مریم حق بیان

اقتصادسبز آنلاین: شاخص‌های عمده اقتصادی صنایع غذایی در کشور براساس اطلاعات موجود، تعدادواحدهای صنایع غذایی اوایل انقلاب اسلامی در سطح کشور اندک بود وبخش بزرگی از نیازهای غذایی مردم از طریق واردات تامین واین امر موجب خروج ارز بسیاری از کشور می‌شد به‌طوری‌که تا سال ۱۳۵۷ حدود ۴۰۰ واحد صنایع غذایی اعم از کارخانه وکارگاه وجود داشته که عمده فعالیت این واحد‌ها بر روی صنایعی از قبیل نوشابه، لبنیات شکلات و فرآورده‌های گوشتی متمرکز بوده است.
پس از پایان جنگ، واحدهای صنایع غذایی توسعه یافتند وبسیاری از آنها با توجه به مقتضیات زمان، به بازسازی و نوسازی خطوط تولید پرداختند وتولیدات خود را افزایش دادند.در شرایط کنونی براساس آمار وزارت صمت صنایع غذایی، بزرگترین صنعت غیر نفتی ایران است که 16.8 درصد از شاغلین را به خود اختصاص داده است. تولید پایدار مواد غذایی برای بقاء و امنیت جامعه ضروری است. بنابراین، به منظور افزایش بهره‌وری و کارآیی، نیاز گسترده‌ای به فناوری‌های نوین، مدرنسازی، نوآوری و سرمایه‌گذاری در چرخه غذا وجود دارد.
در حال حاضر حدود 11 هزار و 200 واحد فعال تولید مواد غذایی در کشور وجود دارد که 56 درصد آنها کوچک به حساب می‌آیند.
بازار نزدیک به 52 میلیارد دلاری مواد غذایی ایران به دنبال خودکفایی است، اما هنوز هم به‌دلیل سرمایه‌گذاری ناکافی، تجهیزات تولیدی قدیمی، مصرف بیش از حد آب و شرایط آب و هوایی نیازمند واردات مواد غذایی هستیم.
با این‌حال، صنایع غذایی ایران رشد بسیار مطلوبی داشته و از وارد کردن 60 درصد از مواد غذایی به تولید 80 درصد مواد غذایی رسیده است.
علاوه بر این، تعداد بی شماری کارگاه وجود دارد که در زمینه تولید فرآورده‌های سنتی و صنعتی مشغول به فعالیت هستند. واقعیت اینست که این رشد شتاب‌آمیز، خصوصاً در دو دهه گذشته بر اساس نیازهای جامعه و یا درخواست خرید توسط بازارهای جهانی نبوده است. عوامل بسیاری در تأسیس و راه‌اندازی این واحدها دخیل بوده‌اند. به‌طور مثال: اعتبارات خاص بانک‌ها همانند اعتبارات تبصره ۳ که عده‌ای با توجه به روابط وپشتوانه‌های سیاسی واقتصادی از آنها بهره بردند، سیاست‌های وزارت جهاد‌سازندگی سابق در تأسیس واحدهای کوچک کارگاهی، بازارهای موسمی داخلی وخارجی همانند افزایش فروش ماکارونی به‌دلیل گرانی برنج و امکان صادرات به کشورهای همجوار و یا افزایش به یکباره میزان صادرات کنسانتره میوه‌ها و بالاخره رونق بازار پاره‌ای از محصولات مثل کلوچه و نوشابه گازدار از مهمترین دلایلی بودند که موجب تأسیس هزاران واحد تولیدی در سراسر ایران شدند
از آنجایی‌که بسیاری از این واحدها براساس نیازهای جامعه و یا اصول برنامه‌ریزی شده اقتصادی تأسیس نشده بودند، بنابراین با تغییر شرایط حاکم جامعه و بازارهای جهانی واحدهای فوق دچار مشکلات عدیده‌ای شدند. امروزه کمتر کارخانه‌ای است که با ظرفیت کامل خود تولید نماید، صدها کارخانه با دریافت وام و سرمایه‌گذاری خصوصی در نیمه‌های راه مانده‌اند و واحدهای به بهره‌برداری رسیده امکان تولید ندارند. شکی نیست که امکان تولید برای این واحدها در صورتی فراهم است که بازاری برای فروش محصولات خود داشته باشند. در میان کدهای تعرفه ذیل صادرات صنایع غذایی، بالاترین سهم ارزشی متعلق به شیر و محصولات لبنی با حدود ۲۷ درصد و پس از آن فراورده‌هایی از سبزیجات با حدود ۲۰ درصد از ارزش صادرات صنایع غذایی را به خود اختصاص داده‌اند و قهوه و چای و فرآورده‌های غلات، آرد، نشاسته و… نیز به‌طور متناوب در مقام سوم و چهارم بوده‌اند.
بر اساس اطلاعات منتشر شده از سوی اتاق بازرگانی ایران، در بازه زمانی ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۲ سهم صادرات صنایع غذایی از ارزش صادرات غیر نفتی با نوسانات کاهشی همراه بوده و از 5.8 درصد در سال ۱۳۹۶ به 3.6 درصد تا پایان سال ۱۴۰۱ رسیده است.
سهم ارزش صادرات صنایع غذایی از ارزش صادرات غیرنفتی در ۵ ماهه نخست ۱۴۰۲ نیز حدود 4.5 درصد بوده است. به‌طور کلی میانگین سهم ارزشی صادرات صنایع غذایی در این سال‌ها حدود 5.5 درصد صادرات غیر نفتی بوده است.
اما در بازه زمانی ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۲ سهم صادرات صنایع غذایی از وزن صادرات غیرنفتی با نوساناتی افزایشی بوده و از 1.27 درصد در سال ۱۳۹۶ به 1.35 درصد تا پایان سال ۱۴۰۱ رسیده است. سهم وزنی صادرات صنایع غذایی از وزن صادرات غیرنفتی در ۵ ماهه نخست امسال نیز حدود 1.42درصد بوده است. میانگین سهم وزنی صادرات صنایع غذایی در بازه زمانی یاد شده هم حدود 1.6 درصد صادرات غیرنفتی بوده است.
همچنین در بازه زمانی ۱۳۹۶ تا پایان ۱۴۰۱ ارزش صادرات صنایع غذایی با کاهش ۲۹ درصدی همراه بوده و در سال‌های مورد اشاره به ترتیب 2.7، 2.8، 1.9، 1.8، 1.6 و 1.9 میلیارد دلار محصولات صنایع غذایی از کشور صادر شده است. در پنج ماهه امسال نیز صادرات محصولات صنایع غذایی ۸۶۶ میلون دلار بوده است. در این میان بیشترین کاهش در تعرفه‌های ذیل صنایع غذایی مربوط به محصولات صنعت آردسازی، مالت و… به میزان حدود ۸۳ درصد و پس از آن کاکائو و فرآورده‌های آن به میزان ۷۰ درصد بوده است. در این مدت فقط شیر و محصولات لبنی به لحاظ ارزشی رشد مثبت دو درصدی داشته است.
این در حالی است که در این 7 سال مورد اشاره ارزش صادرات غیرنفتی ایران با افزایش حدود ۱۳ درصد همراه بوده است.

