حسین شیرزاد

اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EEU) در سال 2019 تصمیم گرفت تا همکاری های خود را در بخش حمل و نقل بین المللی ریلی و چند وجهی تقویت کند. کشورهای عضو “ارمنستان، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان و روسیه” توافقنامه ای را در همین راستا در مجمع شرق در ولادی وستوک (روسیه) امضا کردند. یکی از مفاد مهم این توافقنامه تمرکز بر پروژه “اوراسیا آگرواکسپرس” است که هدف آن تسریع و افزایش پروژه های کشاورزی از طریق ایجاد خدمات منظم ریلی به بازار چین میباشد. این پروژه توسط روسیه با اولین قطار کانتینری روسیه-چین در سال 2019 راه اندازی شد. از آن زمان، آگرو اکسپرس به طور پراکنده محصولات کشاورزی را به چین و سایر کشورهای آسیایی عرضه می کند. در حقیقت ابتکار اجرای آگرواکسپرس اوراسیا ، پروژه مشترک کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا در مورد راه آهن کانتینری پرسرعت و حمل و نقل چندوجهی کارگوی هوایی- ترانشیپی، محصولات کشاورزی، توسط شورای بین دولتی اوراسیا میباشد.این پروژه حمل و نقل منظم محصولات کشاورزی و مواد غذایی ساخته شده توسط کشورهای عضو هم در بازارهای” EAEU ” و هم در بازارهای کشورهای ثالث را در اولویت قرار می دهد. پس از دوسال رای زنی دیپلماتیک پیرامون دیپلماسی کشاورزی و لجستیک غذایی؛ در 25 فوریه 2022، در نشست شورای بین دولتی اوراسیا در جمهوری قزاقستان، نخست وزیران کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا دستورکاری را “در مورد پروژه مشترک کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا در مورد اجرای حمل و نقل ریلی و چندوجهی سریع محصولات کشاورزی و مواد غذایی موسوم به ( Eurasian Agroexpress) امضا کردند. این پروژه مشتمل برسازماندهی حمل و نقل سریع ریلی و چندوجهی به منظور توسعه عرضه منظم متقابل محصولات کشاورزی و مواد غذایی بین کشورهای اتحادیه اوراسیا و همچنین صادرات در جهت های آسیایی و اروپایی بود. برای اجرای وظایف تعیین شده توسط شرکت کنندگان درپروژه، شرکت- پروژه “اوراسیا آگرواکسپرس” یک سازمان غیرانتفاعی مستقل برای کمک به توسعه فعالیت های کشاورزی و صنعتی “اوراسیا آگرولوژیک” تشکیل شد. ماموریت این پروژه افزایش حجم صادرات و واردات محصولات مجتمع کشت و صنعت کشورهای EAEU و تضمین امنیت غذایی اتحادیه با ایجاد کانال های سریع و بدون نقص و ارتباطات صادرات و واردات با کشورهای ذینفع و بین کشورهای” EAEU”برای تحویل محصولات غذایی در هر دو سوی متعامل است. بر اساس برآوردها حجم حمل و نقل محموله محصولات کشاورزی به چین و کشورهای آسیای مرکزی و جنوب شرقی در این پروژه تا سال 2025 تا 500 هزار تن و تا سال 2030 به یک میلیون تن می رسد. چارچوب پروژه متکی برتضمین نرخ رقابتی حمل و نقل (با توجه به حمل و نقل دریایی) و زمان تحویل، ایجاد شبکه مراکز توزیع عمده فروشی (ORC) بر اساس یک مدل خدمات مشترک در زنجیره تامین غذا، خرید و راه اندازی ناوگانی از کانتینرهای یخچالی مستقل مدرن؛ راه اندازی یک پلت فرم دیجیتال واحد؛ و کمک به صادرکنندگان در انعقاد قراردادهای تجاری بلندمدت است. معیار کلیدی اثربخشی پروژه، تشکیل شبکه هاب های لجستیک کشاورزی در نزدیکی محوطه های باراندازی راه آهن کشورهای شرکت کننده در پروژه و مشارکت تولیدکنندگان کالا از کشورهایی در حاشیه پروژه است که هنوز فرصت ایجاد هاب و مراکز توزیع عمده فروشی خود را پیدا نکرده اند. همچنین