ای به‌نام مازاد بر مصرف مطرح شد، همه آنچه از دریا به‌دست می‌آمد به‌وسیله خانواده و اطرافیان مصرف نمی‌شد. قدیمی‌ترین وسیله فروش ماهی در بازار‌، فروش زنبیلی بود، یعنی مردانی بودند که به نسبت توانایی جسمانی‌شان، تعدادی ماهی سر تور کشی می‌خریدند، آن را در زنبیلی که اکثراً از برگ درخت خرما بافته می‌شود به دوش گذاشته و وارد بازار و محله‌های زندگی مردم می‌شدند، و با صدای بلند آهنگ می‌خواندند! ماهی، ماهی، ماهی،‌آی ماهی تازه آوردم. فروش زنبیلی تا 50 سال پیش به شدت رواج داشت، حالا هم کم و بیش در حد یادگاری و خاطره‌سازی در بعضی نقاط ساحلی دیده می‌شود.

ماهی‌های شمال، ماهی‌های جنوب

صیادان شمال ایران، دریای مازندران برای فروش آنچه صید می‌کردند، به نسبت صیادان جنوب، مشکل کمتری داشتند، شمال ایران‌، شهرهای پرجمعیتی داشت که مردم آن به خرید و غذا ساختن با ماهی علاقه وافری داشتند، در جنوب صیدهای پرحجمی انجام می‌گرفت، اما فروش آن به نسبت جمعیت کم اهالی شهرهای حاشیه خلیج‌فارس، فروش آن برای تازه‌خوری با مشکلاتی روبه‌رو می‌شد. این مشکل کم و بیش در شمال ایران هم وجود داشت، اما شمالی‌‌ها با روش نمک سود کردن و دود دادن، موفق شدند، ماهی‌های مازاد بیش از تازه‌خوری را با این روش‌ها برای فصل تابستان ذخیره کنند. آن هم نه در مناطق شهری، بلکه آنها که به ییلاق می‌رفتند و تابستان‌ها در مناطق سرد کوهستانی حاشیه البرز زندگی می‌کردند، از این ماهی‌ها به مصرف می‌رساندند. فروش ماهی‌های دودی به نسبت سودآور بود، برای دود دادن و نمک سود کردن، گروهی متخصص، ذائقه‌سنجی کرده، محصولی عرضه می‌کردند که خوشمزگی آن موجب می‌شد در سفره هر خانواده‌ای، برش ماهی دودی هم از برای تنوع دیده شود. این روش کارساز و چاره‌ساز بود، اما به نسبت تمام صیدهای مهمی که انجام می‌گرفت، کارساز نبود. یکی از مشکلات مهم صیادان تا قبل از روبه‌راه شدن کارخانه‌های کنسروسازی در بندرعباس مازاد مصرف صید بوده است.

تنوع کنسرو، 500 نوع در آمریکا

امروزه تولیدکنندگان کنسروماهی کشورمان از تعداد انگشتان دست فراتر رفته‌اند، سندیکای کنسروسازان ایران 110 عضو دارد، عضو فعال، تولیداتشان نه تنها در بازار داخلی بلکه به کشورهای منطقه صادر می‌شود. تنوع تولید هم به سرعت بالا رفته، به‌طوری که در آمریکا تنوع صنایع کنسروسازی به 500 نوع رسیده و در ایران نزدیک به 150 نوع گزارش شده است.
مشتریان اولیه کنسرو ماهی، ارتشی‌ها بوده‌اند، در واقع ارتش به‌خاطر نیاز به غذاهای جمع و جور برای سربازانش در مأموریت‌ها و در مانورها به این صنعت دل‌بسته بود. صنایع کنسروسازی ایران که در سال 1315 در حوزه خلیج‌فارس پا گرفت، به سفارش ارتش کنسرو می‌ساخت، به‌زودی مازاد تولید روانه بازار شد. ابتدا فروشگاه‌های شیلات کنسروماهی می‌فروختند، به‌زودی این کالا در قفسه مغازه‌های معمولی هم قرار گرفت. یکی از مشکلات اولیه مصرف عمومی مردم، بازکردن در قوطی‌ها بود، امروزه کنسروها دارای درب فلزی مکانیکی جمع و جوری هستند که با یک فشار انگشت باز شده و محتویات آن در بشقاب قرار می‌گیرد، اما تا سال‌های 1940 که آغاز رشد صنعت کنسروسازی در ایران شد، قوطی‌ها به حدی مشکل‌ساز بودند و برای بازکردن در نیاز به چاقو و فلز نوک تیز بود که خیلی‌ها به‌خاطر همین زحمات از خیر خرید آن منصرف می‌شدند.

