علی قنبری شیرسوار
اقتصادسبز آنلاین: تعریف امنیت غذایی دسترسی فیزیکی، اجتماعی و اقتصادی همه مردم در تمام زمان‌ها به موادغذایی کافی و سالم به‌طوری‌که نیازهای غذایی و ترجیحات غذایی آنها برای یک زندگی سالم و فعال برآورده گردد.
تعریف خودکفایی، توانایی نظام سیاسی در استفاده از پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های ملی در قلمرو سرزمین خود در تولید سبد مناسبی از محصولات برای تامین غذای کافی است.امنیت غذایی اساس امنیت ملی در جهان پر آشوب می‌باشد. دولت باید به فکر تامین غذای مردم خویش و ارتقای امنیت غذایی و اطمینان از این امر برآید. امنیت غذایی و غذا سنگ بنای امنیت یک جامعه و عنصر اصلی سلامت فکری، روانی و جسمی است.
ارتقای امنیت غذایی و نیل به خودکفایی در محصولات اساسی نه یک انتخاب بلکه یک الزام است.
دولت می‌بایست با اتخاذ سیاست‌های حمایتی، ایجاد انسجام و تقویت سرمایه اجتماعی و با مشارکت مردم و به‌ویژه کشاورزان کشور به دنبال ارتقای امنیت غذایی و نیل به خودکفایی باشد.
بسترهای مورد نیاز برای تامین امنیت غذایی عبارتند از: توسعه زیرساختها و زیر بناهای تولیدی و تقویت بنیه عوامل و نهاده‌های تولید، توسعه سرمایه گذاری و تقویت نهادهای مرتبط و ایجاد زمینه ارتقای بهره‌وری، تقویت بنیان و دانش و فناوری به ویژه بیو، نانو و …
محورهای زیر، همواره از دغدغه‌های اصلی سیاستگزاران در برنامه‌های توسعه بوده است: ارتقای امنیت غذایی در کشور، خودکفایی در تولید محصولات اساسی، رشد اقتصادی و اشتغالزایی در بخش کشاورزی، حمایت از تولید و تولیدکنندگان بخش کشاورزی، ارتقای بهره‌وری و راندمان آب.رویکردهای استراتژیک بخش کشاورزی از نگاه خبرگان عبارتند از: تأمین امنیت غذایی، حفظ ظرفیت تولید و نیل به خودکفایی در محصولات اساسی، حمایت از بخش کشاورزی، حفاظت از منابع پایه و ارتقای بهره‌وری.
مقدمه و طرح مسأله
خطراتی که امنیت و رفاه آینده جوامع بشری را تهدید می‌کند نه چندان خطراتی چون برخوردهای بین‌المللی و تجاوز به‌وسیله یک قدرت خارجی، بلکه بی ثباتی‌های اقتصادی، اکولوژیک و اجتماعی به‌خصوص پدیده ناامنی غذایی است. ناامنی غذایی از جمله عواملی است که می‌تواند ارزش‌های حیاتی و در نتیجه امنیت ملی یک کشور را به مخاطره بیاندازد. امنیت غذایی که به مفهوم دسترسی به غذای کافی در حال حاضر و آینده است با رشد سریع جمعیت جوامع اهمیت مضاعفی یافته است به طوری که در بخش‌هایی از کره زمین اوضاع سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ویژه‌ای پدید آورده است که نه تنها سرنوشت سیاسی کشورهای نیازمند به‌وسیله کشورهای صنعتی رقم می‌خورد، بلکه زندگی روزمره آنها به تصمیمات کشورهای سلطه گر بستگی یافته است و رهایی از این وابستگی و رسیدن به استقلال ملی و پیشرفت اجتماعی جز با توسعه پایدار میسر نیست و محور توسعه پایدار، توسعه کشاورزی است. توسعه کشاورزی جز با بهره گیری از روش‌های علمی و دستاوردهای تکنولوژیک امکانپذیر نیست.
