سرویس بین‌الملل اقتصادسبز- شیما نصیری:

اقتصادسبز آنلاین: به دنبال شیوع گسترده ویروس کرونا در سراسر جهان و درگیری جدی کشورها با این ویروس کُشنده، زندگی و معیشت تمام جهانیان تحت تاثیر قرار گرفته و نگرانی‌ها در مورد تأمین مواد غذایی و دسترسی همه مردم به آن شدت گرفته است. همچنین کشاورزان نیز درخصوص میزان حجم کاشت، برداشت و عرضه محصولات خود نگران بوده و تردیدهای ناشی از شیوع کووید-19 معیشی آن‌ها را هم دچار اختلال کرده است. روشن است که کروناویروس تاثیرات منفی قابل‌توجهی بر روی افراد در زنجیره تامین مواد غذایی؛ از تولیدکنندگان گرفته تا پردازنده‌ها، بازاریاب‌ها، حمل و نقل و مصرف کنندگان خواهد داشت. این در حالی است که سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) به ویژه در مورد تاثیرات احتمالی ویروس و اقدامات مربوط به امنیت‌غذایی و معیشت در زمینه آسیب‌پذیری بالا نیز ابراز نگرانی کرده است.
تجربه بحران‌های قبلی مشابه، به ویژه شیوع ویروس اِبولا در غرب آفریقا در سال 2014 میلادی
نشان دهنده تاثیر چشمگیر محدودیت‌ها و تلاش‌های مهار بیماری بر تولید و دسترسی به موادغذایی و اهمیت حفظ و پایداری محصولات کشاورزی است.

4 تمرکز اصلی فائو در دوران شیوع ویروس کرونا

در چارچوب برنامه پاسخگویی بشردوستانه سازمان ملل متحد، فائو برنامه‌های مختلفی را در دستور کار خود قرار داده تا بتواند از شدت تأثیرات منفی این بحران بر صنایع کشاورزی و مواد غذایی جهان تا اندازه‌ای بکاهد. در مرحله نخست این سازمان مبلغی معادل 110 میلیون دلار را برای تمرکز بر روی 4 برنامه اولیه و ابتدایی خود درنظر گرفته که این میزان بودجه در قالب این برنامه‌ها به‌صورت مجزایی هزینه می‌شوند.
برنامه نخست با بودجه 10 میلیون دلاری: ایجاد یک مرکز داده جهانی با همکاری و مشارکت شرکای کلیدی مانند برنامه جهانی غذا (WFP)، خوشه جهانی امنیت غذایی و شبکه جهانی بحران‌های غذایی، رخ خواهد داد. این مرکز با هدف پشتیبانی از تجزیه، تحلیل و اطلاع‌رسانی در مورد ارزیابی‌ها و برنامه‌نویسی در زمینه‌های مربوط به حوزه کشاورزی و صنایع مواد غذایی فعالیت خود را آغاز می‌کند.
برنامه دوم با بودجه 60 میلیون دلاری: تثبیت درآمد فعالان این حوزه و دسترسی به غذا از مهمترین برنامه‌های این بخش است. همچنین حفظ معیشت افراد نیازمند و کم بضاعت حوزه و کمک به تولید مواد غذایی برای جمعیت‌های بالایی که از خدمات بهداشتی و درمانی محدودی برخوردارند، از دیگر برنامه‌های ذکر شده در این بخش است.
برنامه سوم با بودجه 30 میلیون دلاری: حصول اطمینان از تداوم زنجیره تأمین مواد غذایی بحرانی برای آسیب‌پذیرترین جمعیت‌ها، از جمله بین مناطق روستایی، پیرامونی و شهری از طریق پشتیبانی پایدار در بازارهای مواد غذایی محلی، زنجیره‌های ارزشی و سیستم‌ها. همچنین بر فعالیت کشاورزان خرده‌ریز آسیب‌پذیر و کارگران مواد غذایی نیز تمرکز شده و کمک هزینه‌های لازم تزریق می‌شود.
برنامه چهارم با بودجه 10 میلیون دلاری: افزایش آگاهی در مورد ایمنی مواد غذایی و مقررات بهداشتی برای افرادی که در طول زنجیره تامین مواد غذایی و تولید محصولات کشاورزی فعالیت دارند، انجام می‌شود. این برنامه با همکاری مستقیم سازمان بهداشت جهانی صورت می‌گیرد و مسؤولان کارگری این حوزه را نیز درگیر می‌کند.