تولیدکنندگان کالاهایی که هنوز نمی توانند به طور مستقل از عرضه محصولات کشاورزی خود به سایر کشورها اطمینان حاصل کنند، این فرصت را دارند که کالاهای خود را از طریق مراکز تعبیه شده کشاورزی موجود در بلاروس، قزاقستان، روسیه، ازبکستان و قرقیزستان پردازش کنند. از ابتدای سال 2022، ANO “Eurasian Agrologistics” به طور فعال برای توسعه مشارکت در چارچوب اجرای پروژه “Eurasian Agroexpress”   فعالیت می کند. در این رابطه تعدادی توافق نامه مهم در مورد شروع طراحی شبکه عمده فروشی و مراکز توزیع و حمل و نقل و لجستیک (TLC) در طول تمام مسیرهای برنامه ریزی شده قطارهای کشاورزی امضا شده است. در 19 می 2022، در کازان، پایتخت جمهوری تاتارستان، در چارچوب سیزدهم مجمع بین‌المللی «روسیه – جهان اسلام؛ اجلاس کازان-2022»، یادداشت‌نامه مشارکت و همکاری استراتژیک بین” Agrologistics  ANO اوراسیا و وزارت کشاورزی و غذا جمهوری تاتارستان، مدیریت منطقه شهری” Zelenodolsk” و ” IFС Linova LLC ” امضا شد. متعاقب آن به منظور تجمیع جریان محموله های مجتمع کشاورزی و صنعتی در منطقه فدرال ولگا، قرار است یک (ORC)، از جمله تأسیسات ذخیره میوه، پایانه های مدرن زنجیره سرد در قلمرو جمهوری تاتارستان قرار گیرد. ساخت و تجهیز ORC برنامه ریزی شده است تا بر اساس شرایط ساخت برای اجاره به شرط تملیک انجام شود. برای اجرای این طرح، جذب سرمایه از سرمایه گذاران علاقه مند از جمله ساختارهای دولتی اتحادیه و صندوق های بانکی و مالی در نظر گرفته شده است. پروژه ایجاد (ORC) در تاتارستان توسط مدیریت ناحیه شهرداری “Zelenodolsk ”  و وزارت کشاورزی و غذا جمهوری تاتارستان طراحی، تدوین و هماهنگ شده است. این پروژه با هدف بهبود کارایی عملکرد اقتصاد ملی انجام می شود. این مدل اولین مرکز توزیع عمده فروشی در چارچوب پروژه” Agroexpress” است که قرار است به عنوان یک پروژه آزمایشی-الگویی به سایر مناطق و کشورهای عضو ارائه می شود. در 26 مه 2022، در چارچوب مجمع اقتصادی اوراسیا در بیشکک، یادداشت هایی در زمینه مشارکت و همکاری استراتژیک بین مدیریت پروژه اوراسیا آگرواکسپرس” – ANO Eurasian Agrologistics ”  و شرکت کنندگان جدید امضا شد. تفاهم نامه همکاری و مشارکت راهبردی با شرکت ملی «تمیر ژولو قرقیزستان» که حمل و نقل را از طریق راه آهن جمهوری قرقیزستان، اتحادیه ملی تولیدکنندگان لبنیات روسیه و اتحادیه ملی تولیدکنندگان مرغ روسیه انجام می دهد، نیز توشیح شد. همچنین تفاهم نامه همکاری برای اجرای مشترک پروژه مرکز توزیع عمده فروشی در باشقورتستان بین دولت جمهوری باشقورتستان و ANO “Eurasian Agrologistics” در 16 ژوئن 2022 در مجمع بین المللی اقتصادی سن پترزبورگ امضا شد. اجرای پروژه سرمایه گذاری آگرواکسپرس حدود 8 میلیارد روبل برای اقتصاد باشقیرستان جذب خواهد کرد و مشاغل جدید ایجاد می کند طرفه اینکه در زمینه تجارت خارجی، حمل و نقل و لجستیک در مسیرهای کریدور حمل و نقل بین المللی “شمال – جنوب” و سایر جهات همکاری های مشترکی، به ویژه به منظور بهبود تحویل محصولات کشاورزی و محصولات غذایی صنعتی، و خدمات مرتبط بوجود خواهد آمد. طراحی خدمات لجستیک و مراکز عمده فروشی و بازرگانی- تدارکات، مدلی یکپارچه را ارائه می دهد که شامل:

• الزامات یکنواخت برای روش های پردازش، مرتب سازی و ذخیره سازی محصولات؛
• در دسترس بودن شعبه راه آهن و پایانه راه آهن و همچنین بزرگراه منطقه ای با دسترسی به شبکه فدرال.