امنیت غذایی در نگاه مقام معظم رهبری
ملت عزیز و سربلند در امر تغذیه و تهیه مواد غذایی اصلی خود نباید به بیرون مرزها هیچ احتیاجی داشته باشد چیزهایی که ما به آن اهمیت میدهیم خودکفایی در مواد اساسی کشاورزی است یعنی امنیت غذایی ما برای گندم و برنج و روغن و لبنیات و خوراک دام و بقیه محصولات اصلی کشورمان نباید نیازمند دیگران باشیم کشاورزان و روستائیان کار خود را که اصلی ترین پایه خودکفایی کشور است یعنی تهیه و تامین مواد غذایی، قدر دانسته، افزایش محصول و بهبود کیفیت آن را هدف خود قرار دهند و وابستگی کشور به مواد غذایی وارداتی را به صفر برسانند نقش کشاورزان و دامداران در تأمین امنیت غذایی، آرامش روحی و اطمینان راهبردی مردم و نیز استقلال و عزت کشور افتخارآمیز و بی‌نظیر است بخش کشاورزی یک محور اصلی در اداره کشور است، شریان اصلی زندگی جامعه در این بخش است، اینجا مسأله استقلال ناشی از امنیت غذایی و خودکفایی است.
تعریف امنیت غذایی و خودکفایی
امنیت غذایی، تابعی از متغیرهای طبیعی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است. لذا مجموعه‌ای از عوامل از جمله سیاست کشاورزی، نظام توزیع مواد غذایی، منابع طبیعی کشور، الگوی مصرف و تغذیه، کاهش میزان ضایعات غذایی، نظام یارانه کالاهای اساسی مرتبط با حفره غذایی، وضعیت اشتغال و توزیع درآمدها، تجارت خارجی و بالاخره فرهنگ تغذیه ای بر آن تأثیر میگذارد. مهمترین عاملِ تعیین کننده امنیت غذایی، توانایی خانوار در تأمین کالاها و خدمات اساسی است.
از دیدگاه سازمان ملل متحد تعریف امنیت غذایی، عرضه مواد غذایی اساسی در جهان و در تمام زمان‌ها … است به نحوی که موجب افزایش یا ثبات مصرف و جبران نوسان‌های تولید و قیمت شود.
آمارتیاسن، اقتصاددان هندی بر این باور است که بدون توجه به توزیع عادلانۀ غذا و تأمین شرایطی که موجب دسترسی همه خانوارها به مواد غذایی می‌شود، نمی‌توان تعریف صحیحی از امنیت غذایی ارایه داد. و از دیدگاه بانک جهانی تعریف امنیت غذایی، دسترسی همه مردم در تمام زمان‌ها، به غذای کافی برای تأمین زندگی سالم و فعال است. ماکسول نظریه‌پرداز معتقد است، یک کشور و ملت زمانی امنیت غذایی دارند که نظام غذایی آنها به گونه ای عمل کند که هراس از نبود غذای کافی از بین برود.
امنیت غذایی وقتی به‌دست می‌آید که افراد فقیر و آسیب‌پذیر، به ویژه زنان و کودکان و آنانی که در شرایط مرزی ابتلا به سوءتغذیه به سر می‌برند، به هر میزان، غذایی که تمایل دارند دسترسی داشته باشند. اگرچه در تعریف امنیت غذایی منشأ تامین غذا (تولید ملی یا واردات) لحاظ نشده است، اما اتکای بیش از حد تأمین امنیت غذایی به واردات محصولات غذایی عامل تهدید تلقی می‌شود. و در نهایت تعریف امنیت غذایی دسترسی فیزیکی، اجتماعی و اقتصادی همه مردم در تمام زمان‌ها به موادغذایی کافی و سالم است به‌طوری‌که نیازهای غذایی و ترجیحات غذایی آنها برای یک زندگی سالم و فعال برآورده شود. و همچنین تعریف خودکفایی، توانایی نظام سیاسی در استفاده از ظرفیت‌های ملی در قلمرو سرزمین خود در تولید سبد مناسبی از محصولات برای تامین غذای کافی است. در کشور جمهوری اسلامی ایران با توجه به ویژگی‌های خاص آن به لحاظ استقلال خواهی و … امنیت غذایی با خودکفایی تقریبا مترادف گرفته می‌شود.
بیشتر بخوانید: ساخت دستگاه هوشمند برای کنترل رشد گیاهان و میوه‌ها
عوامل موثر بر امنیت غذایی
– ثبات سیاسی، اجتماعی واقتصادی
– نوع منابع در دسترس تولیدکنندگان جامعه،سیاست های قیمتی
– حفاظت و استفاده مطلوب از منابع و پایداری این منابع
– سطح درآمد و توانایی مالی خانوارها و فرهنگ‌های مختلف مصرفی
– شاخص‌های مختلف جمعیتی
– توسعه روستایی وکشاورزی
ناامنی غذایی
ناامنی غذایی ارزش‌های حیاتی و امنیت ملی یک نظام سیاسی – اجتماعی را به مخاطره می‌اندازد. ناامنی غذایی با ایجاد بی ثباتی‌ها و عدم تعادل‌های سیاسی و اجتماعی شالوده‌های یک نظام را فرو می‌ریزد.
