سید عابدین موسوی *

نمایندگان مجلس شورای اسلامی در 17 شهریور1400 در جریان بررسی طرح تقویت امنیت غذایی کشور و رفع موانع تولیدات کشاورزی،ماده 9 این طرح رامصوب کردند.
بر اساس ماده 9 این طرح، نظر به اهمیت «کشاورزی قراردادی» در جهش تولید کشاورزی و مدیریت بازار کشاورزی و با هدف بهره‌گیری از ظرفیت‌های کشاورزان خرده‌ مالک، دولت مجاز است با لحاظ اعتبارات لازم در بودجه سنواتی نسبت به حمایت از کشاورزان و شرکت‌های مجری طرح‌های کشاورزی قراردادی (پشتیبان) درقالب اعطای تسهیلات با سود 4 درصد، حمایت‌های بیمه‌ای واولویت‌دهی کشاورزان و شرکت‌های پشتیبان محصولات کشاورزی قراردادی در دریافت انواع حمایت‌های دولتی در حوزه کشاورزی از جمله تامین مالی و تامین نهاده‌ها و ماشین آلات مورد نیاز، اولویت در برخورداری از مجوزهای واردات و صادرات و هرگونه معافیت و مشوق قانونی موجود اقدام نماید.
مدل کشاورزی قراردادی در بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا عملی شده و سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) هم آن را توصیه کرده است و تجربه کشورهای توسعه‌یافته، کشاورزی قراردادی را به عنوان راهبردی جهت پیشرفت کشاورزی معرفی می‌کند.
درواقع کشاورزی قرادادی نوع وشکلی از قراردادسلف است که نام روشی است که از قدیم رایج بود و کشاورزان برای پیش فروش محصول خود با بنکداران و بارفروشان قرارداد شفاهی یا مکتوب می‌بستند. این روش قدیمی امروزه با نام (کشت قراردادی) در بین کشاورزان و صاحبان کارخانه‌های تولیدی برقرار شده است. اما به شکل امروزی وجدید قدمت کشاورزی قراردادی در ایران به 100سال قبل باز می‌گردد. در آن زمان در کشت پنبه و نیشکر شرکت‌های خارجی به وسیله قرارداد با کشاورزان ایرانی تعامل می‌کردند. در طول صد سال گذشته نیز این راهبرد در محصولات متنوعی از قبیل سیب‌زمینی، زعفران، نیشکر، گوجه‌فرنگی و برنج اجرا شده است که با نقاط ضعف و قوت همراه بوده است
کشاورزی قراردادی به عنوان یک نسخه نجات‌بخش ارتقای سطح معیشت کشاورزان و عامل اصلی افزایش تولید، هر چند در ابتدای راه قرار دارد، اما نویدبخش آینده ای خوش برای فعالان این حوزه راهبردی در کشورخواهد بود

کشاورزی قراردادی ( Contract farming ) چیست‌؟

قرارداد یا عقد یا پیمان یک توافق الزام آور میان اشخاص ( حقیقی یا حقوقی) است که حقوق و تکالیف طرفین آن را تعیین می‌کند. قانونگذار در ماده ۱۸۳ قانون مدنی عقد را چنین تعریف نموده‌است:” عقد عبارت از اینست که دو یا چند نفر در مقابل دو یا چند نفر دیگر تعهد بر امری نمایند و مورد قبول آنها باشد”
کشاورزی قراردادی، توافقی است که برای یک مدت معین بین یک کشاورز و یک شرکت در فرآیند تولید منعقد می‌شود.در این قرارداد پشتیبان (سرمایه گذار) و کشاورز در قالب شروطی در زمینه تامین نهاده‌های تولید، مشاوره، تولید، بازاریابی و فروش محصول نسبت به تولید محصولات کشاورزی اقدام می‌کنند. یا خریدار در هنگام کشت محصول با کشاورز وارد مذاکره شده و محصول او را با قیمت یا مدل قیمت‌گذاری معین می‌خرد. ممکن است طبق قرارداد خریدار نیز موظف به تامین نهاده‌ها و تجهیزات مورد نیاز کشاورز(بذر، کود، سم و مکانیزاسیون) نیز باشد. کشاورز نیز متعهد می‌شود با مقدار و کیفیت مشخص، محصول خود را تحویل خریدار بدهد.

مزایای کشاورزی قراردادی

قطعا کشاورزی قراردادی نتایج مثبت و اثربخشی در فرآیندهای تولید کشاورزی خواهد داشت که به چند مورد از آها اشاره خواهیم کرد‌:
توسعه ترویج، اصلاح الگوی کشت، تسهیل تولید وارتقاتولید،حذف واسطه‌ها، کوتاه‌سازی زنجیره عرضه(ارزش) محصولات کشاورزی، گسترش صنایع تکمیلی و تبدیلی،کاهش ریسک تامین محصول از جانب خریدار، کاهش ریسک بازاریابی از سمت کشاورز، بکارگیری فناوری و انتقال تکنولوژی و افزایش بازدهی و درآمد کشاورز، حل معضل تامین مالی و بهبود کیفیت محصولات کشاورزی،جلوگیری از هدر رفتن سرمایه کشاورزان ایجاد درآمد ثابت وپایداربرای کشاورزان،
مزیت اصلی کشاورزی قراردادی برای کشاورزان عرضه نهاده‌ها و خدمات و همچنین اعتبارات و تسهیلات، دانش، مهارت و فناوری‌های جدیدی توسط سرمایه‌گذار و در نهایت پیوند کشاورزان به بازارهای داخلی و بین‌المللی است.
یکی از مباحث مهم دربین متخصصین بخش کشاورزی همواره بحث به کارگیری الگوهای کشت غیر اصولی توسط کشاورزان می‌باشد. دربسیاری از مناطق کشورمان کشاورزان با وجود امکان کشت بسیاری از محصولات زراعی، تنها به کشت یک یا دو محصول اکتفا می‌نمایند. همین مسئله موجب بهره وری پایین مزارع، از بین رفتن حاصلخیزی خاک، شیوع و طغیان برخی آفات و امراض گیاهی، کاهش درآمد، بیکاری و… در این مناطق شده است. به عنوان نمونه درسال جاری 50 هزارتن پیاز خریداری شده در منطقه جنوب کرمان و استان هرمزگان امحا شد.
کشاورزی قراردادی یکی از نسخه‌هایی است است که می‌توان در راستای ترغیب کشاورزان جهت ایجاد تنوع در الگوی کشت، از آن بهره گرفت.

