اقتصادسبز آنلاین: حوزه معدن و صنایع معدنی از جمله محرکهای مهم در اقتصاد جهانی به شمار می آید و جایگاه اولیه در زنجیره تامین مورد نیاز بسیاری از صنایع است. این صنعت نقش مهم و کلیدی در توسعه اقتصادی بسیاری از کشورها و افزایش تولید ناخالص ملی، سرانه درآمد، خودکفایی صنعتی و ایجاد اشتغال دارد.
معدن و صنایع معدنی نهتنها از طریق ایجاد اشتغال مستقیم درآمد خانوارها را افزایش میدهد بلکه از طریق ارتباط با سایر بخشهای اقتصادی کشور موجب افزایش تولید و اشتغال میشود. به طوری که به ازای استخدام هر یک نفر در شرکتهای معدنی، 3 تا 4 نفر در سایر بخشهای اقتصاد شاغل میشوند. بررسی ها نشان می دهد که از هر 8 هزار میلیارد دلار گردش مالی بخش صنعت دنیا، 2.2 هزار میلیارد دلار (حدود 30%) آن به صنعت معدن اختصاص دارد. گزارش وال استریت نشان می دهد که نفت، گاز، زغالسنگ، جنگل، چوب، طلا، نقره، مس، اورانیوم، آهن خام و فسفات بهعنوان شاخص ثروت همواره در نظر گرفته می شوند و با این رویکرد کشورهای روسیه، آمریکا، عربستان و کانادا در رتبههای اول تا چهارم جهان و ایران با 3.27 تریلیون دلار از منابع زیرزمینی طبیعی در رتبه پنجم دنیا قرار دارند.
ایران دارای 68 نوع ماده معدنی غیر نفتی و 7% از ذخایر معدنی دنیاست که در حال حاضر 1% از آنها بهرهبرداری شدهاند که در مقایسه با استاندارد جهانی (5 درصد)، نشان از ظرفیت بالای رشد این حوزه در کشور دارد.
از دیگر دلایل جایگاه ممتاز کشور در این حوزه میتوان به تنوع مواد معدنی، موقعیت ممتاز سوق-الجیشی، دسترسی به آبهای آزاد و مرزهای زمینی، دسترسی به بازار وسیع منطقهای، زیرساخت-های مناسب برای استقرار صنایع و امکان توسعه تجارت بینالمللی و صادرات مجدد را نام برد.
تمامی فعالیتهای صورت گرفته در کشور در این حوزه به صورت سنتی بوده است و کمتر به رویکردهای نوین در حوزه اکتشاف، استخراج و فرآوری و یا حتی تامین مالی و مخارج فعالیتهای مذکور توجه شده است. همچنین به گفته کارشناسان وزارت صمت در کشور چیزی در حدود ۴۴۰۰ معدن غیر فعال وجود دارد که بخش قابل توجهی از آنها با استراتژیهای اجرایی و تامین مالی مناسب پتانسیل فعال شدن را دارند.
امروزه فناوریهای دیجیتال بهترین ابزار جهت هدایت صنایع مختلف هستند که معدن و صنایع معدنی از این قائله مستثنا نیستند. به طور کلی 4 شاخه از فناوریهای جدید قابلیت استفاده در معدن و صنایع معدنی کشور را دارند که توجه به آنها الزامی است.
شاخه اول ، دادهها، اطلاعات و قدرت محاسباتی
قرار دادن تعداد زیادی حسگر در اشیا فیزیکی، تجزیه و تحلیل و امکان برقراری ارتباطات بین تجهیزات و ماشینآلات به طور فزاینده ای مقرون به صرفه و در دسترس است. حسگرهای موجود در چاههای نفت از راه دور در اعماق دریا باعث بروز علائم هشدار دهنده در هنگام کنترل مشکلات در مرکز کنترل مرکزی میشوند.
شرکتهای معدنی در حال حاضر میتوانند با استفاده از سنسورهای هوشمند تصویر دقیق و سازگارتری از واقعیت و چهره سنگ بیش از هر زمان دیگری بدست آورند.
شاخه دوم؛ تجزیه و تحلیل و هوش مصنوعی
پیشرفت در تجزیه و تحلیل، از یادگیری ماشین گرفته تا تکنیک های آماری بهبود یافته برای تلفیق دادهها، به تبدیل مجموعه دادهای گسترده به پیشبینی دقیقتر از احتمال وقایع آینده کمک می کند. به عنوان مثال شرکت های مخابراتی از الگوریتمهای هوشمند برای پیشبینی خرابی مشتری استفاده میکنند. خرده فروشان از این الگوریتمها برای ارائه پیشنهادات خود به مشتریان استفاده میکنند.
فعالیتهای پیچیده استخراج مانند مدلسازی زمینشناسی، برنامهریزی روزانه و نگهداری ماشینآلات، بهینهسازی هوشمند از مهمترین نمونههای کارایی الگوریتمهای آماری در معدن و صنایع معدنی هستند.
شاخه سوم، تعامل انسان و ماشین
تلفنهای هوشمند نهتنها نحوه تعامل مردم با یکدیگر بلکه با ماشینآلات را نیز تغییر داده است. امروزه مردم در خرید، رزرو تاکسی، مسیریابی، نظارت بر سلامتی و … به تلفنهای هوشمند خود اعتماد میکنند. برنامههای کاربردی نیز به سرعت در زمینه صنعتی در حال گسترش است. یک نمونه از گجتهای هوشمند در معادن و کارخانههای فرآوری عینک هوشمندی است که دستورالعملهایی را برای کارگرانی که در یک یک معدن و یا خط فرآوری کار میکنند یا کارگری که تعمیرات تجهیزات را انجام می دهد، بهبود می بخشد.
مثال دیگر از این مورد لباس کار هوشمندی است که با بهرهگیری از حسگرهایی که داخل آن تعبیه شده است، دادههایی در مورد شرایط خطرناک و وضعیت جسمی کارگران به مدیران منتقل میکند و نتایج ایمنی را بهبود میبخشد.
شاخه چهارم؛ شبیهسازی
پیشرفت در زمینه رباتیک باعث میشود تجهیزاتی با قیمت مناسب و موثرتری طراجی و پیادهسازی شوند. هزینه ساخت رباتهای صنعتی از سال 1990 تاکنون50 درصد کاهش یافته است، در حالی که هزینههای کارگری در همه جای دنیا افزایش یافته است. در همین حال، پیشرفت فناوری در حوزه شبیهسازی و هوش مصنوعی باعث افزایش پیچیدگی رباتیک و گسترش کاربردهای آنها در قسمتهای مختلف معدنکاری نظیر اکتشاف، استخراج و فرآوری شده است.
بهطور کلی، فناوریهای دیجیتال باعث ایجاد تغییر اساسی در نحوه کار معادن ایجاد میکنند و توجه به آنها برای پیشرفت در بخش معدن و صنایع معدنی امری ضروری برای کشور است. از آنجایی که نیروی انسانی و دانش فنی در حوزه فناوری اطلاعات و تجارت الکترونیک در کشور جز نقاط قوت ما محسوب میشود میتوان با برنامهریزیهای ملی و یا ایجاد جذابیت در بخش خصوصی برای ورود به معدن و صنایع معدنی و رشد معدنکاری نوین اقدام کرد تا سریعتر شاهد رشد و شکوفایی این بخش مهم و استراتژیک در کشور باشیم.
علی گلشنی – کارشناس حوزه تکنولوژی و نوآوری