دکتر حسین شیرزاد

تولید جهانی سویا در 20 سال گذشته دو برابر شده است و از 174 میلیون تن در برداشت 2000/2001 به 363 میلیون تن در برداشت 2020/2021 رسیده است. داده ها نشان می دهد که تولید سویا از سال 2008 تا 2018 معادل 201٪ افزایش یافته و صادرات آن در مدت مشابه 33.2 درصد افزایش یافته است. بزرگترین تولیدکنندگان سویا برزیل و آمریکا هستند که حدود 70 درصد از کل سویای جهان را تولید می کنند. در حال حاضر، یکی از چهار محصول کشاورزی در گردش جهان سویای برزیلی است، علاوه بر این، سویا به یک رکورددار در توسعه تجارت کشاورزی برزیل نیز تبدیل شده است. در سال 2021 برزیل 128.5 میلیون تن سویا تولید کرد که تقریباً 72 درصد آن صادر شد. منطقه غرب میانه برزیل 48 درصد از این محصول را تولید می کند و ایالت “ماتو گروسو” به تنهایی 36 میلیون تن سویا دارد . اما این کشور علیرغم جایگاه برجسته در بازار کالاهای بین المللی با مجموعه ای از موانع لجستیک بر سر راه صادرات سویا برخورد نموده است. از جمله فواصل طولانی بین مناطق تولید با بنادر، شرایط نامناسب جاده‌ها، راندمان پایین راه‌آهن و کمبود ظرفیت ریلی، خطوط طولانی کامیون‌ها را در بنادر اصلی صادرات به‌ویژه در فصل برداشت بوجود میآورد.این عوامل منجر به زمان انتظار طولانی برای پهلوگیری کشتی و عدم رعایت برنامه‌های تحویل غلات به خریداران بین‌المللی می‌شود. در زنجیره تامین سویای برزیل (SSC)، شرکت‌های تجاری مهم‌ترین بازیگران اصلی هستند، زیرا می‌توانند فرآیند دستیابی به نهاده‌های کشاورزی و بذور را تسهیل کنند و مزایا و وام‌هایی را به تولیدکنندگان محلی ارائه کنند تا به نوبه خود بتوانند سویا را به تاجران، تعاونی ها، بازارهای نقطه ای و شرکتهای غلات بفروشند. البته وضعیت اقتصاد سیاسی تولید سویا در برزیل با ایالات متحده متفاوت است، در  آمریکا، بخش قابل توجهی از غلات تولید شده توسط کشاورزان در غرب میانه توسط سیستم رودخانه “می سی سی” پی تخلیه می شود . در سال 2020، سیستم آبراه می سی سی پی تقریباً نیمی از غلات و دانه های روغنی ایالات متحده را که به مقصد صادرات بودند منتقل کرد. در زمینه سویا،هزینه های لجستیکی بالا بدون توجه به استفاده از مسیرهای حمل و نقل چندوجهی سخت است. تا کنون شرکت‌های کشاورزی موفق شده‌اند بر ناکارآمدی‌های مرتبط با لجستیک تا حدودی غلبه کنند، اما مشخص نیست این مدل تا چه زمانی ادامه خواهد داشت. علاوه بر این، شرکت های تجاری فعال در بخش تولید، قیمت کمتری نسبت به هیئت تجارت شیکاگو برای سویای تولید شده در ایالت ماتو گروسو می پردازند. این سناریو باعث کاهش سودآوری تولیدکننده برزیلی می شود. اگرچه شرکت های مختلفی وارد بازار سویا شده اند، اما قدرت چانه زنی همچنان در دست شرکت های تجاری بزرگ و سنتی متمرکز است. شرکت‌های ABCD و شرکت‌های ملی، مانند” Amaggi، I. Riedi و Sperafico ” مسئول 75 درصد کل تجارت سویا  میباشند. با این حال، این سناریو در حال تغییر است چون بازرگانان آسیایی، مانند شرکت ملی غلات، روغن و مواد