کدام محصولات صنایع غذایی بیشتر صادر می‌شود؟
در میان کدهای تعرفه ذیل صادرات صنایع غذایی، بالاترین سهم ارزشی متعلق به شیر و محصولات لبنی با حدود ۲۷ درصد و پس از آن فراورده‌هایی از سبزیجات با حدود ۲۰ درصد از ارزش صادرات صنایع غذایی را به خود اختصاص داده اند و قهوه و چای و فراورده‌های غلات، آرد، نشاسته و… نیز به‌طور متناوب در مقام سوم و چهارم بوده‌اند.

جزئیات صادرات امسال محصولات صنایع غذایی
بر اساس این آمار در پنج ماهه نخست سال ۱۴۰۲ صادرات صنایع غذایی نسبت به مدت مشابه سال قبل از لحاظ ارزش به میزان ۲۴ درصد و از لحاظ وزنی به میزان ۲۸ درصد رشد داشته و به ۷۷۱ هزار تن به ارزش ۷۹۱ میلیون یورو رسیده است. این در حالی است که سال گذشته ۶۰۳ هزار تن محصولات صنایع غذایی به ارزش ۶۳۸ میلیون یورو از کشور صادر شده بود.

آمار صادرات و واردات در سال ۱۴۰۱
طی سال ۱۴۰۱، ۱۲۲ میلیون تن کالا به ارزش حدود ۵۳ میلیارد و دویست میلیون دلار کالا از کشور صادر و ۳۷ میلیون تن کالا به ارزش نزدیک به ۵۹ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار به کشور وارد شد. کسری تراز تجاری کشور نیز با ۲ میلیارد دلار افزایش از 4.5 میلیارد دلار به 6.5 میلیارد دلار رسید. در این گزارش آمار صادرات و واردات ایران در سال ۱۴۰۱ به تفکیک صنایع و کالاهای مهم مورد بررسی قرار گرفته است.
لازم به ذکر است که این گزارش بر اساس صادرات و واردات کالاهای غیرنفتی تهیه شده است.

مقایسه تجارت خارجی در سال ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱

در مقاله تجارت خارجی سال ۱۴۰۰ جزئیات صادرات و واردات ایران در این سال مورد بررسی قرار گرفت. جدول زیر خلاصه واردات و صادرات کالا در سال ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ را نشان می‌دهد.

در ادامه نیز نمودار روند تجارت خارجی ایران در ۵ سال اخیر (سال ۱۳۹۷ الی ۱۴۰۱) نمایش داده شده است.