ناامنی غذایی، وجهه بین المللی یک نظام سیاسی را تخریب و می‌تواند کشورها را وابسته کند. جمهوری اسلامی به پشتوانه ایجاد امنیت غذایی و حذف ناامنی غذایی ضمن ایجاد ثبات، مقاصد فراتری را در عرصه بین‌الملل تعقیب می‌کند.
نگاه به امنیت غذایی در سایر کشورها
بررسی وضع کشورهای مختلف اعم از آمریکا، کشورهای اتحادیه اروپا، کانادا، برزیل، مکزیک، ژاپن، کره و ترکیه، چین، هندوستان، پاکستان، سریلانکا، مصر و تونس بیانگر توجه جدی این کشورها به امنیت غذایی به‌ویژه با اعمال حمایتهای متنوع و بی‌حد و حصر استفاده از ابزارهای متعدد است. کشورهای توسعه یافته با اعمال دامپینگ و کاهش قدرت کشورها عرصه را بر تولید داخل تنگ می‌کنند.
میزان حمایت نسبت به ارزش تولید محصولات کشاورزی در ایران در مقایسه با کشورهای پیشرفته در حالت خوشبینانه کمتر از نصف حمایت آن کشورهاست.
تعهدات سران 186 کشور در اجلاس جهانی غذا سال 1996
– تامین پیشرفت اقتصادی و فیزیکی برای همه به منظور استفاده بیشتر از غذای سالم و کافی
– تهیه مواد غذایی پایدار و عرضه مواد غذایی کافی
– اطمینان از اینکه سیاستگذاری تجارت غذایی موجب تامین غذا شود
– تامین نیازهای غذایی فوری
– سرمایه گذاری کشورها به منظور تولید غذا
اهداف ریو + 20 در امنیت غذایی
– پایان دادن به گرسنگی، دستیابی به امنیت غذایی و تغذیه بهتر
– دسترسی همگان به موادغذایی ایمن، مغذی و کافی در تمامی طول سال
– پایان دادن به اشکال مختلف سوء تغذیه
– افزایش بهره‌وری کشاورزی و دسترسی به منابع تولیدی
– ایجاد نظام‌های پایدارتولید غذا
مجمع جهانی غذا و کشاورزی (GFFA) در سال 2016
نتیجه جلسات شامل مدرنیزاسیون و توسعه جهانی نیازمند کشاورزی توسعه یافته است و کشاورزی تامین کننده غذا و خدمات اکوسیستم، کلید تامین امنیت غذایی و کیفیت زندگی است. بخش کشاورزی برای ایفای نقش و استفاده از ظرفیت بالقوه برای تهیه غذای جامعه و ایجاد سیستم غذایی پایدار و تامین امنیت غذایی نیازمند حمایت است.
بیانیه مجمع جهانی غذا و کشاورزی (GFFA ) 2016، موکداً تأکید می‌کند که:
– امنیت غذایی یک اصل پیش نیاز برای ثبات سیاسی و اجتماعی کشورها است
– ایجاد امنیت غذایی به عنوان اولویت بی نالمللی در دستور کار جهانی است
– ظرفیت‌سازی و برجسته ساختن قابلیت کشاورزی برای تأمین ذخایر غذایی ضرورت دارد
– غذای کافی، سالم، متعادل و مقرون به صرفه در جهان و اطمینان از دسترسی همه مردم به موادغذایی یک اصرار وتصمیم جهانی است
– دستیابی به امنیت غذایی به عنوان یکی از اهداف توسعه پایدار می‌باشد
– ظرفیت کافی برای ذخیره‌سازی، فرآوری و حمل و نقل مناسب مواد غذایی سالم و مغذی ایجاد شود
– ارتقای کیفیت زندگی روستائیان، کاهش فقر و نابرابری و شکاف مناطق شهری و روستایی شرط مهم برای امنیت غذایی می‌باشد
امنیت غذایی، رکن امنیت ملی
امنیت غذایی اساس امنیت ملی در جهان پر آشوب است. دولت باید به فکر تامین غذای مردم خویش و ارتقای امنیت غذایی و اطمینان از این امر باشد. امنیت غذایی و غذا سنگ بنای امنیت یک جامعه و عنصر اصلی سلامت فکری، روانی و جسمی است. تامین امنیت غذایی از منابع داخلی در افزایش وجهه بین‌المللی نظام سیاسی کشور و گسترش اقتدار و مشروعیت آن شدیداً مؤثر است. هیچ کشوری بدون عرضه سطح قابل قبولی از امنیت غذایی، قوی و امن نخواهد بود.
