مریم حق‌بیان

اقتصادسبز آنلاین: دامپروری صرفاً مدیریت و پرورش حیوانات اهلی، دام یا مزرعه برای به‌دست آوردن گوشت و فرآورده‌های آنها (شیر، تخم مرغ، چرم و غیره) است و می‌توان پرورش حیوانات اهلی را به عنوان فعالیت اقتصادی‌ای برشمرد که به‌منظور مصرف انسان و به دست آوردن گوشت، شیر، پشم، خز، عسل و غیره صورت می‌گیرد.
دامداری یکی از قدیمی‌ترین فعالیت‌های اقتصادی بشر است که توسط انسان‌های اولیه آغاز شد و تأمین غذا، پوست، استخوان، شیر و سایر محصولات حیوانی را بدون رفتن به شکار در جنگل، برای صاحبان دام فراهم کرد.
تفاوت دامداری با دامپروری در این است که دامداری به روش‌های سنتی انجام می‌گیرد و دامدار بدون آموختن علوم تخصصی مرتبط با دام بیشتر به عنوان یک شغل جانبی به نگهداری دام و تغذیه آن‌ها با استفاده از چراگاه‌های مرتعی و منابع آب طبیعی می‌پردازد، اما در دامپروری تلاش بر این است که با بهره‌گیری از علوم و فناوری‌های نوین، بهره‌وری از دام‌ها را در تولید انواع محصولات دامی به حداکثر ممکن رساند.
در واقع دامپروری، دانش علمی، تخصصی و فنی پرورش دام و طیور و آبزیان و حشرات با بهره گیری از علوم جدید می‌باشد که جهت رسیدن به حداکثر تولید و سود اقتصادی بالا در پرورش انواع دام و طیور و… کاربرد دارد. دامپروری شامل پرورش حیوانات گوناگونی از جمله گاو، گوسفند، اسب، بز، طیور، خرگوش، شتر، شترمرغ، بوقلمون، بلدرچین، غاز، حلزون، ماهی، میگو و زنبور عسل می‌شود
با افزایش جمعیت و تغییر در الگوهای غذایی، نیاز به تولید گوشت، ماست، شیر و محصولات دامی دیگر در ایران افزایش می‌یابد. این نیازها می‌تواند فرصتی برای رشد و توسعه دامداری در کشور باشد
ایران سرزمینی باستانی و دارای تمدنی کهن است،مساحت ایران معادل ۱۶۴۸۱۹۵کیلومتر مربع به‌عنوان دومین کشور پهناور خاورمیانه و هیجدهمین کشور پهناور جهان با جمعیتی بالغ بر ۸۴ میلیون نفر توانسته جایگاه خود را در دنیا بعنوان سرزمینی با میزبانی تمدن جیرفت و ایلام معرفی نماید.
نخستین‌بار در سده هفتم پیش از میلاد، در دوران پادشاهی ماد که بخش قابل توجهی از فلات ایران یکپارچه شد و در سده‌های متعدد بخش‌های به این سرزمین اضافه و بعضا کسر گردید و آخرین تجزیه ایران در زمان پهلوی با جدا شدن بحرین از این سرزمین بدترین و تلخ ترین دوران تاریخی خود را در تاریخ ثبت نموده، در حالی که کوچکترین در گیری و جنگی رخ نداده و از طرفی در دوران انقلاب علیرغم جنگ‌های متعدد و پیچیده در دوران پس از انقلاب حتی یک وجب از خاک این سرزمین به بیگانگان داده نشد. تنوع سرزمینی و آب و هوایی و در اختیار بودن منابع مختلف طبیعی ایران را از سایر نقاط دنیا و منطقه متمایز نموده است.
امروز در ایران با توجه به شرایط زندگی عمومی و پراکنش جمعیتی،چگونگی مصرف و تولید متفاوت از گذشته است به همین سبب نگاهی به صورت کلی به حوزه کشاورزی در ایران قابل تامل است.