کسری تراز تجاری کشور در ۵ سال اخیر همواره با کاهش رو به رو بوده است. فاصله گرفتن مجدد قیمت ارز در بازار آزاد با مراجع رسمی در نیمه دوم سال ۱۴۰۱ باعث شد علاقه صادرکنندگان به کم‌اظهاری و صادرات کمتر و واردکنندگان به بیش‌اظهاری و واردات مضاعف بیشتر شود. در نتیجه این اتفاق باعث شد با وجود افت ۱۰ درصدی حجم واردات در کنار ثابت ماندن حجم صادرات، شاهد افزایش کسری تراز تجاری نسبت به سال قبل باشیم.
سیاست‌های چندنرخی‌سازی ارزی دولت که در ابتدای سال ۱۴۰۲ با تحمیل نرخ ارز 500/28 تومان به اقتصاد تحمیل شد، باعث تشدید کم‌اظهاری و صادرات کمتر صادرکنندگان و بیش‌اظهاری و واردات بیشتر واردکنندگان خواهد شد. در نتیجه پیش‌بینی می‌شود در صورت تداوم سیاست ارزی چند نرخی در سال جاری، کسری تراز تجاری کشور برای اولین بار در ۱۰ سال اخیر به بیش از ۱۰ میلیارد دلار برسد.

ایران؛ کارخانه تولید مواد خام برای جهان
میانگین هرتن کالای صادراتی در سال ۱۴۰۱ حدود ۴۳۶ دلار و میانگین هر تن کالای وارداتی حدود 1.604 دلار بوده است.
این موضوع نشان‌دهنده خام‌فروشی گسترده در محصولات صادراتی و وارد کردن کالاهای پایین‌دستی و با ارزش افزوده بالا بوده است که عمدتا در کشور تکنولوژی تولید آن وجود ندارد. به زبان ساده‌تر و با کمی اغماض می‌توان گفت ایران ۱۲۲ میلیون تن مواد خام به جهان صادر کرده است و کشورهای دیگر پس از تبدیل این مواد به مواد با ارزش‌تر، ۳۰ درصد آن را به ایران برگردانده و مابقی را به‌عنوان ارزش افزوده نزد خود نگه داشته‌اند.

واردات و صادرات در صنایع مختلف

۸۰ درصد صادرات کشور در سال ۱۴۰۱ مربوط به دو صنعت شیمیایی و فرآورده‌های نفتی و معادن و فلزات بوده است. همچنین ۷۰ درصد واردات نیز مربوط به دو صنعت غذایی و کشاورزی و ماشین‌آلات و تجهیزات بوده است. در جدول زیر ارزش واردات و صادرات سال ۱۴۰۱ به تفکیک صنعت نمایش داده شده است.
نکته جالب توجه در جدول فوق این است که بیش از ۸۰ درصد صادرات کشور از ذخایر نفتی و معدنی کشور و محصولات وابسته به آن صورت می‌گیرد و از سوی دیگر ۷۰ درصد واردات مربوط به ماشین‌آلات و تجهیزات (که در صورت قطع آن صنعت کشور فلج خواهد شد) و غذایی و کشاورزی (که عمده صنایع غذایی کشور به‌طور مستقیم و غیرمستقیم به این واردات وابسته هستند) است.

آمار صادرات ایران در سال 1401
۳۰ کالای صادراتی اصلی کشور که همگی از صنایع شیمیایی و فلزی بوده‌اند، حدود دو سوم صادرات کشور را تشکیل می‌دهند. در جدول زیر ۱۲ کالا که حدود ۵۰ درصد صادرات کشور را تشکیل می‌دهند، به همراه وزن و مبلغ هر یک نمایش داده است.

مقاصد صادراتی
در بررسی آمار واردات و صادرات ایران در سال ۱۴۰۱، ۷۰ درصد صادرات کشور به کشورهای چین، عراق، ترکیه و امارات بوده است.

۵۰ درصد از صادرات فوق، از مناطق اقتصادی ویژه پارس، رجایی، مرزهای بازگان و خسروی بوده است.

آمار واردات ایران در سال ۱۴۰۱
۳۰ کالای وارداتی اصلی کشور عمدتاً از صنایع غذایی، وسایل نقلیه و تجهیزات الکترونیکی بوده‌اند، حدود ۴۰ درصد واردات کشور را شامل می‌شوند. ۱۴ کالای جدول زیر نیز حدود ۳۵ درصد واردات کشور را تشکیل می‌دهند.

۷۵ درصد واردات کشور در سال ۱۴۰۱ از ۵ کشور امارات، چین، ترکیه، هند و آلمان بوده است.

۷۰ درصد واردات کشور از مناطق ویژه اقتصادی شهید رجایی، بندر امام خمینی و بوشهر، فرودگاه امام خمینی و گمرک تهران بوده است.

