مریم حق بیان

اقتصادسبز آنلاین: صنایع تبدیلی یکی از سودمندترین ارتباطات بین بخش صنعت و کشاورزی است و این صنایع کاهش میزان بیکاری‌های دائمی ‌و فصلی در مناطق روستایی را به همراه داشته و زمینه مناسب برای توسعه بخش کشاورزی را فراهم می‌کند.
این صنایع افزایش تولیدات، بهره‌وری، ایجاد فرصت‌های شغلی، تامین نیازهای اساسی، پیوند با دیگر بخش‌های اقتصادی و کاهش نابرابری‌های منطقه‌ای و پیش نیاز استراتژی صنعتی شدن و تأمین‌کننده امنیت غذایی در کشور است.
در سال‌های گذشته، اقتصاد به عنوان یک جبهه در جنگ‌های شناختی در جهان توسط نظام سلطه برای مقابله با ایران اسلامی در دستور کار قرار گرفته است. از طرفی جمهوری اسلامی ایران، با به میدان آوردن ظرفیت‌ها و توان مردمی در هر عرصه‌ای، توانسته در تمامی این سال‌ها نقشه‌های شوم دشمنان را خنثی نماید. یکی از این موارد مهم در اقتصاد، توجه ویژه به ظرفیت‌های منطقه‌ای است.

تعریف صنایع تبدیلی
صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی به صنایعی گفته می‌شوند که با انجام کارهای مختلف روی محصولات زراعی، باغی، دامی، طیور، شییلات، جنگل و مراتع، باعث افزایش ارزش اقتصادی این محصولات شوند. در حقیقت در این صنعت، انواع محصولات کشاورزی و دامی را به مواد مختلف و قابل مصرف تبدیل می‌کند و رابطه با ارزشی بین کشاورزی و صنعت، ایجاد خواهد شد. در تعریف دیگر صنایع تبدیلی محصولات کشاورزی، به صنایعی گفته می‌شود که پس از تولید محصولات کشاورزی برای عرضه آن‌ها به کار گرفته می‌شود در واقع، هر صنعتی که درگیر این عرضه باشد جزو صنایع تبدیلی به شمار می‌رود. سه حوزه فرآوری و تولید، درجه‌بندی و بسته‌بندی، ذخیره‌سازی و خدمات در این بستر قرار می‌گیرند.