• در دسترس بودن انبارهای ذخیره موقت و مناطق کنترل گمرکی، از جمله عوارض مالیاتی.
• طیف گسترده ای از خدمات کشاورزی ارائه راه حل های جامع برای توسعه بازار؛
• فرصت هایی برای تشکیل خوشه های کشاورزی؛
• اطمینان از برچسب زدن و ردیابی محصولات، سازماندهی تداوم “زنجیره سرد” در حین حمل و نقل، بارگیری ، تخلیه، تجمیع ، سورت، جداسازی، کار پاره وقت و ذخیره محموله های مجتمع کشاورزی و صنعتی.
• ظرفیت های ذخیره سازی از 15000 تا 50000 متر مربع – تاسیسات تولید گرمایش خشک که امکان پردازش و بسته بندی محصولات تولیدکنندگان کشاورزی داخلی را فراهم می کند.
• ظرفیت های سردخانه از 10000 تا 25000 متر مربع – اتاقک های چند درجه حرارت طراحی شده برای نگهداری میوه و سبزیجات، گوشت، لبنیات و محصولات ماهی.
• پتانسیل کار پاره وقت – اضافه کاری – تا 1000 تن مواد غذایی در روز.
• مناطق اداری برای دفاتر، فروشگاه های آنلاین، خدمات گمرکی، کنترل گیاهی و سایر خدمات کشاورزی.

در واقع، شرکت کنندگان کلیدی و اپراتورهای لجستیک پروژه آگرواکسپرس بازیگران اصلی در بازار حمل و نقل و لجستیک EAEU و کشورهای CIS هستند:

• “لجستیک راه آهن روسیه” – اپراتور ( JSC)
• هولدینگ”Slavtrans-Service” مجتمع بزرگ لجستیک کشاورزی و مرکز توزیع عمده فروشی در مسکو
• “KTZ Express” اپراتور پیشرو در حمل و نقل بار چند وجهی جمهوری قزاقستان.
• GP ” قرقیزستان Temir Zholu” – اپراتور ملی راه آهن جمهوری قرقیزستان.
• LLC “Bremino Group” یکی از اپراتورهای لجستیک پیشرو جمهوری بلاروس ،از جمله عملکرد شرکت مدیریت منطقه ویژه اقتصادی “Bremino-Orsha” ، پایانه های ایستگاه های بازرسی مرزی “Bruzgi” و “Berestovitsa” در بلاروس- مرز لهستان و تعدادی امکانات دیگر؛مانند”RZDL Transservice Group ” سرمایه گذاری مشترک در جمهوری ازبکستان.