جمع‌بندی بررسی واردات و صادرات ایران در سال ۱۴۰۱
رشد پیوسته کسری تراز تجاری در ۵ سال اخیر و پیش‌بینی افزایش تندتر آن در سال جاری در صورت برقراری سیاست ارزی چند نرخی و عدم محدودسازی واردات، می‌تواند کسری تراز تجاری را به ۱۰ میلیارد دلار رسانده و بحران ارزی را تشدید کند.
وابستگی شدید صادرات به خام فروشی و واردات به کالاهای با تکنولوژی بالا همچنان ادامه دارد به‌طوری که متوسط ارزش هر تن کالای وارداتی نزدیک به ۴ برابر کالاهای صادراتی بوده است. عدم توسعه صنایع پایین‌دستی که عمدتاً به دلیل وجود تحریم‌ها و عدم توسعه صنایع تکنولوژی‌محور در کشور بوده است، موجب تشدید این بحران شده است.
۸۰ درصد صادرات غیرنفتی کشور همچنان مربوط به صنایع وابسته به نفت و معدن و ۷۰ درصد واردات نیز مربوط به مواد غذایی و تجهیزات بوده است. وابستگی شدید تغذیه مردم و حیات صنعت به واردات و وابستگی شدید صادرات به ذخایر ملی از جمله موارد قابل توجه در سال‌های اخیر بوده است.
پیش‌بینی می‌شود در صورت ادامه وضعیت جاری و عدم تغییر در سیاست خارجی و سیاست ارزی داخلی، شاهد افزایش بحران ارزی و تداوم افزایش قیمت ارز در سال جاری باشیم.
تمامی ۱۰ کد تعرفه نخست صادرات مواد و صنایع غذایی کشور در بازه سال‌۱۳۹۶ تا سال‌۱۴۰۲ با افت ارزش مواجه بوده‌‌‌‌‌اند و علاوه‌بر این ۶ کد از ۱۰ کد با افت وزنی نیز مواجه بوده‌‌‌‌‌اند. هرچند در مقایسه ۵ ماهه نخست سال‌۱۴۰۲ با مدت مشابه سال‌۱۴۰۱ هم از نظر وزنی و هم از نظر ارزش با افزایشی اندک در صادرات صنایع و مواد غذایی روبه‌رو هستیم و به‌نظر می‌رسد در این سال‌بهبودی هرچند اندک در سهم‌‌‌‌‌گیری بازار صنایع و مواد غذایی از صادرات غیرنفتی را شاهد باشیم.
مواد غذایی بر اساس گزارش‌های بین‌المللی، از جمله گزارش بازوی تجاری سازمان ملل، آنکتاد، همچنان در یکی از مهم‌ترین زنجیره‌‌‌‌‌های ارزش صادراتی جهان هستند و با توجه به حساسیت کمتر تحریم‌ها بر این بخش و نیز بحران مواد غذایی جهان یکی از مساعدترین محیط‌‌‌‌‌ها برای افزایش ارزش صادرات غیرنفتی کشور به‌شمار می‌رود.
با این وجود فعالان اقتصادی در کمیسیون صنایع غذایی اتاق بازرگانی ایران از ضربه سیاست‌های ارزی، از جمله سیاست رفع تعهد ارزی به این صنعت خبر می‌دهند، با این‌وجود به این نکته نیز اشاره می‌کنند بخشی از افت ارزشی این صنعت مربوط به حذف ارز ترجیحی و واقعی‌شدن قیمت‌ها بوده‌است. در عین‌حال به گفته فعالان صنایع غذایی برنامه‌‌‌‌‌ریزی و تصویرسازی صحیح برای رشد صادرات در این بخش می‌تواند ارزش صادرات و سهم‌‌‌‌‌گیری آن از بازار صادراتی کشور را احیا کند، هرچند اذعان دارند که رسیدن به همه مشکلات و موضوعات مربوط به این حوزه در مدت ۲سال‌کار یک کمیسیون امکان‌پذیر نیست.

