دکتر شاهرخ شجری *

پیچیدگی روزافزون فعالیت‌ها و نیازهای اقتصادی کشور و محیط پرتلاطم و متغیر دنیای امروز و بویژه محیط پیرامون و درون بخش کشاورزی، تصمیم‌گیران، سیاستگذاران و مدیران اجرایی بخش کشاورزی کشور را با مشـکلات عدیده ای روبـرو کرده است. در این رابطه، بدون تردید کوچکترین اشتباه در تصمیم گیری و اجرایی کردن آن تصمیم در شرایط فوق بحرانی امروز مـی توانـد منجر به دور شدن از اهداف و چشـم انـدازهای توسعه بخش کشاورزی کشور (یا عقب افتادن این بخش از بازار رقابتی شده) و پیامدهای غیر قابل جبرانی را به همراه داشـته باشـد. رخـدادهای چنـد دهـه گذشته و سیر تحولات و فزاینده تغییراتی که در محیط بیرونـی و درونی بخش کشاورزی به وجود آمده است، همراه با ایجاد نیازهای جدیـد در کشور باعث گردیده است تا اسـتفاده از سـازوکارهای برنامـه ریـزی سنتی در راستای نیل به هدف‌های پیش بینی شده در یک مدل جامع توسعه کشاورزی کارآیی خود را از دست بدهد. در حقیقت چالش و مسایل جدید مبتلابه بخش کشاورزی نیاز به راه حل‌ها و رویکردهای نوین دارد.
آنچه که بایستی در تدوین مدل توسعه کشاورزی ایران به عنوان یک حقیقت اجتناب ناپذیر مورد توجه قرار گیرد این است که تا آنجا که من اطلاع دارم شواهد، بررسی‌ها و مطالعات مختلف از بیش از نیم قرن گذشته تا کنون به این حقیقت اشاره و تأکید داشته اند که ایران کشوری خشک است و در فلات مرکزی به منابع آب پایدار دسترسی ندارد و از همان زمان نیز بعضی از دشت‌های ایران بحرانی و سپس ممنوعه اعلام شده‌اند. از این رو در تدوین استراتژی مدل توسعه کشاورزی ایران بایستی ملاحظاتی را رعایت کرد تا علاوه بر در نظر گرفتن منابع درونـی (بویژه منابع پایه) بخش، موضوعات اثرگذار و محیط کلان حاکم و ناظر بر بخش را مورد توجه قـرار داده و فرآینـد مهم برنامه ریزی در این موضوع را دنبال و به انجام رساند.
در راستای کسب موفقیت در تدوین مدل توسعه بخش کشاورزی ضروری است که از نوعی برنامه ریزی جامع نگر بهره گرفت که علاوه بر توجه به سیر تاریخی روند تغییرات و تحولات گذشته بخش کشاورزی در چگونگی بهره‌برداری و استفاده از منابع پایه، کمیت و کیفیت تولید محصولات کشاورزی و هدف گذاری بهره وری منابع پایه را منظور نماید. همچنین در این رویکرد برنامه ریزی برای نایل شدن به توسعه متوازن، بایستی وضعیت فعلی بخش کشاورزی در مقایسه با سایر بخش‌های اقتصادی کشور و وضعیت و سیر تحولات کشاورزی کشورهای دیگر را با رویکردی آینده نگر و محیط گرا، و ضمن شناسایی عوامل و تحولات محیطی، در یک افق زمانی بلندمدت، تاثیر آنها را بر بخش کشاورزی و نحوه تعامل آن با سایر بخش‌های اقتصادی کشور را مشخص نمود. بخشی از این برنامه ریزی، در واقع همان برنامه‌ریزی راهبردی است که با بررسی محیط خارجی و داخلی بخش کشاورزی، فرصتها و تهدیدهای محیطی و نقاط قوت و ضعف‌های داخلی را شناسایی می کند. البته در برنامه ریزی راهبردی، با درنظر داشتن ماموریت بخش کشاورزی، اهداف بلندمدت را برای این بخش نیز تنظیم می کند. آنگاه برای دستیابی به این اهداف، در این برنامه ریزی، از بین گزینه‌های استراتژیک، اقدام به انتخاب استراتژی‌هایی می شود که با تکیه بر قوتها و رفع ضعفها، از فرصتهای پیش آمده به نحو شایسته ای استفاده کرده و از تهدیدها پرهیز می شود. آنگاه در صورت اجرای صحیح برنامه، باعث موفقیت در هدف گذاری‌های انجام شده در مدل توسعه کشاورزی با لحاظ توجه به ظرفیت‌ها و قابلیت‌های طبیعی، اکولوژیکی، تکنولوژیکی، اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی، افزایش کمی و کیفی تولید محصولات کشاورزی مزیت دار و محدود کردن و یا حذف تولید محصولات آب بر با هزینه اجتماعی بالا در الگوی کشت که دارای مزیت نسبی و رقابتی نیستند می شود (که از منظر حفاظت از منابع پایه در مسیر صحیح کشاورزی پایدار حرکت خواهد کرد). با این رویکرد، در این قسمت به ١٠ محور مهم که بایستی در تدوین استراتژی مدل توسعه کشاورزی ایران مورد توجه قرار گیرد پرداخته شده و نظر خوانندگان و متخصصین بخش کشاورزی را به آنها جلب می نماید. امید است که بدنبال آن با دریافت نظرات تخصصی و رهنمودهای ارزشمند متخصصین و کارشناسان مجرب بخش کشاورزی و بخش‌های اقتصادی مرتبط با آن، بتوان به استراتژی مطلوب مدل توسعه بخش کشاورزی کشور دست یافت:

١- بررسی و شناخت دقیق از وضعیت فعلی کشاورزی در ایران، از جمله نقاط قوت و ضعف، تهدیدها و فرصت‌ها و استخراج استراتژی‌های توسعه کشاورزی با توجه به وضعیت فعلی منابع پایه و در راستای حرکت در مسیر کشاورزی پایدار.
٢- بررسی و تحلیل روند تحولات و تغییرات اقتصاد جهانی در حوزه کشاورزی و تاثیر آن بر بازار کشاورزی ایران.
٣- بررسی وضعیت منابع پایه و طبیعی، به خصوص خاک و آب در ایران و پیدا کردن راهکار‌های مناسب برای حفظ و بهبود پایداری آن‌ها.
۴- بررسی مدل‌های توسعه کشاورزی کشور‌هایی با شرایط مشابه ایران و انجام مطالعه الگوی تطبیقی برای استخراج الگوهای اثربخش در تدوین مدل توسعه کشاورزی ایران.
۵- شناسایی نقاط قوت و ضعف کشاورزی و صنایع وابسته به آن در استان‌های مختلف کشور و تدوین راهکار‌های مناسب برای توسعه صنعت کشاورزی با تأکید بر مکان یابی و استقرار بهینه این صنایع در هر استان متناسب با ظرفیت‌های اقتصادی و کشاورزی هر استان.
۶- توجه منطقی به نقش صادرات کالاهای کشاورزی در توسعه کشاورزی و تدابیر لازم برای توسعه صادرات محصولات کشاورزی و مواد غذایی با شایستگی یا مزیت‌های نسبی و محوری و حرکت برای دست یابی به مزیت‌های رقابتی.
٧- تدوین و اجرایی کردن راهکارهای مناسب برای افزایش بهره وری منابع پایه در کشاورزی، افزایش کیفیت محصولات و کاهش هدررفت آن‌ها.
٨- برنامه ریزی برای توسعه فناوری‌های نوین در حوزه کشاورزی و افزایش سطح دانش فنی در این حوزه متناسب با شرایط محیطی، اجتماعی، اقتصادی و منابع انسانی هر منطقه.
٩- تدوین راهکار‌های مناسب برای حمایت از بخش کشاورزی و کشاورزان و تامین منابع مالی لازم برای سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های کشاورزی و توسعه صنایع کشاورزی.
١٠- توسعه کشاورزی متوازن در راهبردها، سرمایه‌ها و منابع مالی با توجه به قابلیت‌های هر منطقه

*نمایشگاه مجازی دایمی بین المللی ای-ویترین به عنوان ابزاری نوین در تحول دیجیتال، به توسعه، به هم رسانی و تسهیل مبادلات مالی و ارزی برای فضای کسب و کار فعالان اقتصادی، بازرگانان و صاحبان صنایع و خدمات و همچنین به ایجاد یک منبع اطلاعات و تکنولوژی برای شهر هوشمند در سراسر دنیا می اندیشد.

* تحلیلگر مسائل اقتصادی، کشاورزی و بازرگانی خارجی