غذایی چین، که بزرگترین تولید کننده و سنگ شکن دانه سویا، پالایشگاه روغن و تولید کننده غذاهای فرآوری شده است، 45 درصد از غلات صادر شده توسط برزیل را در سال 2015 حمل کردند در حالی که ABCD   37 درصد را ارسال کرد . با این حال، هم افزایی بین انجمن ها، مؤسسات و شرکت هایی که شبکه انبارش و توزیع را تشکیل می دهند، تضاد منافع را کاهش می دهد چون برخی از شرکت های بازرگانی(. Archer Daniels Midland (ADM)، Bunge، Cargill، Louis Dreyfus و Amaggi ) از عرضه نهاده های کشاورزی تا توزیع مستقیم محصولات به مشتریان خود فعالیت می کنند. البته در میان شرکت‌های تجاری که با درجه بالایی از یکپارچگی عمودی برجسته هستند.چهار شرکت اول، شرکت های چندملیتی خارجی هستند که هم بازار کالاهای کشاورزی جهان و هم بازار برزیل را رهبری می کنند. آنها گروهی را تشکیل می دهند که در سراسر جهان بر اساس مخفف نام آنها به عنوان ABCD شناخته می شود،.این شرکت‌ها دارای کشتی‌ها، بنادر، راه‌آهن، پالایشگاه‌ها، سیلوها، کارخانه‌ها و کارخانه‌ها هستند و مجموعاً 70 درصد از بازار جهانی کالاهای کشاورزی را تشکیل می‌دهند و شامل ذینفعان مختلف (انجمن تجاری، انجمن تولیدکنندگان، خدمات مشاوره، بازرگانی، موسسات تحقیقاتی، کودها) میباشند. در این رابطه انجمن صنایع روغن نباتی برزیل (ABIOVE) نقش اساسی را به عنوان ابزاری برای حمایت از انطباق با هنجارهای بخش دولتی و موافقت نامه های بخش خصوصی ایفا می کند.  محرک های فناوری و روابط بازار برای رقابت پذیری سویای صادراتی مطلوب و با ارزش هستند. رابطه بین عوامل بیوتکنولوژی و بازار خارجی به این رابطه ها کمک می کند علاوه بر این، سرمایه‌گذاری‌های مشترک دولتی و خصوصی در بیوتکنولوژی باعث بهبود فرآیند تولید سویا شده است.تجربه نشان داده که ادغام فناوری‌های مکانیکی، بیولوژیکی و شیمیایی در تولید کالا باعث تشدید استفاده از زمین و افزایش بهره‌وری می‌شود چنانکه در سال‌های اخیر، محصولات سویای تراریخته غالب بوده و 96.5 درصد از سطوح زیر کشت را تحت تاثیر افزایش تقاضای بازار خارجی تشکیل داده است .در سال 2018، مشارکت بازار چین  در صادرات سویای برزیل  82 درصد بود . در سال 2020 اختلافات تجاری بین چین و ایالات متحده آمریکا باعث افزایش صادرات برزیل به چین شد.  با این حال، همه گیری COVID-19 و اختلافات بین دولت های چین و برزیل نتوانسته به این چشم انداز آسیب برساند. علاوه بر این، نظام تجارت کشاورزی برزیل، اعطاف پذیر و مستعد پذیرش سیاست‌های اعمال‌شده توسط واردکنندگان است، زیرا سیاست‌های محکمی برای خود ندارد. بنابراین، قرارداد ها نیازمند قابلیت ردیابی است تا یکپارچگی و شفافیت را در امتداد زنجیره ارزش غذایی تضمین ‌کند، برزیل با تقاضای سویای غیرتراریخته نیز توسط قاره اروپا مواجه است. علاوه بر این، قانون شماره 11,105/2005 استانداردهای ایمنی زیستی را از طریق مکانیسم‌هایی برای نظارت بر فعالیت‌ها از جابجایی تا دفع ارگانیسم‌های اصلاح‌شده ژنتیکی (GMO) و مشتقات آن ایجاد نمود. در برزیل، بیشتر تولید سویا به مقصد بازار خارجی تراریخته است. بنابراین، هنگامی که تولید سویا افزایش می یابد، ظرفیت صادرات نیز افزایش می یابد و در نتیجه برزیل می تواند تقاضای رو به رشد چین و اروپا را توامان تامین کند. در واقع، این پدیده در سال 2021 منجر به شکستن رکوردهای محصول سویا شد.