سرویس گزارش اقتصادسبزآنلاین – اعظم صفایی:
اقتصادسبز آنلاین: یکی از رسوم قدیمی ایرانیان در ایام نوروز مصرف غذاهای خاص و خوراکی‌هایی است که از سالیان گذشته مرسوم بوده که هر کدام بنا بر باور و عقیده‌ای خاص در سفره نوروزی افراد قرار گرفته‌اند.
مصرف غذاهایی نظیر «سبزی‌پلو با ماهی»، «کوکو سبزی» و «رشته پلو» و خوراکی‌هایی نظیر «سمنو» و «کاهو و سکنجبین» و… هر‌کدام ریشه در باوری داشته و از گذشته تا به امروز نسل به نسل منتقل شده‌اند.
به‌طور نمونه در‌خصوص مصرف «سبزی پلوماهی» در شب عید این باور وجود دارد که سبزی نشان از سرسبزی بهار و برنج نشان از برکت و پرباری دارد. همچنین ماهی نیز سمبلی از جنب‌و‌جوش و روشنی بوده و اخیراً هم به سمبلی از سلامتی و آرامش تبدیل شده است، بنابراین آغاز سال نو با نشانه‌های خوب خدا نوعی شکرگزاری بر نعمت‌های او خواهد بود. کوکو را به این دلیل می‌خورند تا به «کو – کو» نیفتند و چیز را گم نکنند. از آنجا که در برخی شهرها ماهی نبود یا همه مردم توان خریدن ماهی نداشتند، خوردن سبزی کوکو را به جای ماهی توصیه می‌کردند.
مردم معتقد بودند خوردن کوکو، به‌ویژه با سبزی صحرایی، خاصیتی نزدیک به ماهی دارد و زمانی‌که کوکو می‌خورند، فسفرهای مغز فعال و در نتیجه فرد فعال و خوش‌فکر می‌شود، چون هنگام فرا رسیدن عید جابه‌جایی و خانه‌تکانی انجام می‌شود، ممکن است اشیای مختلف در جاهای دیگر گذاشته شود، از این‌رو به «کو – کو» نمی‌افتد. این نیز از باورهایی است که از قدیم گفته می‌شد.
از دیگر رسوم، برخی شهرهای ایران پختن رشته‌پلو در روز عید است، یعنی همان روز که سال تحویل شد، اولین غذایی که می‌پزند، رشته‌پلو است و بر این باورند که رشته کار از دست‌شان در نمی‌رود. حتی برخی معتقدند عمر آنها مانند رشته دراز می‌شود.
یکی از دسرهای مقوی که در سفره هفت سین ایرانیان در ایام نوروز قرار می‌گیرد «سمنو» است؛ سمنو از عصاره جوانه گندم تشکیل می‌شود و خواص فراوانی برای سلامتی دارد. این سین مغذی سفره هفت سین نمادی از قدرت و برکت محسوب می‌شود و در روزهای پایانی سال به‌صورت گروهی در برخی از مناطق کشور طبخ می‌شود.
کاهو سکنجبین یکی از خوراکی‌هایی است که از گذشته در ایام نوروز به‌ویژه روز سیزدهم فروردین جزو آئین‌های «سیزده بدر» بوده و در ایام عید به‌دلیل خاصیت هوا و غلیظ شدن خون انسان در این فصل ایرانیان از دیرباز در روز سیزده بدر برای رقیق شدن خون و رهایی از رخوت و سستی از این ماده غذایی استفاده می‌کردند؛ از طرفی به این دلیل که کاهو برای کاهش حرارت بدن، کبد گرم و شادابی و نشاط بدن مفید و سودمند است، در این ایام مورد استفاده قرار می‌گیرد.
دیدگاه طب سنتی به تغذیه بهاری
اینها تنها نمونه اندکی از غذاها و خوراکی‌هایی است که معمولاً در ایام نوروز در سفره غذای ایرانیان دیده می‌شوند و مردم هر شهر غذاها و خوراکی‌های خاصی برای این ایام آماده می‌کنند که در فرهنگ منطقه‌ای ریشه در باوری خاص دارد.
جدا از تفکر و باورهای اعتقادی افراد در مصرف این غذاها،بحث تغذیه و ارزش غذایی خوراکی‌های مربوط به این ایام اهمیت زیادی دارد که این اعتقاد بویژه در طب ایرانی جایگاه ویژه‌ای دارد. در طب سنتی، تغذیه افراد با تغییر فصل تغییر پیدا کرده و هر فصل پرهیزات غذایی خاصی دارد.