در حال حاضر، “”Railways Logistics  موسوم به روسیه(JSC ) و سرمایه گذاری مشترک RZDL Transservice Group، به طور ویژه برای اجرای پروژه قطارهای کانتینری یخچال دار برای حمل و نقل محصولات کشاورزی “Agroexpress” ایجاد شده است،  “O’zbekiston temir yo’llari” و وزارت کشاورزی جمهوری ازبکستان به منظور گسترش جغرافیای محموله ها، حجم و نامگذاری کالاها، به ویژه از جمله به مناطق منطقه ولگا، اورال و بخش جنوب غربی. سیبری و همچنین عرضه متقابل محصولات کشاورزی بین ازبکستان و بلاروس در حال مذاکره با نمایندگان JSC هستند. حتی توسعه پروژه آگرو اکسپرس یکی از موضوعات کلیدی در نشستی بود که در 3 سپتامبر 2022 بین مدیرعامل و رئیس هیئت مدیره لجستیک ریلی راه آهن روسیه(JSC )  اولگ بلوزروف و معاون نخست وزیر در امور سرمایه گذاری و روابط اقتصادی خارجی و وزیر سرمایه گذاری و تجارت خارجی ازبکستان برگزار شد. بر اساس اطلاعات رسمی دولت فدراسیون روسیه، در هفت ماهه سال 2022 حجم مبادلات تجاری روسیه و ازبکستان نسبت به مدت مشابه سال گذشته 35 درصد افزایش یافته و به 780 میلیون دلار رسیده است. طرفین همچنین در حال مذاکره برای تثبیت پایگاه بار در هر دو جهت بین روسیه و ازبکستان برای سازماندهی اعزام قطارهای کانتینری یخچال دار کامل در پروازهای دایره ای هستند. روسیه آماده افزایش صادرات روغن آفتابگردان، شکر، شیرینی، گندم و همچنین کمک به اجرای پروژه های مشترک است. در 6 سپتامبر 2022، در ولادی وستوک، در چارچوب مجمع اقتصادی شرق، توافقنامه همکاری بین مدیریت پروژه ANO “Eurasian Agrologistics” و شرکت بازرگانی روسیه (RTC)  با VEB.RF “Hua Nuo E Xiang”  در چین امضا شد. بنابراین، شرکت بازرگانی روسی در چین به ابزار تجاری پروژه Agroexpress اوراسیا تبدیل می شود. امضای این اسناد منافع تجاری بزرگی را برآورده می کند، که به منظم بودن حمل و نقل، در دسترس بودن خدمات و درک دقیق از فرصت های فروش نیاز دارد.  افزایش مشاهده شده در حجم تحویل به اپراتورهای لجستیک این پروژه اجازه می‌دهد تا در آینده قابل پیش‌بینی به قطارهای مسیر برنامه‌ریزی منظم با نرخ‌های تعرفه رقابتی بلندمدت روی آورند. انعقاد توافقنامه های تجاری و لجستیکی در مورد چین در مجمع اقتصادی شرق، با توجه به چشم انداز اجرای آگرواکسپرس اوراسیا به طور کلی در جهت سیاستهای بلوک شرقی، نمادین است. این توافق یک چارچوب قانونی مشترک برای کمک عملی به توسعه تجارت خارجی مواد غذایی اتحادیه در به اصطلاح “آخرین مایل”، در چارچوب بازار فروش چین، از جمله طیف گسترده ای از خدمات قابل ارائه به تامین کنندگان کشورهای اتحادیه را ایجاد می کند. مشارکت برای اجرای پروژه آگرواکسپرس اوراسیا با RTC بر رشد صادرات محصولات کشاورزی و مواد غذایی به بازار چین متمرکز است. هدف از این توافقنامه کمک به صادرکنندگان در توسعه تجارت خارجی و سازماندهی حمل و نقل ریلی و چندوجهی بین المللی در چارچوب پروژه مشترک اوراسیا آگرواکسپرس کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا در اجرای راه آهن سریع و چندوجهی جهت حمل و نقل محصولات کشاورزی و مواد غذایی به چین است. مدیر پروژه و RTC توافق کرده اند که به طور مشترک خدمات تجاری زنجیره تامین