سیاست‌های ارزی و صنایع غذایی
کمیسیون صنایع غذایی اتاق ایران در نخستین نشست خود در دوره دهم با نگاهی به سهم صادرات این صنعت نسبت به کل صادرات غیرنفتی کشور از سال‌۱۳۹۶ تا ۱۴۰۱ که از 5.8 ‌درصد به 3.6 ‌درصد جی‌‌‌‌‌دی‌‌‌‌‌پی کاهش یافته‌است، بر لزوم بسترسازی برای افزایش صادرات و سهم این صنعت در کشور تأکید کردند. طبق مطالعه انجام‌شده درباره شاخص‌های صادرات صنایع غذایی که بازه زمانی ۱۳۹۶ تا شهریور ۱۴۰۲ را بررسی کرده‌است، سهم ارزش صادرات این صنعت نسبت به ارزش کل صادرات غیرنفتی کشور در ۵ماهه ۱۴۰۲ حدود 4.5 درصد بوده‌است.
البته به اعتقاد فعالان این صنعت، آنچه در آمار و ارقام آمده نسبت به واقعیت امر تفاوت دارد و این روند کاهشی ناشی از حذف ارز ترجیحی و تغییراتی است که در بازار ارز رخ‌داد.
ابوالحسن خلیلی، رئیس کمیسیون صنایع غذایی اتاق ایران با توجه به آمار ارائه ‌شده از لزوم پیگیری موضوعات صنعت در راستای افزایش سهم آن در تولید ناخالص داخلی از یک‌سو و میزان صادرات آن از سوی دیگر صحبت کرد. او همچنین لزوم اولویت‌‌‌‌‌دهی به موضوعات مترتب بر این صنعت و پیگیری آن در طول ۲سال ‌پیش‌‌‌‌‌رو، استفاده از ظرفیت همه انجمن‌ها و تشکل‌ها در این بخش را ضروری خواند و گفت: رسیدن به همه مشکلات و موضوعات مربوط به این حوزه در مدت ۲ سال، امکان‌پذیر نیست، بنابراین تلاش خواهیم کرد در این دوره با بهره‌گرفتن از نگاه مشاوران متخصص و اعضای کمیسیون، نسبت به مسائل کلان‌‌‌‌‌تر پیگیری‌‌‌‌‌های لازم را انجام دهیم.
محسن امینی، نایب‌‌‌‌‌رئیس کمیسیون صنایع غذایی اتاق ایران نیز در واکنش به گزارش ارائه ‌شده مبنی‌بر رشد ناچیز صادرات صنایع غذایی از منظر ارزشی، گفت: بعد از اجرایی‌شدن پیمان‌‌‌‌‌سپاری ارزی، موضوع واقعی‌شدن ارزش کالاهای صادراتی، مورد‌توجه قرارگرفت و به‌دنبال آن، آمار صادرات از منظر ارزشی کاهش پیدا کرد؛ در واقع این کاهش بیانگر کاهش واقعی میزان صادرات نیست بلکه ناشی از واقعی‌شدن ارزش کالاهای صادراتی است. او تصریح کرد: شبکه‌‌‌‌‌های توزیع و صادرات در کشور از یک طرف، صدور بخشنامه‌‌‌‌‌های متعدد و حتی متناقض در طول سال‌های اخیر و نبود کنسرسیوم‌‌‌‌‌های قدرتمند صادراتی و عواملی از این دست، مانع از رشد معنادار صادرات انواع صنایع به‌ویژه صنعت غذا شده‌است.

رشد ناچیز و عوامل آن
حذف ارز به قیمت رسمی یکی از دلایل کاهش صادرات صنایع غذایی بود که بعد از این شوک، دوباره سطح صادرات به ریل خود برگشت و خوشبختانه امروز صنایع غذایی، ارزش‌‌‌‌‌افزوده مناسبی را نسبت به سایر کالاها ایجاد می‌کند؛ در واقع شوک ارزی سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ را با توجه به حذف ارز ترجیحی پشت‌سر گذاشتیم و مجددا به شرایط خوب برمی‌‌‌‌‌گردیم.
نبود ثبات در روند صادرات، افت ارزآوری این صنعت و تغییر در بازارهای صادراتی از جمله آسیب‌‌‌‌‌هایی هستند که صادرات صنایع غذایی با آنها مواجه است. این موضوعات باید هرکدام به‌صورت مجزا مورد مطالعه قرار بگیرند و برای هرکدام راهکار ارائه دهیم. در بخش بعدی این نشست درباره کمیته‌‌‌‌‌های زیرمجموعه کمیسیون اظهارنظر و تصمیم‌گیری شد. بدین‌‌‌‌‌ترتیب کمیته صادرات و توسعه‌تجارت، کمیته استاندارد، بهداشت و دامپزشکی، کمیته توسعه دانش عمومی صنایع غذایی و کمیته پایش مقررات مخل کسب‌وکار صنعت غذا، شکل‌گرفتند. در ادامه، بررسی‌‌‌‌‌هایی که درباره صدور بخشنامه سازمان استاندارد با موضوع شرایط و اندازه لیبل‌‌‌‌‌ها و عناوین محصولات غذایی، توسط انجمن دارندگان نشان استاندارد ایران انجام شده‌است، مطرح شد. طبق پیگیری‌‌‌‌‌های این انجمن، اصلاحیه بخشنامه سازمان استاندارد هم موردتایید بخش‌خصوصی نبوده و بدین‌‌‌‌‌ترتیب دوباره درخواست‌های بخش‌خصوصی مطرح و پیگیری شده‌است.
در نهایت ستاد تسهیل مقرر کرده که برای اصلاح شرایط، علاوه‌بر انجمن دارندگان نشان استاندارد، سایر انجمن‌ها نیز درخواست‌ها و نظرات خود را درباره مفاد این بخشنامه برای ستاد تسهیل ارسال کنند تا اصلاحات لازم در این بخشنامه نهایی شود. همچنین در این نشست، گزارشی درباره اقدامات انجام ‌شده برای رسیدگی به وضعیت پروانه‌‌‌‌‌های ساخت ارائه و پیشنهاد شد که نمایندگان بخش‌خصوصی در جلسات مربوط به اصلاح قانون مربوط به این حوزه مشارکت پررنگ‌تری داشته باشند.