کشاورزی در ایران:
بر پایه آمار رسمی در سال ۱۳۹۶، 6.17 در صد از نیروی کار ایرانی در بخش کشاورزی مشغول هستند. بر همین پایه سهم ارزش افزوده بخش کشاورزی به قیمت ثابت در ایران، ۶ درصد است که شامل ۷۱درصد کشت و باغداری، ۲۴درصد دامداری، ۴ درصد آبزیان و ۱ درصد جنگل داری می‌شود. نزدیک به یک سوم اراضی ایران، قابلیت کشاورزی را دارند، اما بدلیل نامرغوب و نامناسب بودن پخش آب در بیشتر نواحی، تنها ۱۲ درصد از سرزمین ایران کشاورزی انجام می‌شود‌.
اما کمتر از یک سوم از زمین‌های کشاورزی آبیاری می‌شود و در دیگر موارد دیمکاری می‌شود. دشت آبرفتی (جلگه‌) رودخانه هلیل رود در جیرفت جنوب شرق ایران،رودخانه سفید رود در شمال ایران و دشت مغان در شمال غرب و دشت (جلگه) رودهای کارون،دز و کرخه در خوزستان دارای گستره خاک حاصلخیز‌تری در برابر دیگر پهنه‌های کشاورزی در ایران به شمار می‌روند. ایران از نخستین کشورهای جهان است که در آن کشاورزی و زراعت آغاز گردیده‌است. در قرن اول پیش از میلاد ایرانی‌ها همه درختان میوه‌ای که در یونان کشت می‌شده (به استثنای زیتون) کشت می‌کرده‌اند. با هجوم اسکندر کشاورزی ایران رو به زوال گذاشت و بسیاری از مزارع از بین رفت و این وضع تا زمان به حکومت رسیدن اردشیر بابکان ادامه یافت. ساسانیان به بازسازی قنات‌ها و تشویق و گسترش کشاورزی، باغبانی و دامپروری پرداختند. پس از ساسانیان تا حمله مغول، کشاورزی ایران به تناوب دچار رکود گردید.
کشاورزی با سیستم‌های آبی ممتاز، پایهء اقتصاد شاهنشاهی ساسانی و سهم آن در اقتصاد ملی، بیش از بازرگانی بود.
در دوران رضاشاه، کشاورزی سنتی ایران، برای نخستین‌بار مکانیزه شد و اصول کار وارد آن شد. هرچند که مکانیزه‌شدن کشاورزی، سراسری نبود و تنها در نقاطی خاص روی داده‌است. شبکه‌های آبیاری، بندها و مهارسازی آب، کمک کرد تا سطح کشاورزی در همهء نقاط این کشور، به‌ویژه در استان‌های آذربایجان، خراسان، کردستان، کرمانشاه، گرگان، گیلان، مازندران و اطراف تهران تا چندین برابر افزایش یابد. با استخدام کارشناسان خارجی و خرید ماشین‌آلات کشاورزی، تولید محصولات وابسته در ایران، بیشتر گردید.
در دوره محمدرضا پهلوی بحث اجرای اصلاح اراضی در ایران مطرح شد تا جایی که اراضی بین ۱۸۰۰۰روستایی با هدف ارتقاء بخشی در حوزه کشاورزی بتواند به این بخش کمک نماید.
از شهریورماه ۱۳۲۰ اداره کل کشاورزی به وزارت کشاورزی ترفیع یافت. ایران هفتم آذرماه ۱۳۳۲ عضو فائو گردید. کارشناسان این سازمان بین‌المللی در سال‌های ۱۳۳۲ تا ۱۳۵۰ بخش چشمگیری از ذخایر ژنتیکی گندم، جو و یولاف ایران را تحت عنوان تحقیقات و بررسی گردآوری کرده و ارزیابی نمودند اما سپس آنان را از ایران خارج نموده و به بریتانیا، کانادا و دیگر کشورهای خارجی منتقل کردند.