تولید به 15 میلیون قوطی رسید

توسعه صنایع کنسروسازی در ایران را می‌توان سرآغاز رونق صیادی دانست، صیادان که از اقشار زحمتکش و نسبتاً فقیر جامعه بودند، یکی از دغدغه‌های اصلی‌شان فروش ماهی‌ها بود، نمک سودکردن و دود دادن گرچه یک روش ماندگاری بود، اما این بازار جواب همه صیادان را نمی‌داد. گرچه در همین تاریخ هم، همه ماهی‌های صید شده قابلیت کنسرو شدن را نداشتند و صیادان ماهی تن، به نسبت صیادان دیگر، وضعیت بهتری داشتند، چرا که صنایع کنسروسازی مشتری پروپاقرص ماهی تُن بود.
رونق کارخانه کنسروسازی ماهی تُن بندرعباس که توسط شیلات ایران راه‌اندازی شد به زودی تولیداتش مورد توجه عامه مردم قرار گرفت. نخست در فروشگاه‌های زنجیره‌ای شیلات و نمایندگی‌هایی که سال به سال بیشتر می‌شدند. کارخانه تن ماهی بندرعباس به فاصله 15 سال یعنی از سال 1315 تا 1330 موفق شد کار خود را توسعه بدهند، چرا که عامه مردم، کسبه، محصلین و افرادی که ظهرها سرکار بودند و توان مالی یا میل لازم برای خوردن غذا در رستوران‌ها را نداشتند، با خرید یک قوطی تُن ماهی، تغذیه خوبی داشتند. همین استقبال موجب شد در سال 1352 در برنامه توسعه کنسروسازی کارخانه جدیدی با زیربنای 2000 متر مربع و با ظرفیت 15 میلیون قوطی در سال آغاز به کارکرد و کارخانه قدیم به سردخانه 1200 تنی تبدیل شد. حالا دیگر کنسروماهی غذای اشرافی هم شده بود، گرچه امروز به‌خاطر گرانی از سبد غذایی فقرا هم خارج شده است.

بیشتر بخوانید: نمایشگاه IBATECH ISTANBUL 2021

تشویق ناپلئون به کنسروسازی

موازی با کنسروکردن ماهی، مسأله انجماد برای نگهداری ماهیان تازه صید شده رواج گرفت و مشکل کار صیادان را تا حدود زیادی کم کرد. امروزه ماهی‌های صید شده پس از ارزیابی مصرف روزانه برای تازه‌خوری، انجماد کردن مازاد تولید امری رایج و تقریباً در تمام کشورهای جهان رواج دارد. سردخانه‌های مجهزی برای حفظ ماهی‌ها ساخته شده است.
تاریخ صنایع‌غذایی می‌گوید ناپلئون که به تغذیه سربازان خود بسیار اهمیت می‌داد صنعتگران خود را تشویق کرد راه‌هایی برای سلامت ماندن غذا و حمل و نقل آن به جبهه‌ها بیابند. عده زیادی از دانشمندان و دست‌اندرکاران امور، هدف ناپلئون را درک و در راه بسته‌بندی و سلامت غذا کوشیدند، تا سرانجام نیکولاس آپرت موفق شد روش نگهداری موادغذایی را در ظرف‌هایی که خوب بسته شده و از نفوذ هوا جلوگیری کند ابداع کند، آنچه او کوشید انجام دهد در سال 1810 مورد تایید قرار گرفت و از آن پس، صنعتی به نام صنعت کنسروسازی در جهان رونق گرفت و یکی از مشکلات عمده صیادان نیز به موازات آن حل شد.
وقتی اولین کارخانه کنسروسازی بندرعباس افتتاح شد (سال 1316) نزدیک به 150 سال از رواج کنسروسازی صنایع‌غذایی در جهان گذشته بود، اما همین آغاز، راهی باز کرد برای صیادان که همواره نگران فاسد شدن صیدهایی که از دریا انجام می‌دادند، بودند.

شیلات ایران ملی شد

صنعت کنسروسازی در سال 1347 در ایران گسترش یافت. همزمان روش‌های مفید و مؤثر دیگری چون، منجمدکردن ماهی‌ها در بندر میانکاله گرگان را شیلات ایران راه‌اندازی کرد. اولین کارگاه کنسروسازی غذا در ایران را روس‌ها در قائمشهر فعلی تأسیس کرده بودند،‌ کار این روس‌ها کنسرو خوراک لوبیا بود که به سفارش ارتش ایران تولید می‌‌کردند. در گزارش سندیکای صنایع کنسرو ایران یادی از برند کارون شرق که مالک آن آقای استپانیان بود شده است، استپانیان کوشید علاوه بر کنسرو خاویار، کنسرو بادمجان هم تولید کند که فرمول کار را از روس‌ها آموخته بود. البته عمر این برند تا به امروز ادامه نیافت اما راه و روشی ابداع کرده بود که دیگران به سرعت از آن گرته‌برداری کردند و این صنعت را به مرور به جایگاه امروزی رساندند. آنچه مسلم است صیادان ماهی تا قبل از تأسیس شیلات ایران حال خوشی نداشتند. شیلات ایران در سال 1331 در زمان دولت دکتر محمد مصدق ملی شد و از کنترل اتحاد جماهیر شوروی خلاص یافت. تاریخ صیادی ایران می‌گوید روز 12 بهمن سال 1331 دولتی که بیش از حد به حمایت مردمی متکی بود با این اقدام جسورانه و به موقع به غارت دریای مازندران خاتمه داد. شیلات ایران بخشی از وزارت کشاورزی ایران شد‌، شیلات جنوب و شیلات شمال.