امنیت غذایی ضرورت اقتدار و امنیت ملی
– امروزه حوزه‌های مختلف امنیتی در هم تنیده شده و همچون ظروف مرتبطه هستند
– امنیت غذایی پایه و اساس امنیت ملی و مقوم امنیت نظامی و اقتصادی است
– امنیت؛ پایه و اساس پیشرفت و توسعه است بنابراین پیش فرض داشتن کشور پیشرفته و توسعه یافته داشتن امنیت غذایی و امنیت ملی است
– استقلال اقتصادی کشور پیوسته به خودکفایی در مواد غذایی به ویژه محصولات راهبردی است
– سلامت جسمی و فیزیکی انسان‌ها در جامعه به واسطه امنیت غذایی، دسترسی به آب و غذای سالم و رعایت اصول تغذیه‌ای است
– تاثیر فعالیت بخش کشاورزی در محرومیت زدایی و فقر زدایی تقویت اقتصاد روستا و توسعه کسب و کار و رونق اشتغال، بر مولفه‌های آمایش بهینه فعالیت در پهنه سرزمین، رونق صنایع پسین و پیشین، آثار مثبت در اقتصاد ملی و مولفه‌های اجتماعی – سیاسی و امنیتی، حایز اهمیت است و در توسعه ملی اثرگذار است.
الزامات در نوع نگاه حاکمیت به امنیت غذایی و نیل به خودکفایی در کشور
– ارتقای امنیت غذایی و نیل به خودکفایی در محصولات اساسی نه یک انتخاب بلکه یک الزام می‌باشد
– انتخاب آگاهانه سیاست‌ها و راهکارهای اجرایی، خلق فرصت‌های مناسب
– افزایش سرمایه‌گذاری، ارتقای بهره وری،اعمال حمایتهای متنوع و کارا، تامین زیرساختها، ابزارهای مهم ارتقای امنیت غذایی و نیل به خودکفایی است که می‌بایست فراهم شود.
– دولت می‌بایست با اتخاذ سیاست‌های حمایتی، ایجاد انسجام و تقویت سرمایه اجتماعی و با مشارکت مردم و به ویژه کشاورزان کشور به دنبال ارتقای امنیت غذایی و نیل به خودکفایی باشد.
– با بهره گیری از ظرفیتها و توانمندی‌های کشور و با مدیریت مطلوب، ارتقای امنیت غذایی به سطح قابل قبول و قابل اتکا و با آستانه تحمل بالا میسر خواهد بود.
بسترهای مورد نیاز برای تأمین امنیت غذایی
– توسعه زیرساختها و زیر بناهای تولیدی و تقویت بنیه عوامل و نهاده‌های تولید
– توسعه سرمایه‌گذاری و تقویت نهادهای مرتبط و ایجاد زمینه ارتقای بهره‌وری
– تقویت بنیان و دانش و فناوری به ویژه بیو، نانو و ….