ریز آمار صادرات غذا
در بازه زمانی ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۲ سهم‌‌‌‌‌بری ارزشی صادرات صنایع غذایی از ارزش صادرات غیرنفتی با نوساناتی کاهشی بوده‌است و از 5.8 درصد در سال‌۱۳۹۶ به 3.6 درصد تا پایان سال‌۱۴۰۱ رسیده است. سهم ارزش صادرات صنایع غذایی از ارزش صادرات غیرنفتی در ۵ ماهه نخست سال‌۱۴۰۲ حدود 4.5 درصد بوده‌است. میانگین سهم ارزشی صادرات صنایع غذایی در بازه زمانی مذکور حدود 5.5 درصد صادرات غیرنفتی بوده‌ است. سهم‌‌‌‌‌بری ارزشی صادرات که در سال‌۱۳۹۶ معادل 5.8 درصد صادرات بوده‌است، در سال‌۱۳۹۷ به 6.2 درصد رسیده است و در سال ‌بعد، سال ‌۱۳۹۸ با رشدی اندک به 7.5 درصد صادرات غیرنفتی رسیده است؛ این رقم در سال‌۱۳۹۹ بدون تغییر مانده و در سال‌۱۴۰۰ با افتی یک‌باره به 3.4 درصد ارزش کل صادرات رسیده و در سال‌۱۴۰۱ به 3.6 درصد بالغ شده ‌است؛ این رقم برای ۵ماهه نخست سال‌۱۴۰۲ به 4.5 درصد افزایش یافته‌ است.
ارزش دلاری صادرات صنایع غذایی در این بازه به تفکیک سال‌ به این شرح است: در سال‌۱۳۹۶ ارزش صادرات صنایع غذایی ۲‌میلیارد ۷۱۷‌میلیون دلار، در سال‌۱۳۹۷ به ۲‌میلیارد و ۷۶۹‌میلیون دلار، در سال‌۱۳۹۸ به یک‌میلیارد و ۹۳۱‌میلیون دلار، در سال‌۱۳۹۹ به یک‌میلیارد و ۸۲۱‌میلیون دلار، در سال‌۱۴۰۰ به یک‌میلیارد و ۶۳۰‌میلیون دلار، سال‌۱۴۰۱ به یک‌میلیارد و ۹۲۱‌میلیون دلار و در ۵ ماهه نخست سال‌۱۴۰۲ به ۸۶۶‌میلیون دلار رسیده است. در بازه زمانی ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۲ سهم‌‌‌‌‌بری وزنی صادرات صنایع غذایی از وزن صادرات غیرنفتی با نوساناتی افزایشی بوده و از 1.27 ‌درصد در سال‌۱۳۹۶ به ۳۵/‌۱‌درصد تا پایان سال‌۱۴۰۱ رسیده است. سهم وزنی صادرات صنایع غذایی در ۵ ماهه نخست ۱۴۰۲ حدود 1.42 ‌درصد بوده‌است. میانگین سهم وزنی صادرات صنایع غذایی از وزن صادرات غیرنفتی در بازه زمانی مذکور حدود 1.6 ‌درصد صادرات غیرنفتی بوده‌است. این ارقام به تفکیک سال ‌به این شرح است: در سال‌۱۳۹۶ این سهم ۲۷/‌۱‌درصد، در سال‌۱۳۹۷، 1.38 ‌درصد، در سال‌۱۳۹۸، 1.68 ‌درصد، در سال‌۱۳۹۹، 2.45 ‌درصد و در سال‌۱۴۰۰ به 1.48 ‌درصد، در سال‌۱۴۰۱، 1.35 درصد و در ۵ ماهه نخست سال 1.42 درصد بوده‌ است.
از نظر وزنی در بازه زمانی ۱۳۹۶ تا پایان ۱۴۰۱ وزن صادرات صنایع غذایی با کاهش ۲‌درصدی همراه بوده‌است. بر اساس آمار گمرک در سال‌۱۳۹۶ وزن صادرات صنایع غذایی در سال‌۱۳۹۶، یک‌میلیون و ۶۸۰‌هزار تن، در سال‌۱۳۹۷، یک‌میلیون و ۶۳۰‌هزار تن، در سال‌۱۳۹۸، یک‌میلیون ۴۷۰‌هزار تن، در سال‌۱۳۹۹، یک‌میلیون ۸۸۰‌هزار تن، در سال‌۱۴۰۰، یک‌میلیون و ۸۱۰‌هزار تن، در سال‌۱۴۰۱، یک‌میلیون و ۶۵۰‌هزار‌تن و در ۵ ماهه نخست سال‌۱۴۰۲ به ۷۹۰‌میلیون‌تن رسیده است. ‌در بازه زمانی ۱۳۹۶ تا پایان سال‌۱۴۰۱ سهم وزنی صادرات صنایع غذایی از صادرات غیرنفتی ایران با نوساناتی افزایشی بوده‌است و از حدود 1.3 ‌درصد به حدود 1.4 درصد افزایش داشته‌است. سهم وزن صادرات صنایع غذایی در ۵ ماهه نخست سال‌۱۴۰۲ حدود 1.4 درصد صادرات غیرنفتی ایران بوده‌است. به تفکیک سال‌این رقم در سال‌۱۳۹۶ بالغ بر 1.27 ‌درصد از وزن صادرات غیرنفتی، در سال‌۱۳۹۷، به 1.38 ‌درصد رسید، در سال ‌۱۳۹۸ به 1.68 ‌درصد، در سال‌۱۳۹۹ به 2.45 ‌درصد صادرات غیرنفی، در سال‌۱۴۰۰ به 1.48 ‌درصد صادرات غیرنفتی، در سال‌۱۴۰۱ به 1.35 ‌درصد از وزن صادرات غیرنفتی و در ۵ ماهه نخست ۱۴۰۲ به 1.42 ‌درصد از وزن صادرات غیرنفتی رسیده است.
