اقتصادسبز آنلاین: «آسیب جدی‌تری که بالاتر از همه تحریم‌ها، صادرات زعفران را نابود کرد مسأله «تعهدات ارزی» بود.» این جمله بخشی از صحبت‌های دکتر «فرهاد سحرخیز» عضو هیأت مدیره گروه کشاورزی صنعتی سحرخیز در رابطه با مشکلات اخیر بازار زعفران در گفت‌وگو با «اقتصاد سبز» است؛ متن کامل این گفت‌وگو را در زیر می‌خوانید.
بازار زعفران در یکی دو سال اخیر دچار فراز و نشیب‌های بسیاری شده تحلیل شما از این بازار در سال‌های 98 و 99 چگونه است؟
قرار گرفتن زعفران در بورس کالا اتفاق مثبتی است که باعث شفاف شدن فرایند کشف قیمت این محصول شد؛ همیشه به دلیل نوسانات قیمتی زعفران و وابستگی این محصول به صادرات و صادرات به قیمت ارز، این سیستم با نقص‌هایی روبرو بوده، اما ما بعنوان یکی از انبارهای مورد تأیید «سازمان بورس کالا» تلاش خود را در رفع این نواقص کرده‌ایم.
از گذشته تا به حال در ارتباط با زعفران پارادوکسی وجود داشته است؛ همیشه کشاورز سعی داشته که حاصل دسترنج یک‌ساله خود را در بهترین زمان به فروش برساند ولی به این دلیل که 80 درصد زعفران ایران در خرده مالک‌هایی که حداکثر یک هکتار زمین دارند، تولید می‌شود، این امکان کمتر مهیا شده است.
همه سرمایه این کشاورزان محدود به زعفرانی است که تولید می‌کنند و اغلب آنها به‌قدری نیاز مالی دارند که فرصت نمی‌کنند گل زعفران را به زعفران خشک تبدیل کنند و این درحالی است که ما همیشه تأکید داریم که زعفران را به شکل خام نفروشند و کشاورزانی که گل زعفران را به فروش می‌رسانند از ارزش افزوده‌ای که می‌تواند نصیب شان شود، بی بهره می‌مانند؛ بنابراین تئوری این کار که کشاورز زعفران را گواهی سپرده کند،کاملا صحیح است و از این مسیر کشاورز می‌تواند تا هر زمان که دلش بخواهد محصولش را تبدیل به کالا یا پول کند و از طرف دیگر صادرکننده می‌تواند مطمئن باشد که در انبارهای بورس 50 کیلو جنس درجه یکی موجود است، جنسی که تمامی استانداردهای بورس را که بسیار سخت گیرانه و درست هستند را پشت‌سر گذاشته است.
بنابراین معتقد هستم که این موضوع با وجود نواقصی که دارد، می‌تواند، اتفاق مثبتی برای بازار زعفران باشد. هرچند که در سال اول و دوم انتظار ما این بود که بیشتر با کشاورزان طرف قرارداد باشیم، اما بیشتر دلالانی را دیدیم که زعفرانها را جمع کرده و در انبار گواهی سپرده می‌کنند که برای این موضوعات هم بهتر است تمهیداتی اندیشیده شود، خوشبختانه در رابطه با این موضوع آقای دکتر زنگنه نماینده «تربت وزاوه» قول انتخاباتی داده‌اند و شدیدا پیگیر این قضیه هستند.اما اتفاق بسیار بدی که برای صنعت زعفران افتاد این بود که در سال 98 قیمت هرکیلو زعفران 14 میلیون تومان بود که در آن سال دلار 14 هزار تومان بود درواقع قیمت صادرات هرکیلو زعفران 1000 دلار بود، درحالیکه الان قیمت هر کیلو زعفران زیر
300 دلار است چرا که دلار بیش از 26 تومان شده و زعفران کیلویی 8 میلیون تومان، که این یک فاجعه برای محصول ملی کشور ما است.