– افزایش امکان دسترسی به غذای سالم و مغذی
– ارتقای فرهنگ و سواد غذا و تغذیه و نیل به خودکفایی
امنیت غذایی در اسناد بالادستی و قانون اساسی
بررسی اسناد قانونی شش برنامه بیانگر توجه دولت و مجلس به امنیت غذایی در قالب محورهای زیر است:
- تأمین و ارتقای امنیت غذایی در کشور با تاکید بر تولید داخل
– خودکفایی محصولات اساسی کشاورزی
– توسعه همه جانبه بخش کشاورزی و محوریت آن در اقتصاد ملی
سیاست‌های کلی مرتبط با امنیت غذایی در برنامه‌های پنج ساله توسعه
برنامه اول: توجه به بازسازی خسارات وارده از جنگ و رویکردهای کلی توسعه ملی
برنامه دوم: گسترش تولید داخلی به ویژه کشاورزی، و تأمین نیازهای اساسی جامعه و خودکفایی
برنامه سوم: فراهم ساختن امنیت غذایی و خودکفایی در کالاهای اساسی با افزایش تولید داخلی
برنامه چهارم: تأمین امنیت غذایی کشور با تکیه بر تولید از منابع داخلی و تأکید بر خودکفایی در تولید محصولات اساسی کشاورزی
برنامه پنجم: ارتقای شاخص های امنیت غذا، اصلاح الگوی تغذیه جامعه با بهبود ترکیب و سلامت مواد غذایی، دستیابی به اهداف سند چشمانداز( برخوردار از امنیت غذایی)
برنامه ششم: اولویت دادن به حوزه‌های راهبردی صنعتی بر پایه محورهای اقتصاد مقاومتی (تامین امنیت غذایی)وفرصت‌های وسیع برآمده از امکانات داخلی (آب و کشاورزی)، تاکید بر بند 9 سیاست‌های کلی کشاورزی
(ارتقای سطح درآمد و زندگی کشاورزان، گسترش فعالیت‌های مکمل)
مواد مرتبط با امنیت غذایی در برنامه ششم ( 1400 – 1396 )
راهبرد:
امنیت غذایی، سلامت و غنی‌سازی محصولات کشاورزی، توسعه زنجیره
ماده 31 – تأمین امنیت غذایی و نیل به خودکفایی در محصولات اساسی 95 درصد
– افزایش تولید محصولات راهبردی
– توسعه محصولات سالم و ارگانیک
– امنیت غذایی و سلامت و غنی‌سازی محصولات کشاورزی
ماده 32 – کاهش التهابات بازار کالاهای اساسی، تأمین ذخایر محصولات راهبردی
ماده 33 – متنوع سازی ابزارهای حمایتی، تأمین و تجهیز منابع، توسعه و امنیت سرمایه‌گذاری و تکمیل زنجیره ارزش
الف- تکمیل زنجیره‌های ارزش، صنایع تبدیلی، تکمیلی و نگهداری محصولات اساسی کشاورزی در قطب‌های تولیدی، سردخانه و انبارهای فنی چند‌منظوره
ح- ارتقای سطح کلی حمایت از کشاورزی
تجزیه و تحلیل کارشناسی از حکمرانی در برنامه‌های توسعه
محورهای زیر، همواره از دغدغه‌های اصلی سیاستگزاران در برنامه‌های توسعه بوده است:
ارتقای امنیت غذایی در کشور
خودکفایی در تولید محصولات اساسی
رشد اقتصادی و اشتغالزایی در بخش کشاورزی
حمایت از تولید و تولیدکنندگان بخش کشاورزی
ارتقای بهره‌وری و راندمان آب و توسعه عملیات آب و خاک
یکی از روش‌های شناسایی و گزینش استراتژی‌های بخش آب و کشاورزی در برنامه‌های توسعه اتکا به محورهای فوق خواهد بود
رویکردهای استراتژیک بخش کشاورزی از نگاه خبرگان
سیاستگزاران و تنظیم‌کنندگان برنامه‌های توسعه، موارد زیر را در تعیین و تنظیم رویکردهای اصلی بخش کشاورزی مورد توجه قرار داده‌اند:
– تامین امنیت غذایی
– حفظ ظرفیت تولید ونیل به خودکفایی درمحصولات اساسی
– حمایت از بخش کشاورزی
– حفاظت از منابع پایه و ارتقای بهره وری
مؤلفه‌ها و شاخص‌های پیش فرض اتخاذ استراتژی تأمین و ارتقای امنیت غذایی در کشور
دولت به اعتبار اصول سوم، نهم و مبتنی بر بندهای (1) ، (8) ، (9) اصل چهل و سوم قانون اساسی موضوع‌های تأمین خوراک، جلوگیری از سلطه اقتصادی بیگانه و تأکید بر افزایش تولیدات کشاورزی و… را در دستور کار خود دارد؛