شیلات و فروشگاه‌های زنجیره‌ای

ملی شدن شیلات ایران اگرچه قدم بزرگی در راه رفاه صیادان ایران برداشته بود اما همزمان با این اقدام، کار انجماد ماهی‌های صید شده مؤثرتر واقع شد. شیلات ایران در دهه 40 اقدام به تأسیس فروشگاه‌های زنجیره‌ای ماهی کرده بود، هدف اولیه فروش ماهی‌های منجمد شده جنوب ایران، خلیج‌فارس بود. استقبال از این فروشگاه‌ها و خرید فراوان از آن موجب شد که به مرور ماهی‌های دریای مازندران هم منجمد شد و در این فروشگاه‌ها عرضه گردید. اما میل به تازه‌خوری همچنان در مردم ایران رونق داشت، دکتر منوچهر کیا می‌گوید: نه تنها در آن روزها، شاید همین روزها هم، خانواده‌هایی که مجهز به یخچال و فریزر هستند با شوق زیاد ماهی تازه صید شده می‌خرند و در فریزر می‌گذارند، حتی امسال در اواخر مهرماه و هم زمان با اولین صیدهایی که از دریای مازندران شده بود، یکی از نزدیکان من چندماهی سفید گران (چون نوبرانه بود!) از سرچشمه خرید و چون همه آنها را نمی‌توانست در یک روز بخورد ناچار به فریز کردن آن شد، تا در ماه‌های آینده سرخ شود.‌ دور دوم ماهی خوردن آنها همزمان شد با فراوانی ماهی و ارزان شدن قیمت‌ها، وقتی علت چنین عملی را جویا شدم‌،‌ طرف خودش هم نمی‌دانست چرا چنین بی‌دقتی کرده است. مسلم اینست که ایرانی‌ها میل شدیدی به تازه‌خوری دارند. میوه، سبزی، گوشت و مخصوصاً ماهی، تازه‌آش را دوست دارند،‌ ولی همین مردم به اضطرار و عادت،‌ فریز می‌کنند و ماهی‌های فریز شده را در طول سال می‌خورند.

تونل‌های انجماد در کشتی

همین‌جا بد نیست نگاهی گذرا به تاریخ و چگونگی پیدایش انجماد مواد غذایی که در صدر آن ماهی قرار دارد داشته باشیم. کار نمک سودکردن، دود دادن که از دیرباز در ایران و همه جای جهان رواج داشت به اواسط قرن نوزدهم بر می‌گردد،‌ اولین حمل و نقل ماهی یخ‌زده که به شکل موفقیت‌آمیزی انجام گرفت مربوط به یک کشتی فرانسوی است، این کشتی محموله صید شده خود را از « بوینس آیرس » به فرانسه حمل کرد، فردی که این ابتکار به‌نام او ثبت شده «آقای کلارنس بروسی» است که توانست ماهی یخ زده را با حفظ تمام کیفیت و ارزش‌های غذایی آن به مدت طولانی به مردم عرضه کند.
در سال 1915 میلادی، از طریق کمپرسور و گاز ازت برای سرد نگهداشتن موادغذایی بهره گرفتند و توانستند ماندگاری آن را از 1.5 تا 3 سال بدون افت کیفیت نگهداری کنند. چندی بعد و در عصر مدرن برای انجماد ماهی فریزرهای سریع «IQF» که تکمیل شده روش‌هایی بود که در سال 1800 رواج داشت و 4 سال طول کشید تا تکمیل شود، تجربه‌های قبلی استفاده از آمونیاک به عنوان برد در سیکل ترکیبی رواج داشت‌، (در سال 1850 در فرانسه و در سال 1860 در آمریکا صورت گرفت)، اما آنچه به ابتکار آقای کلارنس بروسی اعتبار داد روش انجماد سریع بود، یعنی کشتی‌های ماهی‌گیری آنچه که صید کرده بودند، بلافاصله در تونل‌های انجماد قرار داده و قدرت ماندگاری آن را با حفظ کیفیت بالا بردند. تکمیل شده آن قدرت سرمایی را 30 تا 60 درجه سانتی‌گراد بالا بردند.