پس از انقلاب ۱۳۵۷، در کاوش‌های کارشناسان غربی در بخش کشاورزی ایران وقفه‌ای ایجاد گردید اما پس از مدتی دوباره کاوش‌ها ادامه یافت. در ادامه فعالیت‌های کشاورزان در کشور که با تکیه به دانش بومی و فعالیت دانشمندان داخلی تحولات چشمگیری در حوزه‌های مختلف بخش کشاورزی روبرو شد و از آنجایی که دنیا در شرایط آب و هوایی و جوی متفاوتی قرار گرفته بود، ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده و دستخوش تغییرات اقلیمی و آب و هوایی و خشکسالی پی در پی قرار گرفت. از این‌رو این عارضه طبیعی موجب مهاجرت‌های روستاییان به روستاها پر آب تر و شهرهای دیگر گردید. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در این باره اعلام کرده‌است که با گسترش یافتن خشکسالی در ایران، دوسوم این کشور به مناطق بیابانی تبدیل گشته‌است. متاسفانه در کمتر از ۱۰ تا ۱۵ سال، ۷۰ درصد آب‌های زیرزمینی ایران که طی هزاران سال ذخیره شده، مصرف شده و اکنون فقط ۳۰ درصد این ذخایر باقی مانده‌اند». محدودیت شدید آب، پایین بودن سطح ابزار و ادوات کشاورزی ایران و عدم بهره‌گیری از روش‌های به‌روز و سیستم‌های مکانیزاسیون از مشکلات کشاورزی در ایران است. همچنین باید به بی‌سوادی یک‌ سوم از کشاورزان وسن بالای 50سال آنها اشاره کرد.

دامداری و دامپروی در ایران:
میزان دامداری و دامپروری در ایران نیز قابل توجه است. از میان دام‌های این کشور، گوسفندان شمار بسیاری دارند و نسبت به بقیه، بیشترند و به دنبال آنان بز، گاو، شتر، اسب، گاومیش و قاطر قرار دارند. یکی از بخش‌های دارای رشد بالا، مرغ‌داری‌ها هستند که زیرساخت آنان، به سرعت رشد کرده‌است. چهره صنعت مربوطه، اکنون به شکل چشمگیری تغییر یافته‌است؛ به‌گونه‌ای که همه فرآیند زنجیره تأمین، می‌تواند در خود کشور انجام شود.
جمعیت دام سبک کشور به بیش از ۷۳ میلیون رأس در سال ۱۴۰۰ از طرف مرکز آمار ایران گزارش شده است. اساس نتایج این طرح، تعداد «گوسفند و بره» و « بز و بزغاله» موجود در دامداری‌های کشــور در اسفند ماه ١۴٠٠ به‌ترتیب 55.6 و ١٨.٣ میلیون رأس بوده است. طبق یافته‌های دیگر این طرح آمارگیری در فصل زمستان سال قبل 13.7 میلیون رأس بره و 3.6 میلیون رأس بزغاله در بهره‌برداری‌های پرورش‌دهنده دام سبک کشور متولد شده است.
تولیدات دامی در بهار ۱۴۰۱ نسبت به بهار سال قبل کاهش یافت و این موضوع نیز حایز اهمیت است
گزارش مرکز آمار ایران نشان می‌دهد در بهار امسال نسبت به سال گذشته تولید شیر 6/15 درصد، تولید گاو 20.6 درصد و تولید گوساله 14.3 درصد کاهش یافته است

نتایج طرح آمارگیری اندازه‌گیری تعداد و تولیدات دام سبک در فصل تابستان ١۴٠٢ نشان می‌دهد که در شهریور‌ماه سال‌جاری تعداد 45.0 میلیون رأس «گوسفند و بره» و 15.4 میلیون رأس «بز و بزغاله» در دامداری‌های کشور موجود بود.
در فصل تابستان سال جاری، 2.5 میلیون رأس «بره» و۵٧۶ هزار رأس «بزغاله» در کشور متولد، و نزدیک به 5.1 میلیون رأس «گوسفند و بره» و 1.7 میلیون رأس «بز و بزغاله» در دامداری‌های کشور پروار شد.

افزایش تولیدات گاو و گوساله دامداری‌های کشور در بهار ١۴٠٢
تعداد گاو و گوساله پروار شده در بهار سال ١۴٠٢ نزدیک به ۴٩٣ هزار رأس برآورد شد که نسبت به بهار سال قبل، 23.3 درصد افزایش داشته است.
