مهندس مریم دیلمی‌پور *

روند رو به رشد تعداد واحدهای تولیدی صنایع غذایی و آشامیدنی و ایجاد تغییرات در تکنولوژی و تنوع و گوناگونی محصولات تولیدی سبب شده است، دقت به استانداردسازی محصولات بیشتر شود. از آنجایی که ایران یکی از مهم‌ترین تولیدکنندگان خرما در جهان است و صادرات در این زمینه از اهمیت زیادی برخوردار می‌باشد استفاده از استانداردهای خرما در تولید محصولی باکیفیت بسیار حائز اهمیت است.
به‌علت این‌که خرما مورد حمله بسیاری از گونه‌های حشرات بخصوص سوسک و شب پره‌ها قرار بگیره که بروی کیفیت و کمیت خرما چه در مزرعه و چه بروی وضعیت بسته‌بندی تأثیر می‌گذارد‌. در دهه 90 ضدعفونی با متیل بروماید BRCH3 یکی از بهترین روش‌های کنترل آفات در شرایط انباردای بوده است که البته یک روش ایده‌آل در نظر گرفته شده است.
البته چندین روش برای کنترل آفات میوه خرما پس از برداشت استفاده می‌شود و یکی از روش‌های معمول شناخته شده ضدعفونی با گاز متیل بروماید است.
به‌علت اثرات مضرش بروی انسان، محیط زیست، سرطان زایی و تخریب لایه ازن استفاده از آن محدود است.

تعریفی از متیل بروماید:
متیل بروماید با فرمول شیمیایی CH3BR تحت فشار مایع بی‌رنگی است که به‌علت نقطع جوش پایین، در شرایط حرارت محیط به گاز تبدیل می‌گردد. گازی است بی‌بو که در غلظت‌های بالا بوی شیرین، نامطبوع و تهوع آوری دارد. قدرت اثر بخشی این گاز،در بخش کشاورزی آن را پر مصرف کرده است.

کاربرد متیل بروماید:
متیل بروماید عمدتا به عنوان یک ماده ضدعفونی برای کنترل آفات و عوامل بیماری‌زا گیاهی در انبار‌ها،خاک، بخش قرنطینه کاربرد دارد.
طی تحقیقات انجام شده بیش 50% انتشار متیل بروماید در جو زمین مربوط به مصارف کشاورزی و فعالیت‌های مربوط به آن است.که مقدار آن بسته به روش کاربرد،شرایط محیطی متفاوت است.

جایگاه متیل بروماید در کشورهای پیشرفته:
با توجه به نتایج بدست آمده از تحقیقات و پیشنهادات روش‌های جایگزین،مصرف این ماده در کشورهای پیشرفته با انتخاب روش جایگزین مناسب حذف یا بطور چشمگیری کاهش یافته است. البته در کشورهای در حال توسعه به دلیل برخی از محدودیت‌ها و کمبود تکنولوژی‌های مناسب برای جایگزینی، نیاز به زمان بیشتری برای کاهش یا حذف است.
با توجه به اهمیت موضوع برنامه حفاظت از لایه ازن تحت حمایت سازمان ملل متحد پروتکل مونترال از سال 2005 در کشورهای صنعتی و تا سال 2015 در کشورهای در حال توسعه استفاده از آن را ممنوع و حذف اجباری کرده است.
با یک توافق بین المللی توسط 160 کشور تصویب شد و چندین جایگزین برای متیل بروماید پیشنهاد شده است‌.

1-‌ فسفین یا هیدروژن فسفید PH3
یک قرص ضدعفونی کننده موثر در برابر آفات‌های محصولات انبار شده است. تأکید شده است مزایا اصلی فسفین سهولت استفاده و سرعت عمل حشره کشی آن است.یک روش رایج برای تیمار مواد غذایی انبار شده است حتی در دوزهای کم در برابر آفات موثر است.
یک اشکال مهم فسفین، مدت زمان در معرض گرفتن ماده غذایی (3 الی 5 روز‌) که می‌تواند اثر خورندگی ساختاری داشته باشد.

2-عملیات حرارتی:
دما را تاحدی بالا می‌برند که باعث نابودی بیشتر حرارت حمله شده به خرما می‌شود.
بعد از 2 ساعت در دمای 70-60 درجه سانتیگراد اجازه داده می‌شود بیشتر حشرات موجود در خرما ازبین برود که این‌ روش باعث افت کیفیت میوه فرآوری شده و حالت کاراملی ایجاد می‌شود.

3-استفاده از ماکروویو:
طی تحقیقات انجام شده استفاده از کاکروویو برای مدت زمان 90-55 ثانیه منجربه مرگ ومیر کل لارو‌های پروانه خرما می‌شود.
البته طی گزارشات اعلام شده پارامتر‌هایی مثل رنگ،وزن در خرما تیمار شده به نسبت خرمای تیمار نشده تفاوت قابل توجهی ندارد.البته ممکن است در طی انبار داری بر کیفیت محصول ذخیره شده آسیب وارد شود.

4-اشعه گاما:
یک روش موفق برای نگهداری مواد غذایی بدون هیچ اثر نامطلوب بروی محصولات تیمار شده است. در واقع هزینه این روش و اعمال این تشعشع باعث تغیرات شیمیایی و رادیکال‌های آزاد درون میوه تیمار شده، استفاده از آن را محدود می‌کند.

5-تیمار با دی اکسیدکربن:
یک روش جایگزین بیولوژیکی که یکی از تکنیک‌های که هم طبیعی و هم مؤثر برای کنترل حشرات در طی نگهداری خرما است.

سخن پایانی:
دراین مطلب بخشی از جایگزین‌های متیل بروماید خلاصه وار توضیح داده شد. ناگفته نماند با توجه به توضیحات بیان شده چون بخش اعظم خرما به صادرات تعلق دارد و شرایط انبار داری آفات و حشرات باید حفظ و کنترل این گاز (متیل بروماید ) همچنان در صنعت کاربرد دارد.در حال حاضر به‌علت تحریم و قیمت بسیار بالای این گاز بسیاری از واحد‌های تولیدی از تأمین آن صرفنظر می‌کنند. در برخی واحد‌های صادرات خرما بعلت مدت زمان حمل و نقل دریایی به استفاده از این گاز بسنده کرده‌اند. امید است با حمایت‌های دولتی از واحد‌های تولید و فرآوری خرما و در اختیار قراردادن روش‌های نوین تکنولوژی ضدعفونی خرما،روش مناسب و کارآمدی در این صنعت به‌کار گرفته شود.
* کارشناس ارشد، مهندسی علوم و صنایع غذایی

اقتصادسبز آنلاین / اقتصاد سبز آنلاین / اقتصادسبز / اقتصاد سبز / صنایع غذایی / صنعت غذا / کشاورزی / پایگاه خبری صنعت غذا