در بازه زمانی ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۲ میزان وزنی صادرات صنایع غذایی کشور با کاهش ۲‌درصدی مواجه بوده‌است. از بین ۱۰ کد تعرفه ذیل صنایع غذایی ۶مورد با افزایش وزنی و ۴ مورد با کاهش وزنی همراه بوده‌است. بیشترین افزایش وزنی مربوط به قهوه و چای و بیشترین کاهش وزنی مربوط به محصولات صنایع آردسازی بوده‌است. قهوه، چای ماته و ادویه با رشد ۱۰۸‌درصدی، فرآورده‌های خوراکی گوناگون با رشد ۵۹‌درصدی، فرآورده‌های غلات، آرد، نشاسته، شیر و غیره با رشد ۵۶‌درصدی، شیر و محصولات لبنی با رشد ۳۱‌درصدی، انواع نوشیدنی و نوشابه با رشد ۲۶‌درصدی و فرآورده‌هایی از سبزی‌‌‌ها و میوه‌‌‌‌‌ها با رشد ۱۰‌درصدی همراه بوده‌است، اما محصولات صنعت آردسازی، مالت، نشاسته و غیره با افت ۹۲‌درصدی در وزن کاکائو و فرآورده‌های آن با افت ۳۸‌درصدی، انواع روغن‌‌‌‌‌ها با افت ۳۵‌درصدی، قند، شکر و شیرینی با افت ۶‌درصدی و صادرات صنایع غذایی با افت ۲‌درصدی در وزن مواجه شده‌اند.
بر این اساس درمیان کدهای تعرفه ذیل صادرات صنایع غذایی بالاترین سهم وزنی متعلق به شیر و محصولات لبنی با حدود ۲۶‌درصد و پس از آن فرآورده‌هایی از سبزی‌ها با حدود ۲۲‌درصد از وزن صادرات صنایع غذایی را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین درعمده سال‌های بازه زمانی موردبررسی فرآورده‌های غلات، آرد، نشاسته، شیر و غیره حدود ۱۸‌درصد از سهم وزنی صادرات صنایع غذایی را به خود اختصاص داده‌است.
رشد ارزش صادرات مواد غذایی از نظر ارزش تقریبا در همه کدهای تعرفه با افت مواجه بوده‌است. در بازه زمانی ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۲ صادرات صنایع غذایی ایران در مجموع با کاهش ۲۹‌درصدی همراه بوده‌است. بیشترین کاهش در تعرفه‌های ذیل صنایع غذایی مربوط به محصولات صنعت آردسازی، مالت و… با افتی به میزان ۸۳‌درصد و پس از آن کاکائو و فرآورده‌های آن به میزان ۷۰‌درصد بوده‌است. دربازه مذکور تنها شیر و محصولات لبنی به لحاظ ارزشی رشد مثبت آن‌هم به میزان ۲‌درصد را تجربه‌کرده است، درحالی‌که در بازه زمانی موردبحث ارزش صادرات غیرنفتی ایران با افزایش حدود ۱۳‌درصد بوده‌است. فرآورده‌های از سبزی‌ها و میوه‌‌‌‌‌ها با افت ارزش ۵۴‌درصدی، انواع روغن‌‌‌‌‌ها با افت ۴۹‌درصدی، فرآورده‌های غلات، آرد، نشاسته، شیر و غیره با افت ۳۷‌درصدی، قند، شکر و شیرینی با افت ۳۲‌درصدی، صادرات صنایع غذایی با افت ۲۹‌درصدی، انواع نوشیدنی و نوشابه با افت ۲۹‌درصدی، فرآورده‌های خوراکی گوناگون با افت ۲۴‌درصدی و قهوه، چای، ماته و ادویه با افت ارزش ۱۴‌درصدی مواجه شده‌اند.
بر این اساس درمیان کدهای تعرفه ذیل صادرات صنایع غذایی بالاترین سهم ارزشی متعلق به شیر و محصولات لبنی با حدود ۲۷‌درصد و پس از آن فرآورده‌هایی از سبزی‌ها با حدود ۲۰‌درصد از ارزش صادرات صنایع غذایی را به خود اختصاص داده‌اند. در مقایسه ۵ ماهه نخست سال‌۱۴۰۲ با مدت مشابه سال‌پیش از آن شاهد رشد ارزشی صادرات هستیم؛ در ۵ ماهه نخست سال‌۱۴۰۱ میزان صادرات ۵ ماهه سال‌۱۴۰۱، ۶۳۸‌میلیون یورو ثبت شده‌است که در ۵ ماهه سال‌۱۴۰۲ به ۷۹۱‌میلیون یورو رسیده‌است. مقایسه وزنی نیز حاکی از رشد صادرات صنایع عذایی در بازه مشابه است؛ در ۵ماهه نخست سال‌۱۴۰۱ وزن صادرات ۶۰۳‌هزار‌تن بوده‌است که در ۵ ماهه نخست سال‌۱۴۰۲ به ۷۷۱‌هزار‌تن می‌رسد. بر این اساس در ۵ ماهه نخست سال‌۱۴۰۲ صادرات صنایع غذایی نسبت به مدت مشابه سال‌قبل از لحاظ ارزش به میزان ۲۴‌درصد و از لحاظ وزنی به میزان ۲۸‌درصد رشد را تجربه‌کرده است.