اطلاعات حاصل از آمارگیری اندازه‌گیری فصلی تعداد و تولیدات فصلی دام سنگین (گاو و گوساله) که توسط مرکز آمار ایران در خرداد ١۴٠٢ اجرا شد نشان می‌دهد تعداد گاو و گوساله موجود در دامداری‌های کشور در انتهای بهار سال جاری، 5.47 میلیون رأس شامل 1.45 میلیون رأس دام اصیل، 2.32 میلیون رأس دام آمیخته و 1.70 میلیون رأس دام بومی بوده است که نسبت به زمان مشابه سال قبل از آن، ٢٨ هزار رأس کمتر شده است.
تعداد گاو و گوساله پروار شده در بهار سال ١۴٠٢ نزدیک به ۴٩٣ هزار رأس برآورد شد که نسبت به بهار سال قبل، 23.3 درصد افزایش داشته است. تعداد گوساله متولد شده در فصل بهار ١۴٠٢ نیز ٣٧۵ هزار رأس گزارش شد که نسبت به مدت مشابه سال ١۴٠١ حدود 7.8 درصد افزایش داشته است. تعداد دام سبک موجود در دامداری‌های کشور در بهار سال ١۴٠٢ نسبت به بهار سال ١۴٠١ نزدیک به 7.1 درصد کاهش یافت. در بهار امسال مقدار 2.05 میلیون تن شیر گاو در دامداری‌های کشور تولید شده که 10.7 درصد بیشتر از بهار سال قبل است.
نتایج طرح آمارگیری اندازه‌گیری تعداد و تولیدات دام سبک در فصل بهار ١۴٠٢ نشان می‌دهد که در خرداد ماه سال‌جاری تعداد 68.4 میلیون رأس دام سبک شامل 51.3 میلیون رأس «گوسفند و بره» و 17.2 میلیون رأس «بز و بزغاله» در دامداری‌های کشور موجود بود که در مقایسه با زمان مشابه سال ١۴٠١، تعداد دام سبک نزدیک به 7.1 درصد، تعداد گوسفند و بره 7.3 و تعداد بز و بزغاله 6.5 درصد کاهش یافته است. بر اساس نتایج این طرح آمارگیری، تعداد دام سبک متولد شده در این واحدها در فصل بهار سال جاری شامل 5.8 میلیون رأس «بره» و 2.3 میلیون رأس «بزغاله» برآورد شد که نسبت به فصل مشابه سال ١۴٠١ به‌ترتیب 9.4 و 21.2 درصد کاهش یافته است. در فصل بهار سال ١۴٠٢ بیش از 4.6 میلیون رأس «گوسفند و بره» و نزدیک به 1.4 میلیون رأس «بز و بزغاله» پروار شد که نسبت به مدت مشابه فصل سال قبل به ترتیب 20.8 و 17.5 درصد کاهش داشته است.

کاهش گاو و گوساله زنده و افزایش گاو و گوساله کشتاری در دامداری‌های کشور در زمستان ١۴٠١
تعداد گاو و گوساله پروار شده در زمستان ١۴٠١ نزدیک به ۵٧٠ هزار رأس برآورد شد که نسبت به زمستان ١۴٠٠ نزدیک به ١٣١ هزار رأس افزایش داشته است. اطلاعات حاصل از آمارگیری اندازه‌گیری فصلی تعداد و تولیدات فصلی دام سنگین (گاو و گوساله) که توسط مرکز آمار ایران در اسفند ١۴٠١ اجرا شد نشان می‌دهد که تعداد گاو و گوساله موجود در دامداری‌های کشور در انتهای زمستان سال قبل، 5.4 میلیون رأس شامل 1.4 میلیون رأس دام اصیل، 2.3 میلیون رأس دام آمیخته و 1.7 میلیون رأس دام بومی بوده است که نسبت به زمان مشابه سال قبل از آن، ١٨٠ هزار رأس کمتر شده است.
تعداد گاو و گوساله پروار شده در زمستان ١۴٠١ نزدیک به ۵٧٠ هزار رأس برآورد شد که نسبت به زمستان ١۴٠٠ نزدیک به ١٣١ هزار رأس افزایش داشته است.
تعداد گوساله متولد شده در فصل زمستان ١۴٠١ نیز ٣٨۵ هزار رأس گزارش شد که نسبت به مدت مشابه سال ١۴٠٠ حدود ٨٢ هزار رأس کاهش داشته است.
در زمستان گذشته، 1.9 میلیون تن شیر گاو در دامداری‌های کشور تولید شده است.
