دکتر حسین شیرزاد *

نزدیک به 10 درصد از جمعیت جهان – عمدتاً زنان، کودکان و کشاورزان – در حال حاضر از گرسنگی رنج می برند. در چین، بخش خصوصی و دولتی در حال همکاری برای بهبود تولید و کارایی مواد غذایی برای تضمین امنیت غذایی هستند. خرده پاها و خرده‌فروش‌ها ستون فقرات تامین غذای داخلی چین هستند و حدود 80 درصد مواد غذایی این کشور را تولید و توزیع می‌کنند. طوفان شوک‌های اقلیمی، پیامدهای همه‌گیری، بی‌ثباتی اقتصادی، و درگیری اوکراین، بحران جهانی غذا را به واقعیت بدی تبدیل کرده است. در سال 2021 حدود 828 میلیون نفر یا 10 درصد از جمعیت جهان از گرسنگی رنج می بردند و نزدیک به 30 درصد با ناامنی غذایی متوسط یا شدید مواجه بودند. در مارس 2022، شاخص قیمت مواد غذایی به اوج خود رسیدو با وجود کاهش در ماه های اخیر، قیمت ها همچنان بالاتر از ارزش سال گذشته باقی مانده است. در نیمه سال 2023 حدود 10 درصد از جمعیت جهان از گرسنگی رنج می برند و نزدیک به 30 درصد با ناامنی غذایی متوسط یا شدید مواجه اند. امنیت غذایی یک مشکل پیچیده است و نیازمند راه حل های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت است. چین با جمعیت گسترده خود توانسته است بکمک تولید هوشمند برای توانمندسازی توسعه پایدار محلی، قیمت ها و عرضه داخلی مواد غذایی را طی دو سال اخیر نسبتاً ثابت نگه دارد. قیمت مواد غذایی داخلی در نیمه اول سال 2022 نسبت به مدت مشابه سال قبل 0.4 درصد افزایش یافت ، در حالی که رشد جهانی 25.2 درصد بود. تولید داخلی غلات کشور در سال 2021 به 483 کیلوگرم سرانه رسید که در مقایسه با استاندارد امنیت غذایی بین المللی 400 کیلوگرم سرانه نیز نسبتاً بالا باقی مانده است. در سال 2021، تولید غلات چین در بیش از 650 میلیارد کیلوگرم برای هفت سال متوالی ثابت بود و میزان خودکفایی غلات آن از 95 درصد فراتر رفت. این پایداری چین در برابر شوک های قیمتی در جهان مرهون قدرت همکاری های دولتی و بخش خصوصی است. در واقع بخش دولتی و خصوصی تلاش زیادی برای حفظ این ثبات انجام داده اند. دولت چین برای حمایت از امنیت غذایی و تقویت انعطاف پذیری سیستم کشاورزی-غذایی، سیاست هایی را در چندین حوزه، از تولید و حمل و نقل گرفته تا بازار و مصرف کننده نهایی، ارائه کرده است. از سال 2006، دولت سیاست “خط قرمز زمین های کشاورزی” را برای حفظ حداقل 120 میلیون هکتار از زمین های زراعی برای کشاورزی تعیین کرده است. این سیاست همچنین توسعه 66.7 میلیون هکتار زمین کشاورزی با کیفیت بالا را با توجه ویژه به حفاظت از خاک سیاه حاصلخیز در شمال شرقی چین ترسیم می کند. علاوه بر این، وزارتخانه های مربوطه برای باز کردن یک “کانال سبز” برای محصولات کشاورزی تازه به منظور افزایش کارایی حمل و نقل با بخش خصوصی شراکت کردند. همچنین سیاست های دیگری نیز برای مبارزه با هدر رفت مواد غذایی در کل زنجیره غذایی که 27 درصد از تولید سالانه کشور را تشکیل می دهد، تدوین شده است .
