اقتصادسبز آنلاین: «اولویت اصلی ما باید حمایت از کشاورزان داخلی با ارائه مشوق‌هایی به آنان باشد و شایسته است تا در وهله آخر، سراغ کشت فراسرزمینی رویم.» این، بخشی از صحبت‌های امین محمودی، اقتصاددان و پژوهشگر اندیشکده اقتصاد مقاومتی در گفت‌وگو با «اقتصاد سبز» در خصوص کشت فراسرزمینی است. متن کامل این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
مزایای کشت فراسرزمینی چیست؟
ایران در اقلیمی خشک و نیمه خشک قرار گرفته است. به همین دلیل ما از دهه 90 به بعد به دلیل خشکسالی و کمبود باران، با کاهش تولیدات کشاورزی روبه‌رو شده و نتوانستیم بر اساس افق 1404 که از قبل طراحی شده بود به افزایش تولیدات کشاورزی دست یابیم؛ یعنی بر اساس برنامه‌ریزی افق 1404 قرار بود در برخی از محصولات کشاورزی به خودکفایی برسیم اما این موضوع محقق نشد. به طور نمونه برای کشت دانه‌های روغنی، برنامه‌ریزی کرده بودیم که تا 70 درصد به خودکفایی برسیم، اما نرسیدیم.ما در مواجهه با تغییرات اقلیمی، اقیلم گرم و نیمه‌خشک و عدم توانایی کاشت برخی از محصولات کشاورزی در کشور، نیازمند کشت این محصولات در دیگر کشورها هستیم؛ البته این موضوع نباید اولویت ما باشد بلکه اولویت اصلی باید حمایت از کشاورزان داخلی خودمان باشد و مشوق‌هایی را به کشاورزان ارائه دهیم و در وهله آخر به سراغ کشت فراسرزمینی برویم.
آیا آماری در این رابطه وجود دارد؟
سال گذشته ما 7 میلیون و 75 تن گندم وارد کرده‌ایم؛ واردات روغن یک میلیون و500 تن بوده و 850 هزار تن به گزارش وزارت جهادکشاورزی، برنج وارد کرده و بیش از یک میلیون تن به گواه آمارهای انجمن واردکنندگان برنج، واردات این محصول را داشته‌ایم. همچنین یک میلیون و600 هزار تن جو وارد کرده‌ایم که دلیل اصلی این میزان از واردات، خشکسالی بوده است. به همین دلیل وزرات جهادکشاورزی از سال 1396 برنامه کشت فراسرزمینی را عمدتاً در کشورهای هم‌سو شروع کرد. از سال 1392 تا 1395 گفتمان این بحث در بین کارشناسان وزارت جهادکشاورزی و مسئولین مطرح بود، اما از سال 1396 به طور عملی کلید خورد. طبیعتاً اگر ما بتوانیم کشت فراسرزمینی را در سایر کشورهای هم‌سو گسترش دهیم، می‌توانیم به خودکفایی برسیم.
بیشتر بخوانید: طراحی یک پلتفرم برای تولید گوشت‌های گیاهی مشتق شده از حیوانات
چه محصولاتی مناسب کشت فراسرزمینی هستند؟
به طور نمونه، وزارت جهاد کشاورزی، اولویت اصلی خود را کشت دانه‌های روغنی نظیر ذرت، سویا ، کلزا، جو و گندم معرفی میکند، اما سرمایه‌گذران می‌گویند وزارت جهاد کشاورزی، مشوق خاصی ارائه نداده و در عمل، هوای ما را ندارد؛ اگرچه آقای ساداتی نژاد، پیگیر کشت فراسرزمینی است اما مسئولان پایین‌دست ایشان، تلاشی برای این موضوع نداشته و حمایت نمی‌کنند. به همین خاطر سرمایه‌گذار در کنار محصولاتی نظیر دانه‌های روغنی به فکر کاشت محصولاتی نظیر هندوانه هم می‌افتد؛ اتفاقی که در افغانستان افتاد و یا سرمایه‌گذاری که در قزاقستان -که بهترین مراتع کشاورزی را دارد- هندوانه کاشت. بنابراین کشت فراسرزمینی در مواجهه با چنین مشکلاتی قرار دارد و این درحالی است که این کشت در رابطه با محصولاتی نظیر گندم و جو و دانه های روغنی بسیار مناسب بوده و کمک بزرگی به خودکفایی کشور میکند.
انتخاب کشورهای هدف باید برچه مبنایی صورت پذیرد؟
در اولویت کشت فراسرزمینی باید دید که سرمایه‌گذاران خارجی بیشتر در کدام کشورها در رابطه با محصولات کشاورزی سرمایه‌گذاری می‌کنند تا بعد از شناسایی آنها، نظرشان را به برگرداندن محصولات به ایران جلب کرد. از طرف دیگر، بحث سیاسی/ اقتصادی اهمیت زیادی دارد. در کشورهای هم‌سو با ما چه به لحاظ اقتصادی و چه سیاسی، باید روابط تجاری دوجانبه برقرار شود. بر همین اساس ما با عراق و چین، ترکیه و روسیه، سوریه و ونزوئلا مبادلات تجاری زیادی داریم.
آیا این طرح به نفع کشاورز یا برعلیه اوست؟
اگر در عمل، اولویت‌های اصلی وزارت جهادکشاورزی، تنها به سمت کشت فراسرزمینی برود، بدون‌شک این موضوع به ضرر کشاورزان داخلی است؛ اما کشت فراسرزمینی باید در اولویت آخر باشد و تا می‌توانیم حمایت‌های بیشتری از کشاورزان، به صورت خرید تضمینی محصولات، کشت قراردادی، تبدیل محصولات کشاورزی به صنایع تبدیلی، یارانه و بیمه محصولات کشاورزی داشته باشیم و درآخر بعد از این که متوجه شدیم نمی‌توانیم محصولی را در کشور کشت کنیم، به سمت کشت فراسرزمینی حرکت کنیم. اگر این کشت در اولویت باشد قطعاً به ضرر کشاورز عمل کرده‌ایم، ولی اگر اولویت آخر باشد به سود بدنه کشاورزی خواهد بود و امنیت غذایی کشور را تأمین میکند.
آیا کشت فراسرزمینی، منافی خودکفایی است؟
کشت فراسرزمینی، منافی خودکفایی نیست؛ به طور نمونه، اخیراً کشور اوگاندا و ونزوئلا هر یک اعلام کرده‌اند که یک میلیون هکتار را در اختیار سرمایه‌گذاران ایرانی قرار می‌دهند تا به هر نوع کشت که مایل هستند در آن بپردازند؛ اگر در این 2 میلیون هکتار، کشت ذرت انجام شود، نیاز کل کشور برآورده خواهد شد. ما در سال گذشته، حدود 3 میلیارد دلار واردات روغن نباتی داشته‌ایم که اگر با این روش خودکفا شویم، کمک بزرگی به ارزآوری در کشور خواهد کرد. بنابراین کشت فراسرزمینی، منافی خودکفایی نیست. از طرف دیگر اگر بتوانیم کشت فراسرزمینی انجام دهیم و از سرمایه‌گذاران، حمایت نماییم و آنها را ترغیب کنیم تا محصولات را در بازار داخلی عرضه کنند، طبیعتاً شاهد افزایش خودکفایی و خوداتکایی خواهیم بود.
