مهندس مریم صفدریان
پیام‌های اصلی
مهارت شخص انتقال دهنده، مدیریت جابه جایی و طراحی تجهیزات به رکن اصلی در سیستم جابه‌جایی گاوها هستند.
گاوهای شیری اصلی ترین نقطه توجه در طراحی برنامه جابه جایی هستند و سیستم‌های جابه‌جایی باید بر اساس آسایش گاو و راحتی کاربر طراحی شوند.
به حداقل رساندن تنش برای گاو و گاوبر، خطر آسیب به هر دو را هنگام انتقال کاهش می‌دهد.
مقدمه
طراحی بی‌نقص سیستم‌های جابه‌جایی باعث بهبود آسایش و عملکرد دام می‌گردد. مناسب بودن طراحی و مدیریت سیستم‌های جابه‌جایی، از لحاظ ایمنی، کارآمد و موثر بودن، ارزیابی می‌شود تا سیستم برای گاو، گاوبر و گاودار هر سه مفید باشد.طراحی سیستم‌های جابه‌جایی و اجزای آن با همکاری افراد یک گروه که دارای دانش این کار هستند، ولی دیدگاه‌های متفاوتی با هم دارند، انجام می‌پذیرد. جابه جایی گاوها برای انجام اقدامات مدیریتی روی آنها ضروری می‌باشد.طراحی و مدیریت، هر دو برای موفقیت در جابه جایی ضروری هستند.3 جزء اصلی موفقیت سیستم‌های جابه جایی عبارتند از:
مهارت فرد انتقال دهنده (گاوبر)
مدیریت جابه‌جایی گاوها
طراحی تجهیزات
با وجودی که مهارت زیاد گاوبر می‌تواند تا حدی ضعف طراحی سیستم جابه جایی را جبران نماید. اما طراحی خوب نیز فرصت استفاده بهتر از مهارت‌های گاوبر و برنامه جابه جایی را فراهم میکند.
تعامل بین انسان و دام
بیش از یک قرن قبل، Hoard نوشت: «قانونی که همیشه باید در مورد گاو رعایت شود صبر و مهربانی است. مؤثر بودن هر فرد مسئولی در گاوداری، وقتی صبر و تحمل او کم شود یا خشن برخورد کند، کاهش می‌یابد. کارکنان باید صبور باشند، گاو موجود منطقی نیست و هر گونه برخورد خشنی سبب کاهش شیر آن یا آسیب زدن به گاوبر و خود آن می‌شود. این موضوع هنگام سر و کار داشتن با دام بایستی مورد توجه قرار گیرد «این باور از آن زمان تا کنون در پژوهش‌های مربوط به رفتارشناسی دام، تعامل دام و انسان، طراحی سیستم‌های جابه جایی و آموزش کارگران دامداری به‌کار گرفته شده است و به‌طور کلی تعامل دام و انسان مبحثی است که در مقالات و کتب متعدد آورده شده و در ارزیابی آن رفتار گاو و گاوبر هر دو باید مورد توجه قرار گیرند.
تنش کم
موضوع رایج جابه‌جایی دام با تنش کم در پژوهش‌های متعددی مورد ارزیابی قرار گرفته است. جابه‌جایی با تنش کم نگرانی‌های مربوط به آسایش دام، تولید‌کنندگان و مصرف‌کنندگان را به طور مستقیم ارزیابی و برطرف میکند. ایجاد تنش در گاو یا گاوبر حین جابه‌جایی، ممکن است به دلیل عوامل متعددی اتفاق بیفتد. که شامل: نژاد دام، سرشت و خلق و خوی دام، تجارب قبلی دام، سن، تناسب کیفیت تجهیزات جابه جایی، موقعیت، تکنیک‌های جابه جایی، محیط (فیزیکی و دما)، جیره و وضعیت سلامت دام می‌باشد.
گاوبر
در کارهای منتشر شده عناوین و ویژگی‌های مختلفی برای فرد انتقال دهنده گاو ارائه شده است و تعریف آن همچنان در حال تغییر و توسعه می‌باشد. این شخص ممکن است زن باشد، یا مرد کارگر باشد. با مالک و این مهارت ممکن است مراقبت آگاهانه از گاو در شرایطی ایمن، کار آمد، مؤثر و مناسب تعریف شود. مهارت گاوبری با طراحی تجهیزات، با هدف به حداقل رساندن تنش، بهبود می‌یابد. گاوبر بایستی مهارت درک رفتار طبیعی گاوهای شیری و استفاده از این رفتارهای طبیعی در جابه جایی آنها را داشته باشد.
آموزش گاوبر
آموزش صحیح گاوبر، آسایش و عملکرد گاو را بهبود می‌دهد. آموزش مناسب این فرد ضروری است تا جابه‌جایی را برای او به تجربه ای خوشایند و ایمن تبدیل کند. در زمان آموزش و ارتقای مهارت‌های جابه‌جایی دام، باید عواملی که موجب تنش در گاو و گاویر می‌شوند را مد‌نظر قرار داد.