– تکلیف به برخورداری از امنیت غذایی در افق چشم انداز
– وابستگی و پیوستگی امنیت ملی به امنیت غذایی
– هزینه‌های کلان کشور ناشی از سوءتغذیه و پایین بودن امنیت غذایی
– هزینه‌های کلان کشور ناشی از سبد نامناسب غذایی
– ضرورت ایجاد هماهنگی بین الگوی تولید محصولات کشاورزی و سبد مطلوب غذایی
– ضرورت اصلاح سبد غذا از طریق اصلاح الگوی تولید
– وجود ارتباط مستقیم بین سلامتی و ایمنی در تغذیه و روند توسعه ملی
مؤلفه‌ها و شاخص‌های پیش فرض اتخاذ استراتژی حمایت از تولید و تولیدکننده بخش کشاورزی
– رسالت حاکمیت در تداوم تولید محصولات اساسی کشاورزی
– مخاطره آمیز بودن فعالیت‌های کشاورزی
– حمایت کشورهای پیشرفته و تولیدکننده از کشاورزی
– هدفمند کردن و افزایش کارایی در حمایت های دولت
جهت‌گیری‌ها و اولویت‌های ابلاغی رییس جمهور به وزیر جهادکشاورزی
– محور قرار دادن تأمین امنیت غذایی و سلامت تغذیه در سیاستگزاری‌ها
– افزایش بهره وری آب در تولید محصولات و کاهش ضایعات
– تقویت کشت گلخانه‌ای
– پایدارسازی کشاورزی بر مبنای ظرفیت‌های واقعی آب و خاک
– به‌کارگیری سیستم‌های فناورانه نوین کشاورزی
– تولید پایدار محصولات راهبردی، محصولات سالم و ارگانیک
– گسترش زنجیره ارزش
– تضمین امنیت غذایی
مؤلفه‌ها و شاخص‌های پیش فرض اتخاذ استراتژی خودکفایی محصولات اساسی کشاورزی
– تاکید قانون اساسی در بند سوم اصل دوم و بند نهم اصل 43 ، موضوع خودکفایی در تولید محصولات اساسی کشاورزی و قطع وابستگی به خارج
– تصریح سیاست‌های کلی کشاورزی در دو بند به خودکفایی
– ارزش‌ها و آرمان‌های جمهوری اسلامی ایران (استقلال اقتصادی و خودکفایی)
– براساس بند (13) اصل سوم، دولت موظف به بکارگیری همه امکانات خود برای تأمین خودکفایی در کشاورزی شده است.
– واردات محصولات اساسی کشاورزی
– روند رشد جمعیت کشور
– الزام به رشد و توسعه روستاها از ناحیه رشد کشاورزی به عنوان فعالیت غالب
– پیش بینی عرضه کمتر محصولات اساسی به بازارهای بین المللی در حال به خاطر کرونا و در آینده
– ضرورت تأمین غذای مورد نیاز جامعه در داخل کشور
– نگرانی از وابستگی در تأمین نیازهای غذایی به خارج و آسیب پذیر نمودن استقلال اقتصادی و سیاسی کشور.
– اتکای اغلب کشورها در تأمین غذای اصلی و مورد نیاز به منابع داخلی
مؤلفه‌ها و شاخص‌های پیش فرض اتخاذ استراتژی حفاظت از منابع پایه و ارتقای بهره وری
– تاکید تصمیم گیرندگان عالی کشور به تامین امنیت غذایی در اقتصاد مقاومتی و برنامه ششم
– ضرورت تامین نیاز اساسی و حیاتی مردم
– نگاه توأمان به امنیت غذایی و امنیت ملی
– واقع شدن ایران در کمربند خشک اقلیم جهان
– کمبود نزولات جوّی،پراکنش و زمان نامناسب
– راندمان پایین انتقال آب در رو ش های سنتی
– حفاظت از منابع پایه به ویژه منابع آبی کشور
– ضرورت بهبود وضعیت سفره های زیرزمینی
– ضرورت تحویل حجمی آب در زمان و مکان مناسب و به میزان نیاز به کشاورز
– وجود ظرفیت‌های قابل توسعه در بخش آب و کشاورزی
اهداف و راهبردهای بلندمدت دولت دوازدهم
– ارتقای امنیت غذایی و نیل به خودکفایی در محصولات اساسی و راهبردی و پایداری تولید
– ارتقای بهره‌وری عوامل و منابع تولید به ویژه آب و خاک
– حمایت از سرمایه‌گذاری در ارتقای بهره‌وری و صرفه‌جویی در مصرف آب کشاورزی
اقدامات مورد نیاز در راستای ارتقای امنیت غذایی
– استفاده از ظرفیت سازمان‌های مردم نهاد همچون نظام مهندسی در زنجیره کامل امنیت غذایی