استبان لیاخوروف کی بود؟

امروزه انجماد به 4 روش انجام می‌گیرد، انجماد با 2.0 سانتی‌متر در ساعت، انجماد تند با سرعت 3 تا 5.5 سانتی‌متر در ساعت، انجماد ناگهانی با سرعت 5 تا 10 سانتی‌متر در ساعت و انجماد فوق ناگهانی بین 10 تا 100 سانتی‌متر در ساعت و بالاخره، تونل انجماد با قدرت سرمازایی در حدود 30 تا 60 درجه سانتی‌گراد. ایران به خاطر داشتن خط ساحلی طولانی توام با اقلیم مناسب آبزی‌پروری در خشکی، کشورمان را تبدیل به بزرگ‌ترین کشور شیلات و ماهیگیری در منطقه کرده است، برای همین است که ما امروزه علاوه بر شیلات شمال و شیلات جنوب. شیلات آبزی‌پروری داخل خشکی هم داریم و در همه مراحل صید و آبزی‌پروری کارها دست خودمان است، اهمیت آن وقتی بیشتر قابل درک است که بدانیم تا قبل از ملی شدن شیلات ایران، یک ارمنی روسی تبار با تشویق و حمایت حکومت تزاری به نام «استبان لیاخوروف» امتیاز شیلات حاجی طرفان را در شمال ایران از آن خود کرده بود و صید ماهی خاویاری، گران‌تری و با ارزش‌ترین مواد پروتئینی که در بازارهای جهانی مشتریان پروپاقرص داشت از آن خود کرده بود. شیلات ایران پس از 12 بهمن سال 1331 به سرعت تمام صیدهای انجام گرفته در دریای مازندران را از آن ایرانی‌ها کرده است. شغل فقیرانه و بی‌درآمد یا کم درآمد صیادی با تأسیس تعاونی‌های ماهیگیری مدیریت شده، ضایعات ماهی‌گیری را به صفر رسانده و روزگار صیادان ایرانی را دگرگون کرده است. می‌شود گفت امروزه دیگر هیچ صیادی از حاصل کار خود بی‌بهره نمانده است.

رودخانه‌های اجاره‌ای و‌ صید شبانه

شاید مدیران صنایع غذایی، اولین گروهی بودند که به کمک کشاورزان و صیادان ماهی‌گیر آمده باشند، آنها به‌زودی بازوی توانای حمایت از صیادان شدند. ماهی، این موادغذایی سرشار از پروتئین ارزش و اعتباری رو به فزونی پیدا کرده است. خوراک ماهی، تُن ماهی و قلیه ماهی بسته‌بندی شده و بهداشتی از دستاوردهای صنعت غذا است، صیادی مدرنیزه شد و از روزگار طناب‌کشی و شانه‌های همیشه زحمی صیادان فاصله گرفته‌ایم. ماهی قزل‌آلا که در گذشته فقط نصیب صیادان محلی دریاچه لارو رودخانه هراز می‌شد. امروز به‌صورت مدرن در استخرهای حاشیه رودخانه هراز تولید می‌شود و به این شغل اعتبار مالی فراوان داده است. تازه‌خوری ماهی قزل‌آلا حتی در تهران و در میادین میوه و تره‌بار هم حالت عمومی پیدا کرده، ‌کار پرورش ماهی چه قزل‌آلا و انواع آن مدیریت شده رواج پیدا کرده، فروشگاه‌های بزرگ ماهی در کناره جاده هراز یکی از تجارت‌های سنگین و خوش درآمد شده است.
در آخر این گزارش بد نیست اشاره‌ای به دوران اجاره کردن رودخانه‌های نزدیک دریای مازندران هم داشته باشیم، تا اواخر دهه 30، رودخانه‌هایی که به دریا می‌رفتند برای مدت 3 تا 5 ماه به افرادی اجاره داده می‌شدند، اینها صیادان ماهی سفید، گران‌ترین ماهی دریای مازندران بودند که با آگاهی از این‌که ماهی سفید شب‌ها تن به آب شیرین رودخانه‌ها می‌زنند، صیدشان آسان است. ماهیگیران که در اطراف رودخانه چادر زده بودند، از این فرصت استفاده کرده و هرچه بود صید می‌کردند، البته صید فراوان، کمی شانسی بود، اجاره‌کنندگان رودخانه‌ها تا پایان فصل اضطراب داشتند آیا ماهی سفید زیادی صید خواهند کرد؟ این روش امروزه منسوخ شده به چند دلیل، ‌مهمترین آن، ورود فاضلاب به این رودخانه‌ها و آلوده شدن آب است.#