کشاورزان خرده پا ستون فقرات تولید مواد غذایی چین محسوب میشوند. حمایت از کشاورزان خرده‌مالک – کشاورزانی که کمتر از 2 تا 3 هکتار زمین دارند – یکی از سیاست‌های مهم در نظام کشاورزی چین است. در واقع در ساختار امنیت غذایی چین ، 250 میلیون خرده مالک حدود 80 درصد مواد غذایی را در چین تولید می کنند. با این حال، آنها از آسیب پذیرترین گروه ها هستند که به دلیل درآمد اندک و دسترسی محدود به فناوری و حمایت مالی، بار عمده بحران های غذایی را متحمل می شوند. این سیاست‌ها تنها زمانی می‌توانند مؤثر واقع شوند که بازیگران بخش خصوصی، به‌ویژه صاحبان مشاغل در زنجیره کشاورزی نیز از این روند حمایت کنند. چندین شرکت پیشرو چینی که مالکان خرد ارتباط نزدیکی با تجارت آنها دارند، بخشی جدایی‌ناپذیر از زنجیره تامین هستند. این شرکتها، مالکان خرده پا را با دانش، حمایت مالی، فناوری و دسترسی مستقیم به بازار مرتبط می‌سازند. به عنوان مثال “گروه سینجنتای چین”، مالکان خرد را تشویق می‌کند تا از طریق فعالیت‌های ظرفیت‌سازی، شیوه‌های کشاورزی پایدار را اتخاذ کنند، و اطمینان حاصل شود که محصول پایدار، انعطاف‌پذیر و با کیفیت بالا است. از سال 2017، Syngenta یک پلت فرم کشاورزی مدرن (MAP) را برای ایجاد ظرفیت در کشاورزان جهت ارتقای سواد دیجیتال و مالی، مدیریت یکپارچه آفات، خاک ورزی حفاظتی و استفاده از کود ایجاد کرده است . به نوبه خود، این به کشاورزان شبکه (MAP) کمک کرده است تا محصولات با کیفیت بالا تولید کنند و 240 دلار بیشتر از کشاورزان غیر MAP در هر هکتار تولید کنند. در این خصوص دیگر غول‌های تجارت الکترونیک و رسانه‌های اجتماعی، مانند” Taobao، JD، و TikTok”، کانال‌های مشابهی را برای مردم سراسر کشور جهت حمایت از بازارهای کشاورزی باز کرده‌اند. استارتاپ ها، ارائه دهندگان خدمات لجستیک مانند” China Post و Shunfeng ” ظرفیت های ویژه تحویل و ذخیره سازی را برای پشتیبانی از این فعالیت های فروش آنلاین ایجاد کرده اند . چنین سیستم بهینه‌سازی ذخیره‌سازی، حمل و نقل و فرآوری مواد غذایی، بخش مهمی از طراحی “اقتصاد دایره‌ای یا چرخشی” است و تا حد امکان هیچ غذایی هدر نمی رود. این مدل‌های جدید با اتصال مستقیم مصرف‌کنندگان به منابع غذایی، نه تنها دسترسی مصرف‌کنندگان به مواد غذایی را تضمین می‌کنند، بلکه پیچیدگی و ناکارآمدی زنجیره تامین سنتی را کاهش می‌دهند و از مسائلی مانند ذخیره‌سازی بیش از حد جلوگیری می‌کنند.

پر کردن شکاف ها از طریق تجارت الکترونیک و نوآوری های تکنولوژیکی
تحول دیجیتال در تولید به یک روند برگشت ناپذیر در کشاورزی چین تبدیل شده است. یکی دیگر از روندهای نوظهور در چین، نقش پلتفرم های تجارت الکترونیکی پررونق این کشور در توانمندسازی مستقیم محصولات کشاورزی «از مزرعه تا سفره» است. با استفاده از این فناوری ها، برترین شرکت تجارت الکترونیک چین یعنی ” علی‌بابا” ، کشاورزان در هر اندازه‌ و مقیاسی را به 903 میلیون کاربر فعال خود ارتباط داده است. این شبکه عظیم حتی به کشاورزان و تامین‌کنندگان کشاورزی در بهبود بیماری‌های همه‌گیر کمک کرده است. از سال 2019 تا 2023 این هولدینگ معظم با کمک به خرده مالکان، وجهه شرکتی خود را ارتقا، فروش ها را افزایش داد و در رویدادهای تبلیغاتی درآمد بیشتری به دست آورد. علاوه بر این، شرکت‌هایی مانند “لبنیات منگنیو” وام‌های بدون بهره به خرده‌مالک‌ها ارائه می‌کنند تا روند بهبودی مشاغل را در کوران همه‌گیری تسریع کنند و تولید را تثبیت نمایند. اخیرا “هولدینگ منگنیو” به عنوان غول پیشرو لبنیات در چین، کل زنجیره تامین و صنعت را از طریق نوآوری های تکنولوژیکی فاینانس و توانمند می کند. این شرکت یک سیستم مدیریت دیجیتال را برای بهبود کارایی و شفافیت در طول زنجیره تامین توسعه داده است. تا با بهره گیری از فن‌آوری‌های جدید، از جمله بیوتکنولوژی و زنجیره‌های بلاکچین، زنجیره تامین برای کاهش انتشار کربن، بهبود کارایی استفاده از منابع و افزایش بهره‌وری به کار گرفته شود و به طور همزمان مزایای زیست‌محیطی و اقتصادی را به‌دست آورد. این شرکت به عنوان هماهنگ کننده زنجیره ارزش، نه تنها تولید و پردازش را در پیوندهای مختلف تسهیل می کند، بلکه انعطاف پذیری تجاری و مزایای خود را در تهیه و تعیین قیمت افزایش می دهد. راه‌حل‌های دیجیتال و مبتنی بر داده های بزرگ ابری نیز می‌توانند تصمیم‌گیری آگاهانه‌تری را امکان‌پذیر نمایند.