گاوها باید با حرکات آرام و ایمن انتقال داده شوند. برای این که سیستم جابه‌جایی کار آمد باشد، افراد باید تفاوت روش‌های جابه‌جایی گوساله، تلیسه و گاو را به خوبی آموزش ببینند. هرگونه تعامل و تجربه‌ای که بین افراد و گاو حین جابه جایی ایجاد می‌شود، بر واکنش حیوان در جابه جایی‌های آتی اثر می‌گذارد. این افراد حتی شامل کسانی هم می‌شود که به صورت تصادفی با دام سر و کار پیدا می‌کنند. گاوبرها باید درک کنند که هر تعاملی با گاو، به یک رفتار آموخته شده در آن تبدیل می‌شود و می‌تواند به عنوان یک تجربه مثبت یا منفی برای گاو باشد. گاوبرها باید برای مشاهده، درک و بهره‌گیری از پاسخ‌های دام به محرک‌ها آموزش ببینند تا بتوانند واکنش‌های مطلوبی ارائه دهند. دادن پاسخ‌های ثابت و یکنواخت به موقعیت‌ها و تعامل‌های مشابه ، برای گاو مطلوب است. اقدامات و تعاملات ثابت به گاو می‌آموزد که اگر واکنش مناسب نشان دهد، چه چیزی در انتظارش است، دادن پاداش به گاوها سبب تسکین و یا کاهش فشار وارده به آنها می‌شود و برداشتن فشار نیز سبب بروز پاسخ‌های یکنواخت و ثابت از موی گاو در شرایط و موقعیت‌های خاص می‌شود ولی اگر مراقبین در موقعیت‌های مشابه، با شیوه‌های متفاوت، با گاو تعامل نمایند، گاو به صورت غیریکنواخت و یا با شیوه‌های متفاوت نامطلوب به آنها پاسخ می‌دهد. گاوبرها باید واکنش گاو به تعاملات را درک کنند و یا با شیوه‌ها و قوانین جابه‌جایی معین و مناسبی را بر اساس آنها اعمال نمایند. خلاصه‌ای از قوانین برای یک جابه جایی مطلوب در ادامه آورده شده است.
موارد مربوط به گاوبر در سیستم جابه جایی
همیشه حق با گاو است.
هر گونه تعامل بین گاو و گاوبر مهم است.
اقدامات گاوبر نباید از پیش تعیین شده باشد.
داشتن رفتار یکنواخت تضروری است.
صبور بودن اصل است.
هدایت باید به‌صورتی انجام شود که گاو قادر به دیدن گاوبر باشد.
فشار به‌درستی اعمال گردد. دست‌ها در جیب قرار گیرند، فشار از پهلوها اعمال شود و بسته به موقعیت، وضعیته زمان، زاویه و سرعت نزدیک شدن تنظیم گردد.
فرمان‌هایی مانند یواش برو، بایست، حرکت کن و بچرخ به کار آموزش داده شود.
مناسب بودن آغاز حرکت گاو، مهم است.
آغاز حرکت گاو در مقایسه با حفظ حرکت آن، به فشار بیشتری نیاز دارد.
راندن و هدایت گاو، به فشار کمتری نیاز دارد.
از توقف‌های پی در پی ممانعت شود (یا به طور کلی تغییر در حرکت)
از حرکات گهواره‌ای برای ایجاد پاسخ به فرمان توقف یا حرکت استفاده نمود.
مسیر حرکت مستقیم باشد.
برای کاهش سرعت، همراه گاو قدم برداشته شود.
برای افزایش سرعت، با فاصله خیلی نزدیک کنار گاو قدم برداشته شود.
برای آغاز حرکت، در یک زاویه رو به جلو قدم برداشته شود.
حواس گاو
گاوها 5 حس بینایی، شنوایی، بویایی، چشایی و لامسه را دارند. ولی عمده تعامل گاوبر با گاو از طریق حس بینایی و شنوایی ایجاد می‌شود و سایر حواس، ممکن است تنها بر واکنش‌های گاو، در برخی تعاملات خاص، اثر بگذارند. به طور مثال ممکن است گاوها از بوهای قوی، سایه، اختلاف دما و یا تغییر در سطحی که روی آن راه می‌روند امتناع ورزند. به طور کلی، برای پاسخ دادن گاو به موقعیت‌ها و تعامل با گاوبر، یک یا بیش از یکی از این حواس در دام تحریک می‌شود.
گاو وسعت دید 360 درجه دارد و همیشه باید گاوبر را در حوزه دید خود داشته باشد.
در غیر این‌صورت متوقف می‌شود و او را جستجو میکند. بهترین حوزه دید برای گاوها در طرفین آنها است، به‌طور کلی حدود 30 درجه نقطه کور به شعاع 15 درجه در دو طرف گاو قرار دارد. گاوها به تضادها حساس هستند و درک حسی بسیار عمیقی نسبت به آنها دارند و زمانی که به سایه می‌رسند یا تغییر ارتفاع در سطح رخ می‌دهد. (مثل زمان برخورد با جدول، تقاطع و مانع) جلو نمی روند و یا کند حرکت می‌کنند. تحت شرایط تنش، گاوها تمایل به بودن در گله را دارند و محیطهای کم نور را ترجیح می‌دهند. در مقایسه با انسان، گاو گستره شنوایی وسیع تری دارد و قادر به پاسخ دادن به فرکانس‌های بالاتر یا پایین تر در مقایسه با انسان‌ها هستند. پژوهش‌ها نشان داده اند که پاسخ منفی گاوها به فریاد، مشابه پاسخ به ضربه دیدن است.