فرآوری و تولید

بعضی از محصولات از مواد اولیه تولید می‌شوند برای مثال، گندم پس از فرآوری تبدیل به آرد شده و از آرد، نان و ماکارونی تولید می‌شود، بنابراین هر تغییری حتی اندک بر روی محصول انجام می‌شود در زمره فرآوری قرار می‌گیرد مانند درست کردن ترشی، مربا، خشک کردن گیاهان دارویی، درست کردن قند و شکر، چیپس میوه و تمام فعالیت‌هایی که ارزش افزوده‌ای بر محصول خام ایجاد می‌کنند.
فرآوری اولیه شامل برش، تمیز کردن، بسته‌بندی، نگهداری و سرد کردن غذاهای خام است تا اطمینان حاصل شود که قبل از رسیدن به دست مصرف کننده فاسد نمی‌شوند. این غذاها با حداقل فرآوری، خواص اصلی یعنی تغذیه، خواص فیزیکی، حسی و شیمیایی را به عنوان فرم فرآوری نشده حفظ می‌کنند و برای پردازش بیشتر توسط صنایع غذایی (فرآوری ثانویه) آماده هستند.
نمونه‌های فرآوری اولیه شامل آسیاب گندم، پاستوریزه کردن شیر و دسته‌بندی و نگهداری گوشت در یخچال است و اغلب گامی ضروری برای اطمینان از ایمنی مواد غذایی قبل از مصرف غذا است.
تولید غذای ثانویه شامل تبدیل مواد خام به اشکال مفیدتر یا خوراکی است. محصولات غذایی ثانویه از محصولات غذایی اولیه با حداقل فرآوری، تصفیه، خالص، استخراج یا تبدیل می‌شوند.
نمونه‌هایی از محصولات غذایی ثانویه عبارتند از لبنیات فرآوری شده، آرد، روغن‌های خوراکی، قندها/شیر‌ کننده‌ها و نشاسته‌‌ها؛ فرآیندهای غذایی ثانویه ممکن است بسته به نوع گروه غذایی متفاوت باشد اما می‌تواند شامل فرآیندهای فیزیکی مانند فشار دادن، آسیاب کردن و آبگیری و فرآیندهای شیمیایی مانند هیدرولیز، هیدروژناسیون یا استفاده از آنزیم‌ها باشد.
محصولات غذایی فوق فرآوری شده با ترکیب محصولات غذایی اولیه و سایر محصولات غذایی ثانویه برای ایجاد محصولات غذایی و نوشیدنی آماده با جذابیت حسی بالا تولید می‌شوند. به عنوان مثال کیک، شیرینی، مربا، نوشابه و غذاهای آماده.
برای افزایش جذابیت محصولات غذایی ثانویه برای مصرف کننده، می‌توان آنها را با ویتامین‌ها، موادمعدنی یا ترکیبات/ارگانیسم‌های کاربردی مانند پروبیوتیک‌ها غنی کرد.
برخی از فرآیندهای تولید مواد غذایی ثانویه مانند عملیات حرارتی، تخمیر و بسته‌بندی، ممکن است برای افزایش عمر مفید مواد اولیه غذایی مورد استفاده قرار گیرند. بسته‌بندی برای محافظت از محصول غذایی و تاخیر در تخریب فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی مهم است.
البته لازم به ذکر است که فرآوری غذا به دلایلی چون از بین بردن باکتری‌های مضر، غذا را برای خوردن ایمن کردن؛ با افزودن رنگ پس از فرآوری، غذا را به بهترین شکل و طعم و مزه تبدیل کردن؛ در دسترس قرار دادن غذاهای خارج از فصل مانند تمشک و توت فرنگی منجمد و ساخت مواد غذایی با افزودن مواد نگهدارنده جهت ماندگاری طولانی‌تر انجام می‌گیرد.

درجه‌بندی و بسته‌بندی

عملیات درجه‌بندی و سورتینگ بر روی محصولات کشاورزی جزو صنایع تبدیلی هستند، برای نمونه، درجه‌بندی چای، برنج یا حبوبات و سورت کردن میوه‌ها؛ بسته‌بندی و عرضه خوب، ارزش افزوده عرضه محصولات کشاورزی را افزایش می‌دهد. بسته‌بندی مواد غذایی در قلب صنایع غذایی مدرن قرار دارد و تعداد کمی از مواد‌غذایی بدون بسته‌بندی فروخته می‌شود، بسته‌بندی خوب از ضایعات جلوگیری کرده و تضمین می‌کند که موادغذایی، کیفیت مطلوب خود را در طول عمر مفید خود حفظ می‌کنند.
با وجود اهمیت و نقش کلیدی که بسته‌بندی ایفا می‌کند، اغلب در بهترین حالت، تا حدودی زائد و در بدترین حالت، اتلاف جدی منابع و یک تهدید زیست محیطی تلقی می‌شود، با این حال، اگر قرار است دنیا بتواند به 9 میلیارد نفر غذا بدهد، کیفیت و کمیت بسته‌بندی مواد غذایی باید به میزان قابل توجهی افزایش یابد.
در حالی‌که بسته‌بندی مواد غذایی جزء جدایی‌ناپذیر صنایع غذایی است و به نگهداری مواد غذایی و نوشیدنی‌ها به شیوه‌ای بهداشتی کمک می‌کند، اما گاهی اوقات می‌تواند باعث نگرانی در مورد ایمنی مواد غذایی شود.
برخی از مواد بسته‌بندی مانند انواع خاصی از پلاستیک، پلی اتیلن و استایروفوم هنگام گرم شدن می‌توانند سموم را آزاد کنند و برای مصرف‌کنندگان خطرناک باشند. مواد بسته‌بندی که تحت تابش قرار می‌گیرند (همراه با غذا) می‌توانند مواد غیرغذایی ناایمن را به غذا منتقل کنند.
در بسته‌بندی مواد غذایی از مواد مختلفی از جمله رنگ برای چاپ برچسب‌های رنگارنگ و چسب برای بسته نگه داشتن بسته‌بندی استفاده می‌شود. به منظور محافظت موثر از مصرف‌کنندگان، کارشناسان مربوطه هر یک از این مواد بسته‌بندی مواد غذایی را به صورت جداگانه تأیید می‌کنند و آنها را تحت پروتکل‌های آزمایش دقیق قرار می‌دهند.
بیشتر موادی که برای بسته‌بندی مواد غذایی مورد استفاده قرار می‌گیرند به دسته‌های فلزات، شیشه، کاغذ و پلیمرها تعلق دارند. برخی از اقلام بسته‌بندی از ترکیب دو یا چند ماده از کلاس‌های ذکر شده در بالا تشکیل شده‌اند.
ترکیب شیمیایی و خواص فیزیکی مواد بسته‌بندی، توانایی آنها را در انجام وظایف مختلف مورد انتظار از بسته‌بندی تعیین می‌کند. مهمترین خواصی که در این زمینه باید در نظر گرفته شود، خواص انتقال، خواص نوری، خواص مکانیکی و واکنش پذیری شیمیایی است.