مورد تقاضا را در رابطه با خدمات حمل و نقل و لجستیک، از جمله سازماندهی حمل و نقل سریع و مقرون به صرفه کالا در کانتینرها، از جمله راه حل های چندوجهی، کمک به مدیریت صادرات، جستجو، انتخاب و مذاکره با خریداران چینی، انتقال تدریجی به فرمت دیجیتال و ارائه خدمات مختلف در رژیم “از عرضه کننده به پیشخوان “توسعه دهند. بازخورد مثبت این پروژه باعث شد EEC گسترش آن را به بازارهای دیگر پیشنهاد دهد، پیشنهادی که توسط کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا حمایت شد. با این حال، وقتی به برنامه‌های توسعه نگاه می‌کنیم، بازارهای جدیدی که آگرواکسپرس اوراسیا قصد دستیابی به آنها را دارد، کم و بیش به کشورهای “EAEU ” با روسیه مربوط می‌شوند.  لذا برای توسعه شبکه لجستیک از آنجایی که ایران و هند در حال حاضر همکاری نزدیک با روسیه دارند و ترکمنستان نیز قبلاً جایگاهی را در INSTC به دست آورده است، همچنین موقعیت امارات متحده عربی با توجه به نزدیکی آن به بنادر ایران که متعلق به INSTC است، به عنوان یک مسیر توسعه طبیعی برای سال 2023 در نظر گرفته شده است بنابراین سران اتحادیه اوراسیا از گسترش پروژه ادغام آگرو اکسپرس اوراسیا برای توسعه عملیات کشتیرانی در امتداد کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب (INSTC) به سمت ترکمنستان، جمهوری اسلامی ایران، امارات متحده عربی و جمهوری هند حمایت می کنند. لذا از سال 2023 پروژه اوراسیا Agroexpress شامل عملیات کشتیرانی به ایران و همچنین ترکمنستان، امارات و هند خواهد بود وکریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب (INSTC) به سمت ترکمنستان، جمهوری اسلامی ایران پشتیبانی پشتیبانی لجستیک خواهد شد. اخیرا محموله های آزمایشی به ایران و هند در چارچوب این پروژه انجام شده و نشان داده که پتانسیل بزرگی برای گسترش قابلیت‌های ترانزیت و صادرات آنها در این مسیر و جود دارد. آگرو اکسپرس اوراسیا در اولین سال فعالیت خود، شاخص های برنامه ریزی شده را شکست داد و با وجود محدودیت های مرتبط با بیماری همه گیر در چین، حمل و نقل چند وجهی به آن کشور بسیار فعال بود.  در سال 2022، حدود 525،500 تن، از جمله 282،900 تن محموله یخچال دار حمل و نقل کرد. کالاهای حمل شده شامل مرغ و گوشت گاو، پودر شیر، روغن و چربی، میوه و سبزیجات و محصولات حبوبات بود. البته به نظر کمیسیون اقتصادی اوراسیا (EEC) ؛ هنوز مشکلاتی در مورد دریافت مجوز برای واردات محصولات منجمد به چین از طریق مسیرهای راه آهن زمینی از طریق گذرگاه های مرزی دوستیک-آلاشانکو و آلتینکول-خورگوس وجود دارد لذا جستجوی راه حل جدید می تواند مزیت قابل توجهی از نظر هزینه و زمان تحویل در مقایسه با حمل و نقل چندوجهی از طریق بنادر خاور دور ایجاد کند. اتحادیه اقتصادی اوراسیا برای دستیابی به توافقاتی با چین برای حذف اقدامات محدودکننده و بهینه سازی گمرکی و سایر رویه های اداری برنامه های مدونی را برگزیده است. اگرچه سال 2022 یکی از سخت ترین سال ها در تاریخ اتحادیه اقتصادی اوراسیا بود، از یک سو، این دوره آشفتگی بزرگ اقتصادی و تنش بین المللی و از سوی دیگر، آغاز مرحله مترقی جدید توسعه خودکفایی اوراسیا ، علیرغم فشار تحریم‌های بی‌سابقه