– حمایت از پروژ‌ه‌های توسعه و ارتقای سطح تکنولوژی مناسب در زنجیره سیستم امنیت غذایی
– وضع مقررات ملی و ایجاد ضوابط و معیارها در تدوین و تعریف استانداردهای مورد‌نیاز در سیستم‌های امنیت غذایی
– حمایت از سیستم‌های تضمین کیفیت و سلامت سیستم امنیت غذایی و پایش و کنترل آن
– توسعه فرهنگ عرضه و مصرف موادغذایی با ارزش سنتی و بومی و آموزش و ارتقای سطح سواد تغذیه‌ای
راهکارهای پیشنهادی برای ارتقای امنیت غذایی
– اجرای سیاست قیمت تضمینی و تأمین به موقع و کافی نقدینگی مورد نیاز به منظور تشویق تولید
– انعقاد قرارداد کشت با تولیدکنندگان به منظور تولید مورد نیاز و تشویق به ارتقای بهره‌وری
– حمایت و ترغیب کشاورزان تولیدکنندگان محصولات اساسی از طریق شرکت‌های بیمه‌گذار با تحت پوشش قرار دادن اراضی با اعمال تعرفه مناسب
– برقراری یارانه بخشی از هزینه تامین کود شیمیایی و نهاده‌های ضروری
– اختصاص حداقل 25 درصد ارز تخصیصی واردات سال قبل برای اتخاذ سیاست‌های حمایتی و تشویقی ویژه به بخش کشاورزی
– حمایت از تولید فراسرزمینی برخی از محصولات اساسی (دانه‌های روغنی، ذرت دانه‌ای و جو)
– تغییر در سیاست واردات (اعمال سیاست برقراری تعرفه پلکانی جهت تشویق واردات دانه روغنی به جای روغن)
– تامین کافی و به‌موقع نهاده‌های پایه تولید اولویت تأمین کود شیمیایی اوره از محل تولید داخل قبل از صادرات به میزان مورد
– نیاز و تامین به‌موقع سایر اقلام کود شیمیایی
جمع بندی
امنیت غذایی نوعی سیاست امنیت ملی است که کم و کیف آن مقدار عرضه و کیفیت کالای عمومی امنیت ملی را در هر کشور تعیین می‌کند. عرضه یک سطح بهینه از امنیت ملی مستلزم تدارک سطح بهینه امنیت غذایی است. تاریخ روابط بین کشورها نشان می‌دهد که کشورهای قدرتمند در بیشتر موارد از موادغذایی به عنوان حربه ای سیاسی علیه کشورهای جهان سوم بهره گرفته‌اند. تجربه کشورهای کمتر توسعه یافته حاکی از این است که وابستگی آنها به واردات مواد غذایی از کشورهای توسعه یافته‌تر باعث ضربه‌پذیری سیاسی‌شان شده و امنیت ملی شان همواره از این محل در معرض تهدید بوده است.
ناامنی غذایی عزت نفس یک ملت، به عنوان ستون اصلی توسعه و استقلال ملی، را تخریب و با ایجاد اختلال در انباشت سرمایه اجتماعی، کنش‌های جمعی را بسیار پرهزینه می‌کند و در نتیجه امکان وفاق و وحدت ملی را کاهش می‌دهد. به دلیل وجود این رابطه مهم و تنگاتنگ، ارتقای سطح امنیت غذایی و امنیت ملی در قانون اساسی، قوانین و سیاست‌های کلی برنامه‌های دوم، سوم و چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و سند چشمانداز جمهوری اسلامی ایران در افق سال 1404 هجری شمسی، مورد توجه خاص و ویژه قرار گرفته است. اگرچه امنیت غذایی از زیرساخت‌های مختلف عرضه ، توزیع مناسب و تغذیه و بهداشت برخوردار است، اما متغیرهای کلان اقتصادی مانند تورم، نرخ اشتغال، درجه فقر، چگونگی توزیع درآمد بین اقشار جامعه، شاخص‌های توسعه روستایی و سطح درآمد جامعه و اتکای عرضه به منابع داخلی هر کشور یا واردات، بر آن اثر دارد.
امنیت غذایی با ابعاد اقتصادی و منابع انسانی امنیت ملی رابطه مستقیم و با ابعاد سیاسی – اجتماعی، دفاعی – نظامی و فرهنگی – علمی و فناوری آن رابطه غیرمستقیم دارد. عرضه باثبات مواد غذایی نقش اساسی در امنیت غذایی جامعه دارد و نهایت می‌تواند پایداری و استمرار امنیت غذایی را تضمین نماید.