از منظر اقتصاد ملی، تولید سویا وظیفه ایجاد اشتغال و ارزآوری برای کشور را بر عهده دارد. افزایش تولید به معنای مازاد اقتصادی قابل توجهی است که جذابیت و علاقه سیاسی بیشتری را به این بخش جلب می کند. در برزیل وابستگی اقتصادی در سطح بالایی به بخش کشاورزی وجود دارد و بنابراین فشار سیاسی بیشتری در فعالیت های اقتصادی مرتبط با این سیستم تولیدی وجود دارد. هنگامی که فشارهای سیاسی افزایش می یابد، دولت در مناقصه های عمومی به بخش خصوصی برای اعطای امتیاز قراردادها دخالت می کند. این تاکتیک باعث ایجاد رسوایی های فسادزا می شود که تاکنون بر سرمایه گذاری زیرساخت های حمل و نقل تأثیر منفی گذارده، در نتیجه سرمایه گذاری ناکارآمد در حمل و نقل، کاهش مازاد اقتصادی در سیستم سویای برزیل اتفاق افتاده است. در این میان، استراتژی اتخاذ شده توسط تولیدکنندگان، ایجاد نوعی سازمان کارآفرینی بنام ( Rural Warehouse Condominiums ) است که یک ساختار ذخیره سازی کامل را در میان تولیدکنندگان شریک در تعاونی ها ممکن می سازد. سازمان”  کاندومینیوم ها” علاوه بر کمک به غلبه بر کمبود ذخیره سازی، موجب صرفه جویی در هزینه ها می شوند این یک رویکرد جایگزین برای تولیدکنندگانی است که می توانند محصولات خود را بدون در نظر گرفتن نوسانات قیمت در طول زمان به سرعت نفروشند. در حال حاضر، “انبار کاندومینیوم روستایی” استراتژی اصلی تولیدکنندگان برای مقابله با کمبود ظرفیت ذخیره سازی یا ظرفیت نازل ذخایر استاتیک کشور است.حمایت دولت از طریق خطوط اعتباری برای حفظ و گسترش این ابتکار حیاتی است. در این زنجیره، شرکت های بازرگانی کشاورزی نیز سهم قابل توجهی در بازار ذخیره سازی در سطوح میانی دارند. استقرار دارایی های ذخیره سازی در مناطق تولیدی جدید نیز یک عامل استراتژیک است. شرکت های بازرگانی به دنبال استقرار دارایی های خود برای کنترل جریان بین مبدأ و محموله به کارخانه ها و بنادر هستند. در این رابطه ارزیابی ظرفیت دینامیکی که تعداد چرخش های واحد ذخیره سازی را در نظر می گیرد مهم است. در مورد صادرات سویا ، 50٪ از طریق جاده، 40٪ از طریق راه آهن و 10٪ از طریق آب حمل و نقل می شود. برای ایجاد “تعادل در تولید سویای برزیل و پویایی صادرات”، برزیل به سرمایه گذاری برای بهبود زیرساخت های موجود و فعال کردن مسیرهای چندوجهی جدید، به ویژه در مورد بنادر شمالی و شمال شرقی نیاز دارد چالش اصلی ، عدم هماهنگی بین ذینفعان و دولت در بیان سیاست های عمومی با هدف سرمایه گذاری زیرساختی است بنابراین، سه مداخله راهبردی برای رفع این مسائل طراحی شد. اول؛  مداخله استراتژیک جهت بهبود سرمایه گذاری در ذخیره سازی است، در حالی که مداخله دوم با هدف افزایش