بر تعدادی از کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا، اما از طریق تلاش‌های مشترک دولت‌های ملی، کمیسیون اقتصادی اوراسیا و تجارت، به شمار می رود. در این خصوص پروژه مشترک در مورد حمل و نقل ریلی و چندوجهی محصولات کشاورزی و مواد غذایی “اوراسیا آگرواکسپرس” حمل و نقل  در مسیر چین و ازبکستان و برگشت و کریدور شمال -جنوب را با نتایج خوبی ارزیابی نمود چنانکه از اول ژانویه تا 31 اکتبر 2022، 482 هزار تن محصول، از جمله 266.2 هزار تن محموله یخچالی حمل شده است.  در نهایت اینکه کشورهای اوراسیا 148 درصد از نیاز غلات، گوشت 98.5 درصد (گوشت گاو 91.5 درصد، گوشت خوک 101.6 درصد)، شیر 97 درصد، شکر 98.5 درصد، روغن نباتی خود را تامین میکنند. بنابراین نباید در بازار کالا و قیمت مواد غذایی این کشورها و متحدین پیرامونی شوک ایجاد شود. لذا با در نظر گرفتن دگرگونی سیستم مالی جهانی، اوراسیا از طریق ابزارهای زیر مجبور به ایجاد سیستم مالی خود EAEU بر اساس ارزهای ملی شده است:

• پرداخت به ارزهای ملی کشورهای عضو EAEU تا پایان سال 2023، که در حال حاضر به 80 درصد رسیده است.
• حصول اطمینان از شکل گیری قیمت قرارداد برای حامل های انرژی و همچنین سایر کالاها به ارزهای ملی و ایجاد بازار مشترک بورس کالا؛
• ارائه مظنه مستقیم متقابل ارزهای ملی، ایجاد بازار یکپارچه ارز مشترک و سیستم تنظیم ارز.
• ایجاد شرایط ترجیحی برای استفاده از ارزهای ملی کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا از طریق تمایز ریسک، استفاده از ابزارهای حمایتی نقدینگی بین بانک‌های مرکزی و همچنین موسسات توسعه منطقه‌ای EAEU به ارزهای ملی برای حمایت از عملیات مرتبط با حرکت. سرمایه در اتحادیه؛
• تلاش برای ترکیب پتانسیل های سیستم های پرداخت و تسویه EAEU، BRICS ، SCO

تلاش برای رسیدن و  آمادگی تغییر ارز واحد در داخل اتحادیه تا 10 سال آتی، اینها می توانند راه حل های مختلفی باشند، از معرفی یک واحد حساب، به دنبال مثال ECU، تا معرفی یک رمزارز یا ارز دیجیتال مشترک در قلمرو اتحادیه؛  کمیسیون در حال حاضر در حال کار بر روی مسائل ارز دیجیتال (تسویه حساب های جایگزین) در EAEU و سیستم پرداخت و تسویه “EAEU+ BRICS” است.

بهرحال، اگرچه امروزه بسیاری از جنبه های تعامل زنجیره ارزش کشاورزی و تامین زنجیره غذایی ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا ناچیز به نظر می رسد، اما این اتحادیه با استفاده از لجستیک مدرن، تجارت مطمئن، دیپلماسی غذایی و همسویی سیاسی می تواند در بحبوحه بحران های متعدد برای کشورمان واجد منافع گسترده تری باشد. موقعیت ژئواستراتژیک برتر ایران به مثابه یک گره کلیدی در امتداد کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب است که هند را از طریق آذربایجان به روسیه متصل می کند، و همچنین کریدور فراملی شمال-جنوب را که از طریق ترکمنستان به قزاقستان متصل می شود. بنابراین ایران باید قوی تر درگیر این پروژه شود. “آگرو اکسپرس”؛ فرصت غنیمتی برای آموزش، تجارت گسترده کشاورزی، لجستیک پایدار، صادرات مطمئن و تعامل سازنده در حوزه دیپلماسی غذا به شمار می رود. این فرصت را مغتنم شماریم.

*تحلیل گر و دکترای توسعه کشاورزی