ذخیره‌سازی و خدمات
ذخیره‌کردن محصولات کشاورزی و انبارداری آن‌ها چه در سیلوها و چه در سردخانه‌ها از جمله صنایعی هستند که در صنایع تبدیلی واقع شده‌اند. خدمات کشتارگاه و خدمات زینتی چون تاکسیدرمی پرندگان و یا ماهیان زینتی نیز می‌توانند در زمره صنایع تبدیلی قرار بگیرند.
در واقع، «ذخیره‌سازی» به معنای مرحله‌ای از سیستم پس از برداشت است که طی آن محصولات به گونه‌ای نگهداری می‌شوند که امنیت غذایی را به غیر از دوره‌های تولید کشاورزی تضمین کند.
به‌عنوان مثال در ذخیره‌سازی سرد که شامل بهره‌مندی از تجهیزات سردخانه مانند کامیون‌های یخچال دار، اتاق‌های سرد و غیره است برای حفظ محصولات کشاورزی استفاده می‌شود.

اهمیت و ضرورت صنایع تبدیلی در کشور

صنایع تبدیلی در کشاورزی از آن جهت که موضوعات مرتبط با غذا، کشاورزی و صنایع وابسته به آن، همیشه در محافل اقتصادی مطرح شده ا ست، مهم است. با توجه به شرایط مناسب و اقلیم متنوع کشور، می‌توان گفت که خوشبختانه از لحاظ تولیدات کشاورزی، در رده‌های بسیار بالایی قرار داریم. اما نکته بسیار مهمی که در این میان مطرح می‌شود این است که حداقل 30 تا 40 درصد محصولات کشاورزی تبدیل به ضایعات شده و ضررهای زیادی شامل حال کشاورزان و در نهایت ضررهای عمده‌ای بر پیکره اقتصادی کشور وارد می‌سازد.