تعداد دام سبک موجود در دامداری‌های کشور در زمستان سال ١۴٠١ نسبت به زمستان سال ١۴٠٠ نزدیک به ٢ درصد کاهش یافت.
تعداد دام سبک متولد شده در این واحدها در فصل زمستان سال گذشته شامل 13.2 میلیون رأس «بره» و 3.5 میلیون رأس «بزغاله» برآورد شد که نسبت به فصل مشابه سال ١۴٠٠ به‌ترتیب 3.5 و 3.1 درصد کاهش یافته است.
نتایج طرح آمارگیری اندازه‌گیری تعداد و تولیدات دام سبک در فصل زمستان ١۴٠١ نشان می‌دهد که در اسفند‌ماه سال‌جاری تعداد 72.4 میلیون رأس دام سبک شامل 54.4 میلیون رأس «گوسفند و بره» و ١٨ میلیون رأس «بز و بزغاله» در دامداری‌های کشور موجود بود که در مقایسه با زمان مشابه سال ١۴٠٠، تعداد دام سبک ٢ درصد، تعداد گوسفند و بره 2.1 و تعداد بز و بزغاله 1.5 درصد کاهش یافته است. تعداد دام سبک متولد شده در این واحدها در فصل زمستان سال گذشته شامل 13.2 میلیون رأس «بره» و 3.5 میلیون رأس «بزغاله» برآورد شد که نسبت به فصل مشابه سال ١۴٠٠ به‌ترتیب 3.5 و 3.1 درصد کاهش یافته است. در فصل زمستان ١۴٠١ بیش از 3.4 میلیون رأس «گوسفند و بره» و نزدیک به 1.2 میلیون رأس «بز و بزغاله» پروار شد که نسبت به مدت مشابه سال قبل مجموعاً ۴ درصد افزایش داشته است.
مقایسه یافته‌های مربوط به دام‌های پروار شده بیانگر کاهش 19.2 درصدی تعداد گوسفند و بره پروار شده و همچنین کاهش 23.7 درصدی بز و بزغاله پروار شده در فصل زمستان ١۴٠١ نسبت به پاییز همان‌سال است؛

نهاده‌های دامی:
طبق آخرین گزارشات انواع نهاده‌هایی که برای جیره غذایی دام و طیور و آبزیان در کشور مصرف می‌شود حدود ۷۲ میلیون تن است که سالانه ۱۶ میلیون تن (حداکثر) آن را وارد و مابقی آن را از طرق مختلف مانند کشت، چرای دام در مراتع و استفاده از بقایای کارخانجات صنایع غذایی تأمین می‌کنیم؛ برای تأمین همین کسری از محل واردات با مشکلات زیادی برای تأمین ارز مواجه هستیم و منطقی است که برای تأمین امنیت غذایی بتوانیم آنها را در داخل کشور تولید و تأمین کنیم.
نهاده‌های دامی که به‌‌طور معمول در کشور استفاده می‌شود از منابع مختلفی شامل دانه ذرت و جو، یونجه و سایر لگومها، سورگم، ذرت علوفه ای، انواع کنجاله، کاه و کلش، سبوس برنج و گندم، مراتع، بقایای زراعت و پسماند کارخانجات صنعتی است که بخشی از آن در داخل کشور و بخشی از آن با واردات تأمین می‌شود.
البته این میزان باقی‌مانده و نهاده‌های وارداتی با توجه به افزایش قیمت ارز در خود کشور با تشویق و ترغیب کشاورزان و زارعان قابل جبران است تا جایی که نیاز به واردات نهاده‌ها در کشور نباشد و این مهم زمانی قابل اجرای ست که وزارت جهاد کشاورزی با یک برنامه جامع بتواند، کشاورزان و زارعان را در پرداخت به موقع مطالبات محصول فروخته شده به دولت تحت عنوان خرید تضمینی محصولات و نهاده‌های اساسی یاری نماید. از دیگر موارد مهم در این زمینه جلوگیری از خرد شدن اراضی کشاورزان و مالکان این حوزه است که بواسطه فوت مالک اراضی کشاورزی و تقسیم بین وراث و یا فروش اراضی کشاورزی یاد شده رقم می‌خورد.