متخصصان طب سنتی می‌گویند: با آغاز فصل بهار و بازگشت مجدد طراوت به طبیعت، سلول‌های بدن ما نیز متعاقباً عملکرد و نیازهای جدیدی در مقایسه با فصل زمستان خواهند داشت. در این فصل هرچه بیشتر به خوردن مواد غذایی طبیعی و تازه گرایش داشته باشیم و کمتر به سراغ خوراکی‌های صنعتی و فست‌فودها برویم، پیام‌های طبیعی صادره از بدن را در زمان مناسب، بهتر درک می‌کنیم.
فصل بهار از نظر گرمی و سردی، تری و خشکی در اعتدال است. طب سنتی اسلامی، طب آیورودیک و طب سنتی چینی همگی تأکید بر پاک‌سازی بدن از مواد زائد را دارند. این مواد زائد از خوردن غذاهای انرژی‌زا و گرم در فصل زمستان ایجاد شده‌اند و با گرم شدن تدریجی هوا در بهار و تابستان تبدیل به سموم و مواد شدیداً مضر می‌شوند. علمای طب سنتی عقیده دارند که در فصل بهار باید به تلطیف غذا پرداخت. تلطیف غذا ممکن است در ذهن این معنی را ایجاد کند که باید غذایی خورده شود که از آن خون رقیق تولید شود. یا ممکن است کسی با شنیدن این کلمه فکر کند که باید غذای کمتری در این فصل مصرف کرد در حالی‌که مقصود از تلطیف غذا هیچ کدام از دو معنی فوق نیست.
غذاهایی که خون رقیق در بدن تولید می‌کنند، اغلب طبیعت گرم دارند و مصرف غذاهای با طبیعت گرم در این فصل مناسب نیست بلکه باید غذاهای غلیظ و با طبیعت سرد مصرف شود، تا هیجان و رقت اخلاط و مواد را تعدیل کند. همچنین گرسنگی باعث تحریک بیشتر اخلاط می‌شود. پس کم کردن مقدار غذا نیز در بهار صحیح نیست. اما منظور از تلطیف غذا این است که غذایی خورده شود که هر چند از لحاظ مقدار زیاد است اما ارزش غذایی کمی دارد؛ مثل میوه‌ها و سبزی‌جات.
متخصصان علم تغذیه چه توصیه‌هایی در خصوص تغذیه در ایام نوروز دارند
علم تغذیه با تکیه بر دانش روز رویکرد مشخصی در خصوص مصرف غذاها دارد؛ بر خلاف دیدگاه ستنی، متخصصان علم تغذیه اعتقادی به گزینش رژیم غذایی خاص متناسب با تغییر فصول سال نداشته و معتقد هستند تغذیه افراد باید مبتنی بر تعادل باشد و رژیم غذایی روزانه فرد در تمامی فصول باید سرشار از انواع گروه‌های غذایی بوده و وابسته به تغییرات فصلی نباشد. با توجه به این موضوع در آستانه سال نو به سراغ دکتر «کوروش جعفریان» فوق تخصص تغذیه و رژیم درمانی رفته‌ایم تا در خصوص باید و نبایدهای غذایی در نوروز بیشتر بدانیم.
طبیعت الگوی صحیح مصرف را پیش پایتان گذاشته
به‌طور کلی تغییر نوع تغذیه با تغییر فصل در علم تغذیه مبنای علمی ندارد؛ اما اگر به طبیعت نگاه کنیم، طبیعت در هر فصل محصولات غذایی خاصی در اختیار ما قرار می‌دهد که تقریباً متناسب با نیازهای ما در همان فصل است. به‌طور مثال با گرمای هوا میوه‌هایی که آب بیشتری دارند مانند هندوانه و خربزه و طالبی تولید بیشتری پیدا می‌کنند که برای تأمین مایعات در بدن ما کفایت می‌کنند. در فصل زمستان مرکبات وفور بیشتری دارند که این امر به تقویت سیستم ایمنی ما کمک بیشتری برای محافظت از سرما می‌کنند. بنابراین در درجه اول باید به اصل طبیعت توجه کنیم چرا که خداوند بر حسب شرایط فصلی و منطقه‌ای محصولاتی در اختیار ما قرار داده که می‌توانیم از آنها استفاده کنیم.