اثرات مفید صنایع تبدیلی
مشکل عمده کشاورزان در مناطق مختلف، بیکاری‌های دائمی و فصلی، از بین رفتن محصولات در بازه زمانی معین و همچنین ارتباط ناقص با سایر بخش‌های اقتصادی است. صنایع تبدیلی، هم قدرت حل این مشکلات را دارد و هم توانایی ایجاد شغل‌های جدیدتر. در واقع صنایع تبدیلی باعث ایجاد ارزش افزوده، ایجاد اشتغال، افزایش درآمدهای ارزی، استفاده بیشتر از محصولات کشاورزی و جلوگیری از اتلاف محصولات خواهد شد. یکی از راه‌های کاهش ضایعات، بالا بردن ارزش افزوده، افزایش کیفیت محصولات کشاورزی بسته‌بندی شده و صنایع مرتبط با آن است. با یک مثال موضوع صنایع تبدیلی در بخش کشاورزی را روشن‌تر می‌کنیم. زعفران یک محصول استراتژیک در ایران محسوب می‌شود. از لحاظ کیفیت در رده‌های اول جهانی است. اما متأسفانه صادرات آن همیشه با مشکل ارزان بودن قیمت، مواجه است. دلیل این مشکل، نقص در کیفیت بسته‌بندی و نحوه ارزیابی است.
مطمئناً با ارتقای کیفیت بسته‌بندی این طلای سرخ با قیمت مناسب‌تری وارد بازارهای خارجی شده و در نتیجه هم فروش به‌موقع انجام گرفته و هم ضایعات به حداقل مقدار خودش خواهد رسید. این مشکل بسته‌بندی زعفران، در بقیه محصولات کشاورزی هم به و ضوح دیده شده، پس با ایجاد صنایع تبدیلی در رو ستاها، هم از بیکاری کشاورزان جلوگیری خواهد شد و هم سطح کیفیت محصولات به بالاترین حد خود خواهد رسید. نتیجه مهم و قابل لمس در این کار، افزایش رفاه روستائیان، توزیع درست محصولات غذایی و بازاریابی درست محصولات است.
نقش و جایگاه صنایع تبدیلی در کشور از اهمیت بسزایی برخوردار است به‌گونه‌ای که با بهره‌گیری از این موضوع می‌توان از میزان بیکاری‌های دائمی و فصلی در کشور کاست و زمینه مناسب جهت رشد و توسعه بخش‌های کشاورزی و صنعتی را فراهم کرد. همین امر موجب می‌شود که فرصت‌های شغلی در کشور حاصل شده و به تبع آن تولیدات و نیازهای اساسی و پیوند اقتصادی و نابرابری‌های منطقه‌ای هم در کشور فراهم شود.
به‌همین دلیل ا ست که صنایع تبدیلی را پیش نیاز راهبرد صنعتی شدن و تأمین کننده امنیت غذایی در کشور می‌دانند زیرا این صنایع می‌تواند از نقش تامینی مواد غذایی و نیز امنیت غذایی بالایی برخوردار باشد.
به گفته کارشناسان و صاحبنظران، صنایع غذایی بیش از 85 درصد صنایع تبدیلی و تکمیلی مربوط به بخش کشاورزی را به نام خود اختصاص داده ا ست و با توجه به آثار مستقیم و غیرمستقیمی که این صنایع از نظر تولید و اشتغال در بخش کشاورزی بر جای می‌گذارد در حقیقت موجب رشد و شکوفایی اقتصاد در سطح کلان شود. لذا با توجه به موضوع تصفیر نفت، این صنایع جایگاه ویژه‌ای را در اقتصاد کشور ایفا می‌کند که حتی می‌توان گفت که یکی از اهداف اقتصاد مقاومتی هم به حساب می‌آید.
بنابراین توجه مسؤولان کشور به صنایع تبدیلی کشور می‌تواند راهگشایی در فرآیند توسعه کشور قرار گیرد و تسریع در رشد و شکوفایی اقتصاد کشور را فراهم کند.