دلیل این اتفاق از نظر شما چیست؟
این اتفاق چند دلیل دارد، یک دلیل آن مسأله عالم گیر کرونا است که باعث توقف صادرات از اواخر دی و بهمن تا اواسط تیرماه شد، این قضیه شوکی وارد کرد که دلیل آن عدم نیاز دنیا به زعفران نبود، بلکه کمبود لوازم و راه انتقال این محصول بود، اما به نظر من آسیب جدی تری که بالاتر از همه تحریم‌ها، صادرات زعفران را واقعا نابود کرد مسأله «تعهدات ارزی» بود. نمی‌دانم دوستان در بانک مرکزی چگونه فکر می‌کنند! گمان می‌کنند که همه ما به حدی پولدار هستیم که نیاز نداریم پول آنچه که صادر می‌کنیم بر گردانیم و این یک تفکر غلط است، چرا که ما سرمایه در گردشمان را صادر می‌کنیم و چطور می‌توانیم آن را برنگردانیم ؛ همه ما بعنوان صادرکننده می‌دانیم که تحریم بانکی هستیم. از سال 97 که بانک مرکزی بر روی این مسأله دست گذاشته همه فروش ما ریالی بوده پس چطور امکان دارد که بتوانیم رفع تعهد ارزی کنیم؛ به عقیده من اگر این موضوع حل نشود کماکان ما در سال آینده هم دچار پایین آمدن ارزش صادراتی زعفران هستیم.
یعنی توصیه روشن شما این است که بحث برگشت ارز را بردارند؟
من معتقدم که باید صادر کننده واقعی را شناسایی کنند و از طرفی صادرکننده‌های یک بار مصرفی و تازه کار هم مشخص شوند چرا که دقیقا اینها کسانی هستند که محصول صادر کرده و پول را برنگردانده‌اند. ما به‌عنوان بخش خصوصی درخواست می‌کنیم که نگاه به زعفران متفاوت باشد، همانطور که هندوستان، پاکستان نگاه منعطفی دارند و حتی گاهی خودمان در رابطه با محصول برنج در اوج فصل برداشت و صادرات محدودیت‌ها را کم می‌کنیم تا امکان صادرات محصول به‌راحتی مهیا شود.
علاوه بر دو موردی که عنوان شد عامل سومی که باعث رکود بازار زعفران شد، بحث دلال بازی و پول‌های سرگردانی است که در یک دوسال گذشته صورت گرفت و از مسأله افت صادرات حداکثر سوءاستفاده شد و آخرین عامل خرید نابجای سازمان «تعاونی روستایی» است که 75 تن زعفران را در ابتدای فصل از کشاورزان خریداری کرد که در آن زمان 60 درصد پول کشاورز را داد و 40 درصد مابقی را هفته پیش پرداخت کرد با این اقدام کشاورزی که می‌توانست در ابتدای فصل کیلویی 9 میلیون زعفران را به ما بفروشد، محصولش را به 6 میلیون تومان به دولت فروخته و تازه بعد از چند ماه مابقی پول خود را گرفت درحالیکه دلار در آن تاریخ چه نرخی داشته و الان چه نرخی دارد! هفته پیش ما درخواست کردیم که این 60 تن زعفران را با شرایط آسان تر در اختیار صادرکننده‌ها بگذراند تا بتوانند صادر کنند چون اگر زعفران به بازار داخل بیاید واقعا نابود می‌شود.با این شرایط بانک می‌تواند در قالب قرار دادهایی که زیرنظر «وزارت تعاون» است صادرکننده را ملزم کند، درصورتی پول به او تعلق می‌گیرد که زعفران را کیلویی 12 میلیون خریده باشد، بر همین اساس ما پیشنهاد کردیم 1000 میلیارد تومان بودجه در اختیار یک تشکل بگذارند و آن را خرد نکنند تا از این مسیر انبارهای بورس پر شود و این چرخه به درستی بچرخد.