جنبه‌های مثبت پذیرایی نوروزی
ایام عید در فرهنگ ما جایگاه ویژه‌ای دارد و بسیاری از آداب و رسوم‌هایی که در این ایام داریم مرتبط به غذاهایی است که ما مصرف می‌کنیم. به‌طور مثال مصرف سبزی‌پلو و ماهی، شیرینی‌جات و استفاده از میوه‌جات تازه و انواع آجیل و خشکبار. در دورهمی‌های نوروز زمان مصرف مواد‌غذایی بیشتر می‌شود و افراد با انواع خوراکی‌ها از یکدیگر پذیرایی می‌کنند که این موضوع باعث تغییر فرهنگ مصرف غذاها می‌شود که جنبه‌های مثبت و منفی دارد.
یکی از جنبه‌های مثبت این قضیه مصرف مغزها و آجیل است؛ شاید در طول سال خیلی از افراد مصرف این گروه غذایی را خیلی جدی نگیرند اما در این ایام پذیرایی با انواع مغزها این فرصت را در اختیار مردم قرار می‌دهد که از این گروه غذایی استفاده بیشتری کنند. یا ممکن است افراد زیادی باشند که فرهنگ مصرف ماهی را نداشته و کمتر از این غذای با ارزش استفاده کنند و در این ایام با توجه به رسمی که وجود دارد، از این غذای با ارزش استفاده بیشتری بکنند. عمدتاً مردم ایران از این گروه با ارزش استفاده نمی‌کنند در حالی‌که توصیه ما بر این است که حداقل در هفته دوبار ماهی مصرف شود. خوشبختانه مصرف میوه‌ها در ایام نوروز به دلیل دید و بازدیدهایی که وجود دارد بیشتر می‌شود و این موضوع می‌تواند تبدیل به الگوی غذایی صحیحی شود.
مصرف شیرینی‌جات و شوریجات قاتل سلامتی
اما جنبه منفی این موضوع پرخوری‌هایی است که در این ایام شایع می‌شود؛ به‌طور معمول در ایام نوروز، افراد بیش از اندازه می‌خورند در نتیجه درگیر عوارضی نظیر افزایش وزن، بالا رفتن میزان چربی خون و فشار خون و پیامدهای به‌دنبال آن خواهند شد. از طرفی ممکن است مصرف غذاهای بیرون از خانه مانند انواع فست‌فودها و غیره افزایش پیدا کند که این موضوع ریسک ابتلا به بیماری‌ها را افزایش می‌دهد. نکته دیگر مصرف انواع شیرینی است که در این ایام به نحو چشمگیری افزایش پیدا میکند و بهتر است الگوسازی فرهنگی در این زمینه صورت گیرد به این صورت شرکت‌های تولیدی الگوهای مناسبی برای پخت و تولید این محصولات به‌کار گیرند به‌طور نمونه از روغن‌های مناسبی استفاده کرده و میزان مصرف شکر و قند را کاهش بدهند و مهمتر این‌که از مواد اولیه با کیفیت استفاده کنند. توصیه دیگر در این زمینه تغییر در شکل و فرم شیرینی‌هاست به نحوی که در قطعات کوچکتر تولید و عرضه شوند تا مقدار کمتری از شیرینی مصرف شود. از طرف دیگر مصرف شوریجات ریسک ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی را افزایش می‌دهد، افرادی‌که پرفشاری خون، بیماری‌های کلیوی و قلبی دارند باید در مصرف مغزهای شور احتیاط کرده و از این شوریجات کمتر استفاده کنند. توصیه ما بر این است که افرادی که در این گروه قرار دارند مصرف نمک را تحت کنترل قرار دهند.
بهداشت غذایی در سفر
یکی از اصول مهم در ایام نوروز بحث رعایت بهداشت در سفر است؛ برخی از افراد در سفر از غذاهایی که از قبل آماده کرده در طی مسیر استفاده می‌کنند که امکان افزایش ریسک مسمومیت در آنها زیاد است و یا برخی از افراد در رستوران‌های بین راهی اقدام به مصرف غذاهایی می‌کنند که هیچ نظارتی بر بهداشت و نحوه تولید آنها وجود ندارد. با توجه به شیوع بیماری «کرونا» توصیه می‌شود مردم دقت بیشتری در انتخاب غذا در طول سفر داشته باشند اگر از غذاهای گوشتی استفاده می‌کنند در نظر داشته باشند که نگهداری غذا بیش از دو ساعت در محیط بیرون از یخچال احتمال آلودگی را افزایش می‌دهد.