وضعیت کاشت و برداشت محصولات کشاورزی در بحران کرونا

با وجود آنکه نگرانی از عرضه مواد غذایی، آخرین ترس از بحران ویروس کرونا در جهان است، اما نمی‌توان آن را هم نادیده گرفت و به راحتی از کنار آن گذشت. حال سؤوال اینجاست که بحران کرونا ویروس تا چه اندازه می‌تواند بر تولید محصولات کشاورزی و همچنین امنیت غذایی جهان تاثیر بگذارد؟ برای پاسخ به این سؤوال در مرحله نخست باید به تحلیل شرایط کاشت و برداشت محصولات کشاورزی بپردازیم تا بتوانیم به استدلال‌های صحیحی دست یابیم.
برای شروع، بهتر است بررسی کنیم که فصل رشد دانه‌های کشاورزی از اواخر سال 2019 تا سال 2020 میلادی تا چه اندازه تحت تاثیر این بحران قرار گرفته و در آینده هم متاثر از آن خواهد بود. فصل رشد دانه‌ها از پاییز گذشته آغاز شد. در اکثر موارد، کاشت غلات زمستانی همچون گندم، جو و چاودار، کلزا و برداشت محصولات زراعی و علوفه سبز مزارع در سپتامبر یا اکتبر سال 2019 میلادی انجام شده است و طبق آمار به‌دست آمده، سهم این محصولات زراعی را می‌توان حدود 60 درصد تخمین زد. البته این فقط یک تخمین است، زیرا در بعضی از کشورها تقسیم بین محصولات تابستانی و زمستانی مشخص نیست. ما فرض می‌کنیم که بیشترین قسمت از کاشت غلات مانند گندم و جو، کلزا و محصولات زراعی در زمستان اتفاق می‌افتد. با این حال، بخش کمی از این محصولات زراعی ممکن است هنوز در تابستان کاشته شوند.
این در حالی است که برای تولید محصولات زراعی، بیشترین بخش فرآیند کاشت بذر در سال‌های اخیر در زمستان بوده و تقریبا تحت تاثیر فصل تابستان نیستند. تحویل دانه‌ها، کودها و موادمحافظتی از گیاهان، قبلاً خریداری شده یا هنوز هم می‌توان آن‌ها را خریداری کرد. طی ماه‌های آینده محصولاتی مانند ذرت، سیب‌زمینی، چغندرقند و سایر محصولات تابستانی کاشته می‌شوند. با این‌‌حال، در بسیاری از کشورهای اتحادیه اروپا، این‌کار فقط با ماشین آلات
و کار در مزرعه انجام می‌شود و بنابراین در چشم‌انداز کوتاه‌مدت، کمبود اگر هم باشد، بسیار کم و ناچیز خواهد بود. اما در طولانی‌مدت، به دلیل تعطیلی برخی از کارخانه‌های تولیدی در چین، ممکن است تحویل کود از طریق بازارهای بین المللی به مشکل برخورد کند.
در زمینه حیوانات نیز باید گفت که در کوتاه مدت بعید به نظر می‌رسد کمبودهایی ایجاد شود. تولید شیر و خوک تا حد زیادی به صورت خودکار انجام می‌شود و علوفه آن‌ها در طول زمستان خریداری شده است. برخی از مزارع هنوز از ذخایر سیلوی، دانه و ذرت استفاده می‌کنند. با این‌حال، در اینجا ما وابستگی بیشتری به تحویل علوفه بر اساس سویا و سایر اجزای خوراکی مشاهده می‌کنیم که این امر هم در ماه‌های آینده بیشتر خود را نشان می‌دهد. در واقع تنگنای اصلی تجارت و تحویل علوفه و واردات سویا احتمالاً از آمریکای لاتین خواهد بود.

