مهندس محمدرضا جمشیدی

براساس آمارهای منتشر شده با وجود نوسان‌های متعدد طی سال‌های گذشته‌، صنایع غذایی با دارا بودن سهم 3.7 درصدی از تولید ناخالص داخلی، یکی از مهمترین صنایع کشور به‌شمار می‌رود که در اشتغالزایی و ارزش افزوده هم از جایگاه درخوری در اقتصاد برخوردار است.
با وجود آنکه این صنعت دارای سهم 18 درصدی از کل اشتغال صنعتی است، اما متوسط اشتغال هر بنگاه این صنعت (61 نفر) از متوسط اشتغال هر بنگاه صنعتی (81 نفر) پایین‌تر است.
صنایع غذایی چهارمین صنعت ارزش‌زای کشور با سهم 11 درصدی از کل ارزش افزوده بخش صنعت است، همچنین به‌عنوان چهارمین صنعت صادراتی کشور با سهم 5 درصدی از کل صادرات صنایع مطرح است، اما به‌دلیل آنکه 93 درصد تولیدات این صنعت در بازار داخل به‌فروش می‌رسد‌، بسیار وابسته به بازار داخلی است.
«صنعت غذا» پنجمین صنعت انرژی بر کشور نیز به‌شمار می‌رود، چرا که در سبد انرژی مصرفی این صنعت، برق با سهم 51 درصدی و گاز طبیعی با سهم 38 درصدی مهم‌ترین منابع به‌شمار می‌رود.
در زمینه آب‌بری نیز صنایع غذایی و آشامیدنی با مصرف 9 درصد از کل آب مصرفی در صنعت به‌عنوان سومین صنعت آب‌بر کشور محسوب می‌شود.
سال 1402 برای صنعتی با این مشخصات چندان آرام سپری نشد، چرا که مشکلاتی نظیر تأمین برخی از مواد اولیه نظیر میوه‌های صنعتی در صنعت آبمیوه و کنسانتره به عنوان یکی از بزرگترین مشکلات این بخش، امکان توسعه را از این صنعت گرفت.
همچنانکه ارز چند نرخی، تأمین نشدن تسهیلات بانکی موردنیاز فعالان صنعت غذا با توجه به ویژگی‌های خاص این صنعت و کمبود سرمایه در گردش، نداشتن متولی واحد و عدم همکاری درخصوص صادرات، مشکلات ترخیص مواد اولیه موردنیاز از گمرک، تخصیص ارز برای واردات مواد اولیه و ماشین‌آلات و… این صنعت را در سال 1402 آزرد.
براساس آمار منتشر شده به ازای هر 100 ریال افزایش تقاضا در صنایع غذایی 43 ریال به تقاضای فعالیت‌های باغی، زراعی و خدمات کشاورزی افزوده می‌شود.
34 ریال به فعالیت دامدار‌ی‌های سنتی و صنعتی و 15 ریال نیز به تقاضای صنعت مرغداری افزوده می‌شود.
از سوی دیگر به ازای هر 100 ریال افزایش تقاضا در صنایع غذایی 22 ریال به فعالیت‌های ساخت محصولات شیمیایی و 17 ریال به تولید مواد پلاستیکی و 7 ریال به تقاضای فرآورده‌های حاصل از تصفیه نفت افزوده خواهد شد.
محصولات کاغذی نیز به میزان 5 ریال، محصولات فلزی 7 ریال، فعالیت‌های عمده‌فروشی 36 ریال، فعالیت‌های لجستیک و حمل و نقل نیز 21 ریال به ازای هر 100 ریال رشد تقاضای صنعت غذا با رشد مواجه می‌شوند.
از سوی دیگر نباید از نظر دور داشت که صنایع غذایی در کنار صنایع داروسازی شاهد بیشترین حضور و فعالیت شرکت‌های پخش متمرکز است و شرکت‌های پخش فعال در صنایع غذایی به‌طور عمده تحت مالکیت و مدیریت تولیدکنندگان محصولات غذایی قرار دارند.
به‌طور میانگین، سهم خرده‌فروشی‌های موادغذایی، فروشگاه‌های زنجیره‌ای و عمده‌فروشی‌ها از بازار شرکت‌های پخش محصولات غذایی به ترتیب 70، 20 و 10 درصد تخمین زده می‌شود و این ترکیب برای محصولات لبنی به ترتیب 75، 15 و 10 درصد است.