ایمنی بدن را در مقابل کرونا بالا ببرید
بحث افزایش سطح ایمنی بدن یکی از مسائلی است که شاید توجه چندانی به آن نشود، توصیه می‌شود برای در امان ماندن از ابتلا به بیماری‌های عفونی به‌ویژه بیماری شایع «کرونا» مردم توجه بیشتری به تقویت سیستم ایمنی بدن خود داشته باشند. چند فاکتور در تقویت سیستم ایمنی نقش دارد، اولین مورد رعایت الگوی غذایی مطلوب است، به این‌صورت که با شناسایی گروه‌های غذایی اقدام به مصرف تمامی این گروه‌ها کنند. استفاده از نوع سالم غذاها و پرهیز از غذاهای پرچرب از نکات حایز اهمیت در این زمینه است. با رعایت این مسائل بسیاری از مشکلات سیستم ایمنی رفع می‌شود و حتی اگر فرد مبتلا به ویروس شود، نگرانی وجود نخواهد داشت. نکته دوم ورزش مناسب است؛ مطالعات زیادی نشان داده افرادی که ورزش می‌کنند، سیستم ایمنی بدنشان تقویت می‌شود. بنابراین با توجه به عدم تحرک در ایام نوروز توصیه می‌شود توجه زیادی به ورزش شود و افراد در نظر داشته باشند که حداقل نیم ساعت در روز ورزش کرده تا از این راه سیستم ایمنی خود را تقویت کنند و از افزایش وزن و پیامدهای به‌دنبال آن جلوگیری کنند.
فقر ویتامین دی در جامعه ایرانی
دریافت مکمل ویتامین دی یکی از ضرورت‌های اصلی برای تقویت سیستم ایمنی بدن است و توصیه می‌شود تمامی افراد حتی بدون انجام آزمایش سطح این ویتامین در بدنشان ماهی یکبار از ویال‌های ۵۰ هزار ویتامین دی استفاده کنند تا دچار کمبود ویتامین دی در بدن خود نشوند. متأسفانه مردم کشور ما از نظر ویتامین دی فقیر هستند و قسمت عمده‌ای از افراد جامعه دچارکمبود این ویتامین هستند و کاهش ویتامین دی مساوی با کاهش سطح ایمنی بدن است. همچنین افزایش سطح امگا ۳ در بدن کمک زیادی به تقویت سیستم ایمنی خواهد کرد و کمک بزرگی به مقابله با بیماری‌های عفونی میکند.
ویتامین «آ» را فراموش نکنید
ویتامین «آ» به‌خصوص نوعی از آن که در گیاهان وجود دارد مانند هویج، کمک زیادی به تقویت سیستم ایمنی در بدن خواهد کرد، در ایام نوروز که آفتاب بیشتری وجود دارد مصرف آب هویج کمک زیادی به جلوگیری از آفتاب سوختگی خواهد کرد و توصیه ما مصرف آب هویج در ایام نوروز است که هم سیستم ایمنی را تقویت میکند و هم ریسک آفتاب سوختگی را کاهش می‌دهد.
غذاهای طبع گرم تأثیری در مقابله با کرونا ندارد
این موضوع که گفته می‌شود طبع گرم و استفاده از غذاهای این طبع نقش مهمی در کاهش موارد ابتلا به بیماری‌های عفونی نظیر کرونا را دارد، جایگاه علمی ندارد و متأسفانه افراد گاهی بر اساس ادعاها صحبت می‌کنند. بسیاری از مطالعات نشان داده تقویت سیستم ایمنی به مواردی که اشاره شد بستگی دارد، اینگونه نیست که با ازدیاد مصرف شیرینی‌جات از قبیل شیره انگور و غیره بتوان سیستم ایمنی را تقویت کرد چرا که این بحث جایگاه علمی ندارد. در هر فصلی از سال افراد مجاز هستند که تنوعی از مصرف در غذاها داشته باشند و توصیه ما این است بیش از ۱۰ درصد از انرژی از طریق مصرف قندهای ساده نباشد، بسیاری از غذاهایی که طبع گرم دارند متشکل از قندهای ساده هستند، مواردی نظیر عسل، شیره انگور و انواع مربا. خیلی از غذاهایی که می‌خوریم حاوی شکر و قند هستند و اگر اینها اضافه شوند شاید فکر کنیم حال خوبی داریم و انرژی زیادی هم دریافت کنیم اما این‌کار ممکن است افزایش وزن و افزایش سطح التهاب بدن را به‌همراه داشته باشد و در دراز‌مدت ریسک ابتلا به بیماری‌های مزمن را ایجاد میکند.
کلام آخر
اگر تعادل‌های غذایی و رفتاری را رعایت کنیم، مطمئناً ایام نوروز شادی پیش‌رو خواهیم داشت و می‌توانیم امیدوار باشیم که بحث بیماری‌های عفونی با رعایت اصول غذایی سالم و ورزش کاهش پیدا کند.