محصولات زراعی و دامی در کوتاه‌مدت، تحت‌تاثیر کرونا نیستند

درمجموع، چشم‌انداز فصل پیش‌رو نشان می‌دهد که بخش عمده محصولات زراعی و دامی تحت تاثیر ویروس کرونا قرار نمی‌گیرند و تنها ممکن است بخش محدودی آن‌هم به عنوان مثال به دلیل بیماری یک خانواده کشاورزی یا یک روستا متأثر از این بحران باشند. با این وجود، دلیل کمی برای فرض یک مشکل سیستمیک در مقیاس بزرگ وجود دارد. از این رو وضعیت بازارهای مواد غذایی طی ماه‌های آینده باید پایدار باشد و حتی برداشت امسال کاهش چشمگیری نخواهد داشت.

اتحادیه اروپا کاملا خودکفا است

آیا می‌توان انتظار داشت با کمبود محصولات و مواد غذایی خام کشاورزی مواجه شویم؟ برای پاسخ به این سؤال، ابتدا بیایید نسبتِ خودکفایی اتحادیه اروپا را روشن کنیم؛ نسبتِ مواد غذایی مصرف شده از محصولات خام تولید شده در اتحادیه اروپا. در بسیاری از مناطق اتحادیه اروپا، نسبت خودکفایی بیش از 100 درصد است. ده‌ها سال است که اتحادیه اروپا برای بسیاری از بازارهای کشاورزی از میزان خودکفایی بسیار بالایی برخوردار است که مسلما این امر می‌تواند در مقابله با بحران شدید ناشی از کووید-19 تأثیرگذار باشد.
برای نمایش این نسبتِ خودکفایی به آمارهایی که از سوی سالنامه آماری کشاورزی 2019؛ بر اساس داده‌های Eurostat منتشر شده و در جداول زیر آمده، می‌توان اشاره کرد:

در سال گذشته میلادی به دلیل بارش کمتر باران در 28 کشور عضو اتحادیه اروپا، به ویژه کشورهای آلمان و اسکاندیناوی، نسبتِ خودکفایی تولید دانه‌های کشاورزی کمی کاهش یافته که البته چندان محسوس نبوده است.

در ادامه این گزارش آمده است که در بیشتر محصولات گوشت و غلات، اتحادیه اروپا بیشتر از آنچه که مصرف می‌کند، تولید دارد و به وضعیت خالص صادرات دست می‌یابد. در واقع تراز تجاری برای دانه در سال 2019 میلادی تقریبا صفر بوده و برای دو نوع عمده غلات، گندم نرم و جو، بیش از 100 درصد بوده است. به طور کلی، اتحادیه اروپا هم در زمینه گوشت و هم دانه‌های کشاورزی مشکلی نخواهد داشت، مگر آنکه تجارت درون اتحادیه اروپا و تجارت بین‌المللی به قوت خود باقی‌مانده و تغییری در آن‌ها ایجاد نشود.
مهمترین کالاهای کشاورزی که در سال 2019 میلادی به اتحادیه اروپا وارد شده‌اند، نیز بر اساس گزارش فائو در جدول زیر آمده که پیش بینی می‌شود تا پایان سال 2020 میلادی به‌دلیل ایجاد بحران ناشی از ویروس کرونا، این ارقام بین 40 تا 45 درصد کاهش پیدا کنند.

طبق پیش‌بینی‌های انجام شده از سوی فائو، سویا

ذرت و روغن نخل از جمله اقلامی هستند که ممکن است تا پایان نیمه نخست سال 2020 میلادی کمیاب شوند. مهمترین کاربرد این کالاها در سوخت‌های زیستی و تولید علوفه است. بنابراین از دیدگاه میان مدت، کاهش تجارت بین‌المللی ممکن است به کمبود عرضه منجر شود که می‌تواند قیمت‌های علوفه را بالا ببرد.