راهکار شما برای نجات زعفران از مشکلات امروزی چیست؟
به‌نظر من بورس به سهم خود کمک موثری کرد و راهی برای به تله انداختن پول‌های سرگردان در کشور بود، در‌خصوص زعفران در مواردی گفته شد زعفران در بازار آتی 15 میلیون تومان شده است و پرسش مهم اینجاست که از این رقم سهم کشاورز چقدر است؟ و ما کجا می‌توانیم کشاورز را به نوسانات بورسی وصل کنیم. بر همین اساس در گفتگو با آقای زنگنه به این موضوع رسیدیم که با حمایت ایشان دفاتری در دل شهرستان‌ها بزنیم تا کشاورز مجبور نباشد زعفران را به دلال بفروشد و در همان دفاتر گواهی سپرده کند و با رقم بیشتری به فروش برساند تا از این طریق از کف کار به کشاورز کمک شود.
اتفاق خوب دیگری که در شرف انجام است ایجاد «صندوق کالای کشاورزی» است که به‌زودی و در آینده پذیره‌نویسی می‌شود و با جذب سرمایه اتفاقات خوبی به همراه دارد و به این دلیل که موظف است حداقل 70 درصد سرمایه خود را از گواهی سپرده خرید و فروش کند در شفافیت قیمت تأثیر‌گذار است.
پیشنهاد مشخص من این است که دولت باید دست از حمایت‌های کورکورانه و دستوری از سازمان «تعاون روستایی» بردارد و به عوض آن از بخش خصوصی حمایت کند؛ به این صورت که منابع ارزان قیمتی در اختیار بخش خصوصی قرار بدهد و از بخش خصوصی بخواهد تا این منابع را درست و در جهت هدف مشخصی هدایت کند و اگر اینگونه نشد، اقدام به جریمه واحد خصوصی خاطی کند.
سحرخیز در 5 ساله گذشته از زعفران فاصله گرفته و به تولید محصولاتی نظیر نبات و انواع دمنوش پرداخته است از فعالیت‌های جدید این مجموعه بگویید.
در آستانه قرن جدید اتفاقات مثبتی پیش رو داریم یکی از مسائلی که ما از بابت آن خرسند هستیم استقبال مصرف‌کنندگان از دمنوش‌های سحرخیز است؛ همانطور که انتظار داشتیم نگاه مصرف‌کننده امروز ما به زعفران به عنوان عضوی از خانواده گیاهان دارویی است، به امید خدا از سال آینده سبد محصولات ما کامل‌تر خواهد شد. درحال حاضر سبد کالای سحرخیز شامل زعفران، انواع دمنوش، خشکبارهایی نظیر زرشک و آلو، عرقیجات و نبات و سبزیجات خشک است و اخیرا هم اقدام به عرضه برنج ایرانی با بسته‌بندی سحرخیز کرده‌ایم و چند طرح توسعه‌ای جدید برای سال آینده تعریف کرده‌ایم و مهم‌تر این‌که «سحرخیز» دانشگاهی دارد که در آن با جوانها گپ می‌زند و دانش نوین را توسعه می‌دهد.
علاوه بر این یکی از بهترین اتفاقاتی که برای مجموعه سحرخیز افتاد و به تازگی خبر آن با افتخار در سمینار زعفران در کشور آمریکا مطرح شد «تولید کاغذ از گلبرگ زعفران» است، اقدام مهمی است که تا‌کنون شرایط آن فراهم نشده بود و علاوه بر کمک بزرگی که به حفظ محیط‌زیست می‌کند منافعی برای کشاورزان به همراه دارد تا از این طریق هم به درآمد برسند؛ نکته تحسین برانگیز این موضوع این است که برای تولید این کاغذ هیچ درختی قطع نمی‌شود، موضوعی که تیتر خبرها درکشور امریکا شد و ما هم از بابت آن بسیار خوشحال هستیم.
این طرح در چه مرحله‌ای قرار دارد؟
شرایط کار مهیا شده و در حال حاضر برای تولید این کاغذ، یک واحد تولیدی در تربت تشکیل شده که زیرنظر دو نفر از مهندسین این طرح آقای مهندس «علیزاده» و خانم مهندس «منوچهری» درحال فعالیت است.