پیوند بین بخش صنعت و کشاورزی در کشور‌‌‌های در حال توسعه در مقایسه با کشور‌‌‌های توسعه‌یافته ضعیف‌‌‌تر است، این در حالی است که ‌گذر از کشاورزی سنتی به اقتصادی پویا در کشور‌‌‌های در حال توسعه ارتباط متقابل بین کشاورزی و صنعت را طلب کرده و از اهداف کلیدی توسعه اقتصادی محسوب می‌شود. به طور متوسط جمعیت کره زمین هر ساله 1.7 ‌درصد رشد می‌کند. پیش‌بینی می‌شود تا اواخر سال ۲۰۵۰ جمعیت جهان به بیش از 8.5 میلیارد نفر برسد که به این ترتیب اگر در سال ۱۹۷۶ تولید 3.3 میلیارد تن مواد غذایی می‌توانست تا حدی جوابگوی نیاز‌‌‌های غذایی مردم باشد، برای ۸ میلیارد نفر حتی در صورت ثابت ماندن مصرف سرانه حداقل به 6.4 میلیارد تن مواد غذایی نیاز خواهد بود.
به این ترتیب انسان‌‌‌ها باید بتوانند در ۳۰ سال آینده حداقل دو برابر میزان فعلی مواد غذایی تولید کنند. اعتقاد کارشناسان بر این است که این امر با استفاده از اراضی زیر کشت فعلی و مصرف نهاده‌‌‌های کشاورزی نیز امکان‌‌‌پذیر بوده و حتی می‌توان مواد غذایی موردنیاز را تا 4 برابر جمعیت فعلی جهان تأمین کرد، مشروط بر اینکه روش‌های تولید، نگهداری، توزیع و مصرف مواد غذایی بر اساس اصول نوین علمی‌‌‌ صورت گیرد و حتی‌‌‌الامکان از ضایعات مواد غذایی جلوگیری شود. با توجه به مطالب ذکر‌شده نقش و اهمیت صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی در راستای نگهداری و فرآوری مناسب و جلوگیری از ضایعات برای توسعه این بخش کاملا آشکار می‌شود.
بررسی‌‌‌های برخی کارشناسان نشان می‌دهد با وجود امکانات بالقوه فراوان و تولید انواع محصولات کشاورزی در کشور به دلیل فقدان صنایع تبدیلی و تکمیلی کافی در بخش کشاورزی و همچنین صنایع بسته‌‌‌بندی و نگهداری مناسب و کافی و یکپارچه و مکانیزه نبودن اراضی کشاورزی و نبود صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی در مناطق عمده تولید محصولات، مقدار زیادی از این تولیدات در اثر حمل‌ونقل و نگهداری طولانی و نامناسب ضایع می‌شود و از بین می‌رود. با توجه به اینکه عمده‌‌‌ترین تولیدکنندگان محصولات کشاورزی روستاییان هستند که از این طریق کسب درآمد می‌کنند بنابراین توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی در این بخش می‌تواند به افزایش درآمد آنها نیز منجر شود. ایجاد این صنایع در بلندمدت و کوتاه‌‌‌مدت منفعت‌‌‌های بسیاری برای کشاورزان خواهد داشت و گسترش این صنعت باعث تثبیت سطح درآمد و افزایش سود کشاورزان می‌شود و علاوه بر این‌که شرایطی فراهم خواهد شد که در زمان افزایش تولید محصولات و کاهش تقاضا برای تولیدات خام، مانع از ضایع شدن آن و نوسانات منفی قیمت می‌شود.
کشاورزی ایران همچنان سنتی است در نتیجه می‌توان گفت نسبت به دیگر کشورها خیلی عقب هستیم. بیشترین مصرف آب کشور در بخش کشاورزی بوده و به لحاظ بهره‌وری آمارها ناامیدکننده است.
کشوری که به لحاظ آبی فقیر است چرا باید این حجم ریخت و پاش آبی و لاابالی‌گری در مصرف آب داشته باشد. این امر نشان از عدم‌مدیریت دارد و حاکی از آن است که در بحث‌‌‌های کارشناسی هنوز الفبای بهره‌وری را نمی‌‌‌دانیم.
