سرویس بین‌الملل اقتصادسبز- مونا مشهدی رجبی:
اقتصادسبز آنلاین: بازار غلات یکی از بازارهای مهم کشاورزی در دنیا است و تامین کننده مهمترین منابع غذایی در دنیا یکی گندم و برنج است. این بازار در ابتدای همه گیری کرونا با بحران بزرگی روبه‌رو شد و افزایش قیمت این محصولات ارزشمند غذایی زمینه را برای نگرانی مردم و دولتمردان فراهم کرد. دلیل این افزایش قیمت هم وضع محدودیت‌های صادراتی و اختلال در عرضه عنوان شد. اما این سیاست ظرف چند ماه متوقف شد زیرا سازمان‌های بین‌المللی در مورد تبعات منفی آن هشدار دادند. حال سؤوال اصلی این است که ایا می‌توان انتظار اختلال‌های مشابهی در بازارهای غلات دنیا را در سال‌های آتی داشته باشیم یا خیر؟ فائو در پاسخ به این سؤوال اعلام کرده است انتظار می‌رود در سال ۲۰۲۰-۲۰۲۱ میلادی صادرات غلات در دنیا با اختلالی از طرف تولید کنندگان بزرگ در این بازار روبرو نشود ولی مصرف‌کنندگان پتانسیل ایجاد بحرانی از جانب تقاضا را دارند زیرا نگرانی در مورد موج تازه بیماری یا افزایش قیمت غلات در دنیا سبب شده است تا شماری از کشورها تقاضای خود را افزایش دهند و فشار تقاضا در شرایط ثبات عرضه خود بستر افزایش قیمت‌ها را فراهم خواهد کرد. عبدالرضا عباسیان اقتصاددان ارشد سازمان خوار‌و‌بار و کشاورزی جهانی در مصاحبه‌ای با اس اند پی گلوبال به وضعیت ایجاد شده در این بازار به دلیل همه‌گیری کرونا اشاره کرد و گفت: «نگرانی این روزهای ما در مورد بازار غلات به تولید‌کنندگان علات ارتباطی ندارد بلکه مصرف‌کنندگان هستند که بازار را با چالش روبه‌رو کرده‌اند. بازار هر روز با چالش‌های تازه‌ای روبه‌رو می‌شود و نگرانی در مورد موج تازه بیماری یکی از مهمترین معضلات این روزها است.»
متن کامل مصاحبه او که یکی از قدیمی‌ترین اقتصاددانان فائو است را با نشریه اس اند پی گلوبال، در اینجا می‌بیند:
در ابتدای همه‌گیری کرونا، برخی از کشورهای تولید کننده اقام به وضع محدودیت صادراتی کردند که البته با فاصله کوتاهی این محدودیت‌ها برداشته شد. به‌نظر شما چرا این وضعیت ایجاد شد و آیا احتمال تکرار آن وجود دارد؟
بعد از همه گیری ویروس کرونا و افزایش نگرانی‌ها در ماه‌های مارس و آوریل سال جاری، کشورهایی از قبیل روسیه و قزافستان و اوکراین و ویتنام محدودیت‌هایی را برای صادرات کالاهای اصلی کشاورزی از جمله گندم و آرد گندم و برنج وضع کردند. این محدودیت روی غلات دیگر هم بود. روسیه که بزرگترین تولید‌کننده گندم در دنیا است اعلام کرد در ماه‌های آوریل تا ژوئن سال‌جاری تنها ۷ میلیون تن گندم صادر می‌کند و این مسأله فشار زیادی را به بازار جهانی وارد کرد و افزایش قیمت‌ها را به‌همراه آورد. البته دولت‌های تولید کننده غلات هم تحت فشار بودند زیرا مسایلی از قبیل افزایش میزان فروش، ضعف ارزش پول ملی و افزایش میزان تقاضای داخلی به‌دلیل نگرانی مردم از آینده اقتصاد در شرایط کرونایی به دولت‌ها فشار وارد می‌کرد تا سیاست‌های تازه‌ای وضع کنند. در این زمان سیاستگزاران حوزه تجارت غلات در این کشورها نگران بودند که تمامی محصولات خود را در بازار بفروشند و نتوانند نیاز داخلی را تامین کنند. حتی این نگرانی وجود داشت که موج‌های تازه ویروس کرونا مانع از تولید در فصل بعدی شود و آنها نتوانند غذای مردم خود را تأمین کنند. همین مسأله باعث وضع محدودیت‌های صادراتی شد.
اما به نظر من این یک اشتباه بزرگ در آغاز همه‌گیری کرونا بود زیرا وضعیت کنونی اقتصاد دنیا مانند سال‌های ۲۰۰۷ یا ۲۰۱۰ نیست. شرایط فعلی بسیار متفاوت است و نمی‌توان با این سیاست‌های محدود کننده امنیت غذایی و اقتصادی دنیا را بر هم زد. در ابتدا به دلیل موج بالای نگرانی شمار زیادی از تولید‌کنندگان این سیاست‌ها را اجرا کردند که زمینه را برای رشد قیمت مواد غذایی فراهم کرد ولی با درک مسأله یکی‌یکی این سیاست را تعلیق کردند و شرایط عادی را به بازار حاکم کردند.