تضمین امنیت غذایی طولانی مدت در چین
محیط در حال تغییر، چالش های جدیدی را برای کشاورزان به همراه دارد. آنها باید برای بقای اقتصادی خود را با دینامیزم تحولات سازگار و وفق دهند. چین میداند که باید برای تضمین امنیت غذایی بلندمدت، همکاری با سهامداران بین المللی را تقویت کند. با وجود عرضه داخلی قوی، چین باید به فشارهای فزاینده قیمتی نیز توجه کند. این کشور هنوز هم به شدت به واردات مواد غذایی، به ویژه سویا، گوشت گاو و دانه های روغنی وابسته است . چنانکه بیش از 80 درصد از سویای مصرفی در چین وارداتی است. واردات گوشت گاو نیز طی دهه گذشته به سرعت در حال افزایش بوده است و در سال 2021 به رکورد بالای واردات سالانه 2,330,000 تن رسیده است. چین با وابستگی زیاد خود به واردات جهانی مواد غذایی، نه تنها باید عرضه داخلی خود را حفظ و افزایش دهد، بلکه باید همکاری نزدیک تری برای تثبیت زنجیره تامین بین المللی در میان شرایط جوی و عدم اطمینان ژئوپلیتیکی با “کشورهای شریک” داشته باشد. از این روی، چین اقدامات متعددی را برای تضمین واردات مواد غذایی انجام داده است. این کشور زیرساخت ها و سرمایه گذاری های کشاورزی خود را برای تسهیل تجارت بین المللی غذا و تقویت حضور خود در بازار جهانی افزایش داده است. دولت همچنین با سازمان های بین المللی برای افزایش تولیدات کشاورزی در سایر کشورها، به ویژه در آفریقا و جنوب آسیا، همکاری کرده است و در این رابطه به عنوان بخشی از دستور کار سال 2030 خود برای توسعه پایدار در ابتکار توسعه جهانی، که از همکاری جهانی در زمینه مشکلات غذایی حمایت می کند، چین متعهد شد که اقدامات افزایش تولید مواد غذایی را مجدانه پیش ببرد .همکاری راهبردی بدون شک یک چرخ دنده ضروری در نبرد با بحران غذایی است. سوالی که چین و ذینفعان آن باید در درازمدت به آن بپردازند این است: چگونه با ذینفعان داخلی و بین‌المللی برای یافتن یک رویکرد سیستماتیک برای امنیت غذایی همکاری کنیم؟ چون جهان به رویکردهای جدید برای کمک به دستیابی به هدف توسعه پایدار سازمان ملل متحد 2 یعنی “گرسنگی صفر” تا سال 2030 نیاز دارد. در چین بزرگ، کشوری که تقریباً 30 درصد از تولید جهانی را نمایندگی می‌کند، شرکت‌های پیشرو در حال بهره‌برداری از فناوری‌های تولید هوشمند هستند – از اینترنت اشیا گرفته تا چاپ سه‌بعدی – آنان آماده اند تا عملیات و مدل‌های کسب‌وکار خود را به شیوه‌ای مسئولانه تغییر دهند و نوید دستاوردهای بزرگی را در سراسر صنایع کشاورزی نشان دهند. از این روی، ایجاد یک سیستم غذایی انعطاف‌پذیر مدت‌هاست که بالاترین دستور کار سیاسی در چین را به خود اختصاص داده است و این کشور به سطح بالایی از خودکفایی در غلات دست یافته است، (با ذخایر اصلی به اندازه کافی برای تغذیه 1.4 میلیارد نفر در صورت بروز رخداد 9 ماه وضعیت بحرانی) . علاوه بر این، از سال 1988، وزارت کشاورزی چین برنامه “سبد سبزیجات” را اجرا می‌کند که شهرداران شهرها را موظف می‌کند تا مواد غذایی مقرون‌به‌صرفه و ایمن بدون غلات، از جمله گوشت، تخم‌مرغ، لبنیات، غذاهای دریایی و سبزیجات را برای شهروندان فراهم کنند که هدف اصلی آن تضمین عرضه و تنوع غذا در تمام فصول و ایجاد یک سیستم فعال بازار محور برای تهیه غذا بوده است. برخی شهرها نیز اهدافی را برای خودکفایی در نظر گرفته اند در دسته بندی های مختلف مواد غذایی، و شهرهای بزرگ نیز دارای ذخایر زمین های کشاورزی در منطقه حومه شهری برای “ذخیره غذا در زمین” هستند.