نکته مهمی که در بخش لبنیات از نظر اقتصادی وجود دارد این‌که بازار تولید شیر به شدت رقابتی و قیمت تمام شده این محصول به شدت وابسته به قیمت خوراک دام وارداتی است. در مقابل تعداد بازیگران خریدار این محصول بسیار محدودتر است و در بین بازیگران این صنعت نیز سهم 80 درصد از بازار لبنیات در اختیار 10 شرکت برتر این حوزه است.
به عبارتی در صنایع لبنی با انحصار خریداران بزرگ روبه‌رو هستیم و وابستگی بالای گاوداری‌ها به خرید بازیگران بزرگ، قدرت چانه‌زنی این بازیگران را کاهش داده است و البته این مهم تأثیر چندانی در قیمت‌گذاری این محصول ندارد، اما طبیعی است که دوره زمانی بازپرداخت خریداران بزرگ متناسب با سهم آنها از کل بازار شیر افزایش می‌یابد و این دوره زمانی برای بازیگران بزرگ به بیش از سه ماه می‌رسد و از این‌رو تولیدکنندگان شیرخام همواره در تنگنای تأمین نقدینگی قرار دارند.
در گستره تولیدکنندگان صنایع غذایی، گروه‌های کالایی «چاشنی‌ها» و غذاهای آماده دارای بیشترین تعداد بازیگران و در مقابل گروه‌های کالایی «نوشیدنی‌ها»، «لبنیات» و «شیرینی و شکلات» دارای کمترین واحدهای صنعتی هستند.
نکته مهم دیگر در بررسی آمار و ارقام صنایع غذایی نشان می‌دهد که در طول سال‌های اخیر سهم بنگاه‌های کوچک مقیاس و متوسط از ظرفیت فعال صنعتی در طول یک دهه اخیر کاهش یافته و در مقابل سهم شرکت‌های بزرگ مقیاس از ظرفیت فعال افزایش یافته است.
به عبارتی این تغییرات حاکی از آن است که انحصار بنگاه‌های بزرگ و کاهش رقابت در صنایع غذایی برگزیده، رخ داده است که با توجه به تحریم‌های بین‌المللی و افزایش نرخ ارز و سایر هزینه‌های تولید، تاب‌آوری شرکت‌های کوچک و متوسط در شرایط موجود کاهش یافته است.
برپایه آخرین آمار منتشر شده، کشاورزی و صنایع غذایی در طول 10 ماهه سال 1402 حدود 4.9 میلیارد دلار از محل صادرات ارزآوری داشتند و 13.8 میلیارد دلار هم صرف واردات اقلامی نظیر ذرت دامی، دانه سویا، برنج، روغن، دانه آفتابگردان و گندم به کشور شده است.
در همین بازه زمانی از مجموع 18.7 میلیارد دلار تجارت اقلام کشاورزی و غذایی 26 درصد متعلق به صادرات و 74 درصد واردات بوده است.
روند رشد سهم صادرات محصولات کشاورزی و غذایی در این مدت از 8.8 درصد به 12 درصد افزایش و سهم واردات این بخش از کل واردات کشور از 30.5 درصد به 25.4 درصد کاهش یافته است.
نگاهی تحلیلی به آمار 5 ساله در مقطع 10 ماهه صادرات صنایع غذایی نشان می‌دهد که سال 1399 از نظر میزان صادرات با یک میلیون و 950 هزار تن، بیش‌ترین حجم صادرات را به خود اختصاص داده است و در سال 1401 نیز از لحاظ ارزشی با یک میلیارد و 981 میلیون دلار رکوردار ارزآوری این بخش در سبد صادرات غیرنفتی کشور بوده است.
همچنین روند بهره‌برداری از واحدهای صنعتی جدید از 3740 واحد در سال 1400 به 1722 واحد در سال 1401 و میزان سرمایه‌گذاری برای بهره‌برداری از واحدهای صنعتی منتخب نیز از 8.2 میلیارد تومان به 24 میلیارد تومان در سال 1401 رسیده است.
امروزه افزایش تولید و یافتن مقاصد صادراتی جدید اصلی‌ترین استراتژی شرکت‌های تولیدکننده
صنایع غذایی محسوب می‌شود و دومین استراتژی غالب شرکت‌های تولیدکننده، افزایش سهم سرمایه‌گذاری در بسته‌بندی، پخش و خرده‌فروشی محصولات غذایی است.
در حال حاضر 8300 واحد صنعتی ثبت شده با اشتغال 361 هزار نفر و تولید 40 میلیون تن فرآورده غذایی فعال هستند.

اقتصادسبز آنلاین / اقتصاد سبز آنلاین / اقتصادسبز / اقتصاد سبز / صنایع غذایی / صنعت غذا / کشاورزی / پایگاه خبری صنعت غذا