به نظر شما اصلی‌ترین چالش‌هایی که بازار تجارت غلات در سال ۲۰۲۰-۲۰۲۱ میلادی با آن روبه‌رو است چیست؟ آیا انتظار دارید محدودیت‌های صادراتی توسط امریکا یا دیگر کشورهای تولید کننده غلات ایجاد شود ؟
به‌نظر من تولید‌کنندگان غلات محدودیت‌های صادراتی وضع نخواهند کرد و مشکل بازار غلات از طرف مصرف‌کنندگان خواهد بود. بررسی‌ها نشان داده است شماری از کشورهای مصرف کننده غلات در دنیا به‌خصوص کشورهای فقیر تمایل زیادی به خرید بیش از میزان نیاز خود دارند. آنها پیش‌بینی می‌کنند موج دوم همه‌گیری ویروس کرونا باعث توقف تجارت در دنیا یا افزایش قیمت‌ها شود و به‌همین دلیل سفارش‌های خود را به شدت افزایش داده‌اند. این مسأله می‌تواند بازار غلات دنیا را به شدت تحت تأثیر قرار دهد و آسیب زیادی به این بازار وارد کند.بحران در میزان تقاضا و عرضه محصولات کشاورزی در طول تاریخ سابقه طولانی داشته است و هر زمان که مردم نگران آینده خود باشند، به خرید حجم زیادی از محصولات غذایی به خصوص غلات که ماندگاری زیادی دارد روی می‌آورند. باید به این نکته توجه داشت که ما با کمبود عرضه روبرو نیستیم و احتمال اختلال در مسیر صادرات از طرف تولید کنندگان هم بسیار پایین است. اگر مصرف کنندگان هم تصمیم‌های هیجانی نگیرند موج‌های تازه‌ای از افزایش قیمت در بازار مشاهده نخواهد شد.
بازار برنج تحت تأثیر این سیاست به شدت آسیب دید، در مورد وضعیت بازار برنج در سال‌جاری چه می‌توایند بگویید؟
یکی از کشورهایی که این سیاست را اجرا کرد ویتنام بود که از بزرگترین تولید‌کنندگان و صادرکنندگان برنج در دنیا است. ویتنام صادرات برنج را در ماه‌های مارس و آوریل کاهش داد که همین مسأله باعث افزایش قیمت برنج در دنیا شد ولی در نهایت این محدودیت برداشته شد. از طرف دیگر هند هم که یکی دیگر از بزرگترین صادرکنندگان برنج در دنیا و هیچ محدودیتی برای صادرات وضع نکرد، به‌دلیل توقف پروازهای بین‌المللی و بسته شدن مرزهای بخش‌های زیادی از کشورهای دنیا نتوانست مانند قبل از کرونا برنج صادر کند.از طرف دیگر تایلند هم به دلیل خشکسالی نتوانست به اندازه قبل از همه‌گیری کرونا برنج صادر کند. همه این مسایل به افزایش قیمت در این بازار انجامید.
در این زمان مردم نگران شدند که بحران کرونا باعث ایجاد بحران‌هایی در بازار محصولات کشاورزی مانند وضعیت ایجاد شده در سال‌های ۲۰۰۷-۲۰۰۸ میلادی و سال ۲۰۱۰ بشود. در سال‌های ۲۰۰۷-۲۰۰۸ میلادی با وجود افزایش عرضه برنج به بازار، قیمت برنج در عرضه چند ماه سه برابر شد و دلیل آن را می‌توان در محدود کردن صادرات برنج توسط شماری از صادر کنندگان بزرگ دانست. در سال ۲۰۱۰ میلادی هم قیمت بالغ بر ۸۰ درصد رشد کرد.
به‌نظر شما بازار دنیا با کمبود مواد غذایی خصوصا غلات روبه‌رو می‌شود یا خیر؟
قطعاً ما کمبود عرضه در بازار نخواهیم داشت. در ابتدای همه گیری مردم به سوپر‌مارکت‌ها هجوم بردند و تمامی مایحتاج خود را بیشتر از میزان مورد استفاده خریداری کردند ولی به‌نظر می‌رسد این وضعیت به پایان رسیده است و مردم متوجه شده‌اند که بحران کرونا ارتباطی با کمبود عرضه محصولات غذایی ندارد. ما با کمبود محصولات غذایی روبرو نیستیم ولی باید مدتی با ویروس کرونا و تبعاتی که روی زندگی ما دارد، زندگی کنیم. ولی در ماه‌های اخیر بسیاری از کشورها از قبیل مصر خرید غلات را به شدت افزایش دادند. این نگرانی وجود دارد که اگر موج افزایش خرید‌ها در دنیا افزایش یابد و نگرانی در مورد موج دوم کرونا، مردم را درگیر بحران‌های روانی بیشتری بکند، باز هم قیمت انواع غلات در جهان افزایش یابد. مسأله‌ای که بسیار نگران کننده است.
برخی از کشورهای بزرگ فعال دربازار غلات، با شمار بالایی از بیماران روبه‌رو هستند و هم فعالیت‌های اقتصادی آنها مختل شده است و هم اقتصادشان آسیب‌دیده است. به نظر شما این وضعیت نمی‌تواند اختلالی در بازار جهانی ایجاد کند؟
نمی‌توان از این نگرانی‌ها صحبت نکرد. کشوری مانند برزیل که از نظر شمار بیماران در دنیا جایگاه دوم را دارد یکی از بزرگترین صادرکنندگان سویا در دنیا است و اگر بحران کرونا در این کشور کنترل نشود و محدودیت‌های بندری و فرودگاهی در این کشور حاکم شود بدون شک، بازار را با چالش روبه‌رو خواهد کرد.
افزایش شمار مبتلایان در دنیا این نکرانی را ایجاد کرده است که آیا باید منتظر بسته شدن دوباره مرزها و توقف تجارت محصولات غذایی به‌دلیل این مسأله باشیم یا خیر.
بدون شک این یک نگرانی بزرگ است ولی هر‌گونه تصمیم‌گیری نادرست و وضع محدودیت در بخش تجارت می‌تواند تبعات مخرب‌تری برای اقتصاد و بازارهای محصولات کشاورزی به همراه داشته باشد.