از دیگر موارد می‌توان به برنامه‌ریزی مناسب در کشت گیاهان جایگزین اشاره نمود، که با کشت قراردادی نهاده‌های مذکور با قیمت مناسب هم به کشاورزان و هم دامداران یاری نماید. در همین راستا مدیریت درست و اصولی منابع آب سرزمینی و سایر منابع نیز از دیگر فاکتورهای تأثیر‌گذار در تأمین نهاده‌های بخش کشاورزی به‌شمار می‌رود. کشاورزی ایران با چالش‌های نظیر کاهش یافتن سطح زیر کشت، عدم الگوی کشت مناسب و هماهنگ با تغییرهای اقلیمی روبه‌رو شده‌است. دولت‌های ادوار مختلف در معرفی کردن کشت جایگزین به کشاورزان، ناتوان بوده‌اند. از این‌رو توصیه می‌شود سیاست مداران و سیاستگذاران بخش کشاورزی و تأمین کنندگان حوزه غذایی کشور بنا به توانمندی و ظرفیت منابع داخلی اعم از منابع انسانی کارآمد و با تجربه (تلفیقی از علم و عمل)، منابع طبیعی و کشاورزی شامل آب و زمین در قالب آمایش سرزمینی و توانمندی مناطق مختلف و متناسب با پتانسیل‌های منطقه نسبت به کشت و تولید و همچنین رفع نیازهای سرزمینی مطابق با آمار همان سرزمین برنامه‌ریزی نمایند و در‌صورت تولید مازاد به سایر نقاط درون مرزی و برون مرزی صادر گردد‌. البته بخشی از مشکلات به بیرون از مرزها برمی‌گردد و این در حالی ست که همان میزان مشکلات هم با برنامه‌ریزی مناسب قابل حل است.
ضرر و زیان کشاورزان و زارعان پس از تولید محصولات با کیفیت ناشی از کساتی بازار و عدم توانایی در صادرات محصولات تولیدی از دیگر مواردی‌ست که در نگاه صاحبان این مشاغل تأثیر بسزایی داشته است. تجربه ثابت کرده هر زمان رونق کشاورزی در سطح کشور رو به افزایش بوده، وضعیت معیشتی و سفره مردم هم خوب و مناسب بوده و دغدغه‌های مردم به حداقل می‌رسد. از اینرو نشاط و شادابی در جامعه بیشتر خواهد بود.حال اگر اوضاع کشاورزی در کشور تحت الشعاع مسایل مختلف اوضاع را متشنج نماید اولین اثر آن بر روی سفره و معیشت مردم و نهایتا نشاط و شادابی جامعه خواهد بود. مشکل کمبود منابع آب و تغییرات آب و هوایی در ایران، به یک چالش جدی برای دامداری تبدیل شده است. بهبود کارایی مصرف آب در دامداری، استفاده از فناوری‌های نوین آبیاری و توسعه سیستم‌های مدیریت منابع آب می‌تواند در حفظ پایداری دامداری کمک کند. توسعه صنعت دامپروری و پرورش دام‌های صنعتی و نیمه صنعتی در ایران می‌تواند به افزایش تولید، بهبود کیفیت محصولات دامی و افزایش اشتغال در این صنعت کمک کند. این شامل بهبود نژادهای دامی، استفاده از تکنولوژی‌های نوین در پرورش و تغذیه دام، و بهره‌گیری از مدیریت بهینه و به‌روزرسانی سیستم‌های دامداری است.
ایران با دارا بودن پتانسیل بالای تولید محصولات دامی، می‌تواند در بازار جهانی نقش مهمی ایفا کند. توسعه صادرات محصولات دامی مانند گوشت، شیر و محصولات لبنی، چرم و پوست، و محصولات فرآوری شده دامی می‌تواند به ارزآوری و افزایش درآمد کشور کمک کند. به‌طور کلی، آینده دامداری در ایران با اصلاح سیاست‌ها، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، بهبود مدیریت منابع و توجه به نیازها قابلیت پیشرفت زیادی است.

اقتصادسبز آنلاین / اقتصاد سبز آنلاین / اقتصادسبز / اقتصاد سبز / صنایع غذایی / صنعت غذا / کشاورزی / پایگاه خبری صنعت غذا