بیشتر بخوانید: ماکارونی که صاف بسته‌بندی اما سه ‌بعدی پخته می‌شود

نقش تعاونی‌های روستایی وکشاورزی در تحقق کشاورزی قراردادی

تعاونی روستایی به تجمع مردم و اهالی یک روستا در قالب شرکت تعاونی گفته می‌شود که موضوع فعالیت آنها کشاورزی و فعالیت‌های جانبی آن می‌باشد. اغلب اعضا مایلند با توجه به امتیازاتی همانند دریافت قیمت بالاتر و فروش مطمئن، محصول خود را از کانال تعاونیهای روستایی به فروش برسانند. یافته نشان داد که بیشتر اعضا به دلیل نیاز مالی، امکان نگهداری محصول و فروش آن پس از برداشت را ندارند و با توجه به حضور گسترده واسطه‌ها، بخش قابل ملاحظه ای از محصول اعضا قبل یا هنگام برداشت توسط این گروه‌ها خریداری می شود.
از جمله اهداف از تشکیل تعاونی‌ها روستایی تجمیع سرمایه‌ها، تأمین نهاده‌های مشترک کشاورزی به صورت عمده و استفاده از تخفیف در خرید آن و هماهنگی و هم افزایی در بازار یابی و فروش محصولات کشاورزی می‌باشد به طوری که بیشترین سود به کشاورزان که زحمت اصلی تولید محصول را برعهده دارند برسد. تعاونی‌های روستایی وکشاورزی به توانمندسازی کشاورزان، کاهش فقر و بهبود وضعیت فقرای روستایی کمک می‌کنند. آن‌ها همچنین در کسب دانش و مهارت، دسترسی بهتر به نهاده‌ها، پایه ریزی کسب و کارهای روستایی و بازاریابی اثربخش تر محصولات برای کسب درآمد بیشتر به مردم روستایی کمک می‌کنند
متولی دولتی تعاونی روستایی در ایران سازمان تعاون روستایی می‌باشد سازمان تعاون روستایی، متولی بخش خصوصی تعاونی‌ها روستایی که رسالت اصلی تعامل تعاونی‌های کشاورزی و طبقه کشاورزان را با مسئولین دولتی باید بر عهده داشته باشد اتحادیه مرکزی تعاونی‌های روستایی و کشاورزی ایران می‌باشد.
تعاونی‌ها روستایی امروزه نقش بسزایی در ارائه خدمات مختلف از جمله خریدهای توافقی، مباشرتی و حمایتی به روستاییان وتوزیع نهاده‌های کشاورزی وتهیه وتوزیع مایحناج کشاورزان را دارند همچنین این تعاونی‌های خدمات ذیل را به روستاییان وکشاورزان ارایه می‌نمایند.توزیع وامهای معیشتی اعضاء تعاونیها، توزیع سوخت روستاییان، توزیع حدود ۶۵ درصد کود شیمیایی، توزیع سایر نهاده‌های کشاورزی نظیر سموم دفع آفات، بذور گیاهی، ماشین آلات کشاورزی و قطعات یدکی آنها و توزیع کلیه کالاهای کوپنی روستاییان نظیر برنج، روغن نباتی، قندوشکر، آرد و همچنین خرید تضمینی محصولات کشاورزی،تهیه وتدارک کالاهای مصرفی و مواد غذایی مورد نیاز روستاییان
تعاونی‌های روستای وکشاورزی دراجرای کشاورزی قراردادی با توجه به تاسیسات وامکانات وتوانایی‌هایی که دارند می‌توانند نقش بسزایی ایفاکنند هم اکنون بیش از ۹ هزار تعاونی با چهار ونیم میلیون عضو ظرفیت خوبی برای تحقق کشاورزی قرادادی است که باید از این ظرفیت استفاده بهینه کرد.
با توجه به موارد گفته شده و ظرفیت‌ها و توانایی‌های شبکه تعاونی‌ها ذکر شده اتحادیه‌‌ها و شرکت‌های تعاونی روستایی وکشاورزی درتوسعه کشاورزی قراردادی مشارکتی فعالانه داشته باشند و با توجه به ارتباط تنگاتنگی که بین تعاونی‌ها وکشاورزان وجود داد می‌بایست آنان را تشویق وترغیب نمایند تا در راستای تحقق این سیاست یعنی اجرای کشاورزی قراردادی گام‌های محکمی برداشته و اقدام به افزایش سطح زیرکشت محصولات زراعی و افزایش عملکرد در واحد سطح محصولات زراعی نمایند
اجرای این مهم نیازمند تعامل وهمکاری تشکلهای بخش کشاوری- سازمان‌های ذیربط ازجمله جهاد کشاورزی -‌ تعاون روستایی – خدمات حمایتی وپشتیبانی امور دام- بانک کشاورزی و…. می‌باشد.

* کارشناس ارشد حقوق خصوصی و فعال درحوزه تعاونی‌ها