ظهور جامعه(CSA)
رهبر این جنبش در چین با همراهی گروهی از کشاورزان خرده پا، دکتر” شی یان” است. از زمانی که او در سال 2012 شرکت اجتماعی خود را به نام “برداشت مشترک” در منطقه حومه شهری پکن راه اندازی کرد، نزدیک به 1500 مزرعه CSA در سراسر کشور ایجاد شده است که به بیش از 450000 مشتری خدمات رسانی می کنند. این مدل به مشتریان و کشاورزان کمک میکند تا ریسک ها و مزایای تولید مواد غذایی را به اشتراک بگذارند. مشتریان (معروف به اعضا) برای حمایت از کشاورزانی که غذای خود را پرورش می دهند، هزینه اشتراک را از قبل پرداخت می کنند. در عوض، آنها در تمام طول سال به محصولات غذایی مطمئن و سالم دسترسی دارند و همچنین می توانند از مزارع بازدید کنند و در مورد شیوه های کشاورزی احیا کننده بیاموزند. از آنجایی که این مزارع اغلب در منطقه حومه شهری قرار دارند، میتوان اطمینان نمود که مواد غذایی تازه بیشتری با افزودنی های کمتر و بسته بندی بهتر در دسترس هستند. “مزارع دکتر شی” در سال های اخیر رشد ثابتی داشته اند و تعداد اعضای آن اکنون به صدها هزار نفر می رسد. انعطاف‌پذیری مدل CSA در برابر شوک‌ها، و همچنین پتانسیل اقتصادی و اجتماعی آن، در طول همه‌گیری کووید-19 برجسته شده است و مزارع آن‌ها به عنوان یک کانال قابل اطمینان تامین غذا شناخته می‌شوند. مزارع دکتر شی معمولاً از فعالیت های فراغتی و آموزشی مبتنی بر مزرعه نیز درآمد ایجاد می کنند. افزایش فروش آنلاین 300 درصدی در ایام ژانویه بسیاری از زیان های انباشته ناشی از کویید را جبران کرده است. استفاده از رشد مدل‌های کسب‌وکار آنلاین برای مقیاس‌سازی CSA و درک پتانسیل آن برای ایجاد یک اقتصاد دایره‌ای برای مواد غذایی که احیاکننده و ترمیم‌کننده هستند، بسیار مهم است ، مدل CSA همچنین به جای تمرکز بر حداکثر کردن سود به گونه‌ای که اغلب به تنوع زیستی آسیب می‌رساند و سرمایه طبیعی را تخریب می‌کند، به پرورش ارتباطات اجتماعی نیز کمک می‌کند. مشتریان قابل اعتماد بیشتر احتمال دارد غذاهای متنوعی را بپذیرند که ممکن است به استانداردهای زیبایی شناختی بازار نرسند، اما از منبعی قابل اعتماد، مسئولیت پذیر و احیا کننده می آیند .مدل CSA از هدف چین برای احیای روستاها و ایجاد تعادل در توسعه شهری و روستایی پشتیبانی می کند. طبقه متوسط رو به رشد شهری چین نه تنها به مواد غذایی بهتر و متنوع‌تر نیاز دارد، بلکه به فعالیت‌های تفریحی نیز نیاز دارد که به آنها اجازه می‌دهد دوباره با طبیعت ارتباط برقرار کنند. منطقه حومه شهری این پتانسیل را دارد که هر دو نیاز را برطرف کند و در عین حال به تولیدکنندگان و خرده فروشان مواد غذایی اجازه می دهد تا سود خود را حفظ کنند و این قصه همچنان ادامه دارد. چین میخواهد با استفاده از ترویج توسعه فناوری‌های سبز و کم کربن در کشاورزی، انتشار گازهای گلخانه‌ای (GHG) از سیستم‌های غذایی کشاورزی را در محدوده 29.1 تا 42.4 درصد تا سال 2060 کاهش دهد. دیجیتالی شدن زنجیره های تولید و تامین مواد غذایی نقش مهمی را ایفا می کند. “راه حل های داده محور” می توانند کالاها را در سراسر زنجیره تامین ردیابی کنند. این هوشمندی، انطباق با الزامات زیست محیطی، اجتماعی و ایمنی را تضمین می کنند. همچنین تجزیه و تحلیل داده ها می تواند با نظارت بر شیوه های تولید به کاهش اتلاف مواد غذایی و انرژی کمک کند.

* تحلیلگر و دکترای توسعه کشاورزی