رفتار گاو
رفتار گاو در پژوهش‌های متعدد، چگونگی پاسخ یا واکنش آن به محرک‌هایی بوده است که حواسش دریافت کرده‌اند. گاوبرها قادر به درک چیزی که گاو فکر میکند یا حس میکند، نیستند و تنها می‌توانند واکنش گاو به موقعیت‌های مشابه را مشاهده کنند و یاد بگیرند که چگونه از آنها برای داشتن یک حرکت مناسب، استفاده کنند. شکل (1)، مناطق شکل 1،
شکل 1 – منطقه گریز یا پرواز و منطقه فشار گاو
گریز و فشار را در یک گاو نشان می‌دهد. منطقه فشار منطقه گریز را احاطه میکند. لبه بیرونی منطقه فشار مکانی است که گاو از آن نقطه به بعد از گاوبر دور نمی‌شود و اگر گاویر در لبه بیرونی منطقه فشار قرار گیرد مورد توجه گاو خواهد بود و واکنش گاو به حضور او ممکن است به‌صورت بلند کردن سر یا حرکت گوش یا نگاه کردن به مسیر حرکت گاوبر باشد. لبه داخلی منطقه فشار همان لبه خارجی منطقه گریز است. فاصله گرفتن گاو از لبه بیرونی منطقه گریز برای گاوهای مختلف متفاوت است و در کل برای گاوهای شیری در مقایسه با گاوهای گوشتی کمتر است. این فاصله معمولاً در طرفین دام در مقایسه با جلوی گاو کمتر است و کمترین فاصله در نقطه کور پشت سر دام وجود دارد. وقتی گاوبر به لبه بیرونی منطقه گریز وارد می‌شود، گاو دور خواهد شد.
منبع رایج دیگر برای توصیف چگونگی تعامل گاوبر با گاو برای اعمال حرکت، نقاط توازن است به طور مثال از نقطه توزان چشمی زمانی استفاده می‌شود که گاوبر با لبه بیرونی منطقه فشار فاصله دارد و گاو به گاوبر توجه دارد ولی ممکن است حرکت نکند. نقطه توازن دوم تقریباً در نواحی شانه دام قرار دارد و برای زمانی به کار می‌رود که گاوبر نزدیک گاو ایستاده باشد.
گاوها در یک گروه یا غالب هستند یا مغلوب، تشخیص این که کدام گاو غالب و کدام مغلوب است در زمان حرکت دادن گروهی آنها به ما کمک میکند. اعمال فشار روی یک گاو و اجازه دادن به گاو دیگری که آماده حرکت به جلو می‌باشد، کل گروه را به حرکت در می‌آورد هنگامی که قصد دارید یک گاو را جدا کنید، آن گاو و چند گاو در اطراف آن را از گروه اصلی جدا کنید و سپس از بین آنها، گاو مورد نظر را جدا کنید و حرکت دهید. در هر گله ، بهاربند یا گروه، یک سلسله مراتب اجتماعی وجود دارد. رفتارهای غالب یا مغلوب را می‌توان در اشغال مکان استراحت، آخور و آبشخور و ترتیب ورود به سالن شیردوشی و حتی حین حرکت گروه مشاهده کرد. رده اجتماعی گاوها هنگامی که به سالن شیردوشی رانده می‌شوند با هنگامی که به انتخاب خود وارد سالن شیردوشی می‌شوند، متفاوت است، اختصاص زمان کافی و فضای بیشتر در ورودی سالن به گاوها این امکان را می‌دهد که بر اساس اولویت‌شان وارد سالن شوند.
گاوها به‌راحتی می‌توانند 90 درجه به راست یا چپ بچرخند. وقتی از روبرو به یک گاو نزدیک می‌شوید. ممکن است ترجیح بدهد به راست بچرخد اما آنها می‌توانند برای چرخش به هر سمتی آموزش ببینند ولی اگر قرار باشد 180 درجه بچرخد، ترجیح می‌دهند به سمت راست بچرخند، چون وقتی به سمت راست می‌چرخند تنها طرف راستا شکم را جمع می‌کنند و می‌چرخند. اما هنگام چرخش به چپ، باید به سمت شکمبه خم شوند و آن را جابه جا کنند که برایشان خوشایند نیست. رکوردهای سم چینی نشان می‌دهند که اغلب موارد آسیب‌های سم، در سم‌های عقب اتفاق می‌افتند و از سم‌های عقبی هم، سم سمت راست، بیشتر در معرض آسیب است که نشان می‌دهد گاوها روی پاشنه پای عقب سمت راست، بیشتر می‌چرخند تا سمت چپ. گاوها برای انتخاب سمت راست یا چپ سالن شیردوشی معمولاً تمایل کمی از خود نشان می‌دهند.