20 کشور اثرگذار بر رشد ارزش صادرات ایران

مقاصد مهم و تاثیرگذار در تغییر ارزش صادرات ایران در سال 1401 کدام کشورها بوده اند؟ ارزیابی‌ها نشان دهنده آن است که 20 کشور با مجموع صادرات نزدیک به 46.5 میلیارد دلاری و مشارکت 12.2 درصدی بیشترین اثرگذاری در رشد ارزشی صادرات ایران را داشته‌اند.
ارزیابی‌ها نشان دهنده آن است که هرچند در سال گذشته چین مقصد اول صادرات ایران بوده، اما داده‌های گمرک نشان دهنده آن است که بیشترین تاثیر مثبت بر رشد ارزشی صادرات کشور در مدت زمان مورد بررسی توسط «ترکیه» صورت گرفته است. رصد مقاصدی که بیشترین تاثیر مثبت بر رشد ارزشی صادرات ایران را داشته‌اند نشان دهنده آن است که «ترکیه» با رشد 2.8 درصدی اثرگذارترین کشور بر رشد ارزشی صادرات ایران بوده است. مجموع صادرات ایران به ترکیه در سال 1401 برابر با مجموع صادرات به این کشور برابر با 7 میلیارد و 459 میلیون دلار بوده است.

کشورهای با بیشترین اثرمنفی
با توجه به گزارش منتشر شده از سوی معاونت بررسی اقتصادی اتاق بازرگانی تهران می‌توان گفت «عراق» دومین کشور اثرگذار در رشد ارزشی صادرات ایران در سال گذشته بوده است. مشارکت عراق در رشد ارزشی صادرات کشور 2.7 درصد برآورد شده است، ارزش صادرات به این کشور در مدت زمان مورد بررسی 10 میلیون و 237 میلیون دلار برآورد شده است. این دو کشور هرچند بیشترین اثر مثبت در ارزش صادرات کشور را در سال گذشته به خود اختصاص داده اند، اما به لحاظ حجمی ترکیه اثرگذاری منفی 9 درصدی در صادرات ایران داشته و این تاثیر در روند صادرات به عراق هم منفی 2.2 درصد بوده است.
با توجه به گزارش منتشر شده می توان گفت «امارات متحده عربی» به لحاظ ارزشی اثرگذاری نزدیک به 2 درصد داشته است، صادرات ایران به امارات متحد عربی در این مدت به 5 میلیارد و 766 میلیون دلار رسید.
اما «عمان» چهارمین کشور با بیشترین تأثیر مثبت بر رشد ارزشی صادرات به کشور محسوب می‌‌شود، تأثیر مثبت بر رشد ارزشی صادرات این کشور کمتر از یک درصد بوده است. براساس آمار گمرک «عمان» در سال گذشته هشتمین مقصد صادراتی ایران محسوب می‌شد.

کشورهای با بیشترین اثرمنفی
رصد مقاصدی که بیشترین تأثیر مثبت بر رشد ارزشی صادرات ایران را داشته‌اند نشان دهنده آن است که «اندونزی» با افت 52 درصدی بیشتر تاثیر منفی بر ارزش صادرات کشور داشته است.
با توجه به گزارش منتشر شده می‌توان گفت «افغانستان» دومین کشور اثرگذار در افت ارزشی صادرات ایران در سال گذشته بوده است. مشارکت ارزشی این کشور در افت صادرات کشور 42 درصد برآورد شده است. «غنا» هم تاثیر 39 درصدی در افت صادرات کشور داشته است.

اقتصادسبز آنلاین / اقتصاد سبز آنلاین / اقتصادسبز / اقتصاد سبز / صنایع غذایی / صنعت غذا / کشاورزی / پایگاه خبری صنعت غذا