کشاورزی فعل و فاعل اقتصادی است و روی امنیت اقتصادی تاثیر زیادی دارد ,در فرآوری، ایران جزو کشورهای پیشرفته محسوب نمی‌شود که همین امر خسارات فراوانی را متوجه کشورمان ساخته است. توسعه صنایع با هدف عرضه در بازار داخلی و سرمایه‌گذاری بدون توجه به ظرفیت‌‌‌های موجود و نیاز‌‌‌ها و تقاضا‌‌‌های بازار، باعث بلااستفاده ماندن بخشی از ظرفیت تولید و افزایش هزینه‌‌‌های صنایع تبدیلی می‌شود و نشانگر عدم‌ برنامه‌‌‌ریزی درست است. در حال حاضر محصولات کشاورزی به صورت خام و فرآوری‌نشده صادر می‌شود که با رونق و توسعه صنایع کشاورزی و مطابقت تولید با استاندارد‌‌‌های جهانی می‌توان بازار‌‌‌های صادراتی بهتر و ارزش افزوده بیشتری را به‌دست آورد.
به گفته کارشناسان حوزه کشاورزی و دامپروری اهمیت صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی را زمانی بیشتر درمی‌‌‌یابیم که توجه کنیم پس از صنایع سنگین، صنایع غذایی از نظر وسعت و گستردگی دومین مقام را در جهان دارا هستند که صنایع غذایی استراتژیک مانند غلات، قند، لبنیات و روغن را نیز در بر می‌گیرد، در ضمن با توجه به میزان ارزش افزوده در صنایع کشاورزی که با ارزش افزوده در صنایع پتروشیمی‌‌‌ برابری دارد و با جایگزینی صدور این محصولات به جای صادرات قسمتی از نفت می‌توان به شکوفایی اقتصادی نزدیک‌‌‌تر شد. در حال حاضر به دلیل نبود صنایع تبدیلی و تکمیلی به مقدار لازم در بخش کشاورزی، کشاورزان با ریسک، تولید می‌کنند در صورتی که توسعه صنعت کشاورزی علاوه بر افزایش درآمد کشاورزان، باعث تنظیم بازار و ثبات قیمت‌ها می‌شود. بازاریابی و بازاررسانی یکی از ارکان اساسی توسعه بخش کشاورزی است. بخش مهمی‌‌‌ از بازاریابی محصولات کشاورزی، ایجاد و توسعه صنایع تبدیلی و فرآوری محصولات کشاورزی است اما این صنایع هنوز در زیربخش‌‌‌های مختلف توسعه ‌نیافته است در صورتی که توسعه آن مزایای بسیاری از جمله افزایش تولید، گسترش بازار‌‌‌ها و متنوع شدن محصولات و… را به همراه خواهد داشت.
با تأسیس صنایع فرآوری محصولات کشاورزی، کارخانه‌ها می‌توانند با کشاورزان قرارداد ببندند و با قیمت مشخص و تضمین‌شده محصول را بخرند در حالی که هم‌اکنون به‌دلیل نبود این صنایع (زیرساخت‌های مناسب در این رابطه)، کشاورزان با ریسک تولید می‌کنند.
ایجاد صنایع فرآوری محصولات کشاورزی و دامی‌‌‌ از ضایعات محصول به‌خصوص برای محصولاتی همچون پیاز، سیب‌‌‌زمینی، گوجه‌‌‌فرنگی و… که فسادپذیری بالایی دارند و در فصولی از سال تولید زیادی دارند جلوگیری می‌کند. توسعه صنعت فرآوری و بسته‌بندی زنجیره بازاریابی در بخش کشاورزی را کامل می‌کند و همچنین باعث اشتغال فارغ‌التحصیلان و دست‌‌‌اندرکاران بخش‌‌‌های مرتبط با کشاورزی می‌شود و از طرف دیگر بهبود کیفیت محصولات کشاورزی و همچنین زمینه انتخاب مصرف‌کننده را گسترش می‌دهد.
 

اقتصادسبز آنلاین / اقتصاد سبز آنلاین / اقتصادسبز / اقتصاد سبز / صنایع غذایی / صنعت غذا / کشاورزی / پایگاه خبری صنعت غذا