سرمایه گذاری در سیستم های حمل و نقل چندوجهی است و در نهایت، سومین مداخله استراتژیک با هدف بهبود سرمایه گذاری زیرساخت های حمل و نقل است. در برزیل، پیشرفت در کسب‌وکار کشاورزی اگرچه با برخی از بخش‌های اقتصاد، مانند خدمات، علم و فناوری، هماهنگ است، اما با لجستیک و توسعه مداخلات استراتژیک برای بهبود عملکرد سیستم مبدا برای غلبه بر محدودیت‌های لجستیکی حمل و نقل و ذخیره‌سازی، هماهنگ نیست، و باعث ایجاد برخی ضعف‌ها، چه به دلیل کمبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل یا به دلیل توقف پروژه‌های برنامه‌ریزی لجستیکی شده است. علاوه بر این، شبکه ذخیره سازی هم با پویایی تولید همراه نیست. زیرساخت لجستیک به عنوان محرکی که بیشترین کمک را به سناریوی صادرات مطلوب می کند  اهمیت دارد.  مشکلات در مسیرهای جاده ای، ریلی و آبراهی مربوط به کیفیت پایین جاده ها، هزینه های طولانی مدت راه آهن و عدم توجه عمومی به امکان استفاده از آبراه ها است.  ذخیره سازی، حمل و نقل و زیرساخت بندری از عوامل مرتبط در انتقال تولید به مراکز فرآوری و صادرات بوده و مناطق عمده تولید سویای برزیل از بنادر صادراتی بسیار دور هستند.. محیط نهادی و ساختار بازار به عنوان محرک های نامطلوب رقابت پذیری در برزیل وجود دارد از سویی دسترسی تولیدکنندگان روستایی به اعتبارات کشاورزی از طریق فروش موسوم به پیوندی صورت می گیرد و بیمه روستایی، روشی رایج که توسط مؤسسات مالی انجام می شود. در این میان ؛ ائتلاف بین وام دهندگان و بیمه گذاران اغلب تولیدکنندگان را به دلیل فقدان جایگزین ناراحت می کند. برای جلوگیری از این رویه، قانون شماره 13,195/2015 اقدامی ارائه کرد که به موجب آن دولت نمی تواند قوانینی را وضع کند که تولیدکننده را ملزم به قرارداد بیمه روستایی برای دسترسی به اعتبار کند. هر چه دانه سویا بیشتر تولید شود، نیاز به وام از سوی دولت بیشتر می شود. به دلیل مشکلات در دسترسی به خطوط اعتباری، برخی از تولیدکنندگان غلات عملیات مبادله کالا را به عنوان مکانیزمی برای دسترسی به اعتبار، که در آن نهاده‌های تامین‌کنندگان و شرکت‌های تجاری با غلات مبادله می‌شوند، اتخاذ می‌کنند بخشی از وام برای کشت سویا در فناوری سرمایه گذاری می شود. در برزیل، استفاده از فناوری در این زمینه منعکس کننده افزایش بهره وری و در نتیجه، تولید قابل توجه سویا است. با عدم سرمایه گذاری واقعی در زیرساخت های حمل و نقل، سرمایه گذاری در ذخیره سازی کمتر میشود چنانکه اخیراً برزیل،با کسری ظرفیت ذخیره‌سازی استاتیک رو به رو بوده و باعث فروش شتابزده تولید سویا به بازار خارجی شده است بنابراین اولین مداخله استراتژیک با هدف افزایش سطح زیر کشت، ارتقای بازده، دانش بنیان نمودن و بهبود سرمایه گذاری در زنجیره تامین سویا عنصر ذخیره سازی، ایجاد نهادهای پاسخگو، تمرکز بر روی شرکت های خصوصی، گسترش زیرساخت‌های لجستیکی و تحقیقات تجربی بیشتر جهت توضیح مشکلات پیچیده در سیستم‌ تجارت کشاورزی سویا میباشد.

تحلیل گر و دکترای توسعه کشاورزی