اقتصادسبز آنلاین: استفاده روزافزون از گیاهان دارویی برای مصارف مختلف ازجمله داروسازی، طب سنتی، صنایع غذایی و… نقش این گیاهان را در چرخه اقتصاد جهانی پررنگتر کرده است. بههمین دلیل، تجارت و صادرات گیاهان دارویی، یکی از مؤلفههای تعیینکننده برای حضور در بازارهای جهانی است و در این راستا نیز در کشورمان تلاشهای زیادی برای رشد کشت این گیاهان انجام شده. با وجود این، به گفته مدیرعامل اتحادیه گیاهان دارویی، یکی از صدمات جبرانناپذیر در حوزه کشت گیاهان دارویی، خامفروشی محصولات به سایر کشورها و عدم وجود صنایع فرآوری مناسب برای تکمیل زنجیره ارزش این گیاهان است.
به گزارش خبرنگار ما، میثم مجیدیزاده، مدیرعامل اتحادیه گیاهان دارویی، درباره وضعیت فعلی کشت گیاهان دارویی در کشور، سطح زیرکشت این محصولات، راهکارهای تقویت زنجیره ارزش و روش رسیدن به جهش تولید در گیاهان دارویی به گفتوگو نشسته که ماحصل آن را در ادامه میخوانید.
سطح زیر کشت گیاهان دارویی در کشور چقدر است؟
سطح زیر کشت گیاهان دارویی بر اساس آمار دفتر طرح ملی گیاهان دارویی وزارت جهاد کشاورزی، در سال۹۷ ۲۵۰هزار هکتار بوده که در برنامهریزی سال جاری، توسعه کشت به میزان ۲۵هزار هکتار دیگر نیز در دستور کار قرار دارد؛ البته این سطح مربوط به آن دسته از گیاهان دارویی است که توسط بهرهبرداران بهصورت زراعی تولید میشود، چراکه سطح قابل توجهی از گیاهان دارویی ما نیز بهصورت خودرو در مراتع کشور میروید. زراعیسازی گونههای مرتعی نیز یکی از اقدامات بسیار ضروری است که با توجه به پتانسیل اقلیمی کشور و بهمنظور جلوگیری از آسیب به مراتع مورد توجه است.
اگر بخواهیم اشارهای به سطح زیر کشت داشته باشیم، میتوانیم بگوییم حدود ۵۷درصد از سطح زیر کشت گیاهان دارویی به محصول زعفران، ۱۱درصد به گل محمدی و ۳۲درصد به سایر محصولات گیاهان دارویی اختصاص دارد. طبق سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی، سطح زیر کشت گیاهان دارویی تا افق۱۴۰۴ باید به ۵۰۰هزار هکتار برسد که این سطح با توجه به پتانسیلهای موجود در کشور، خیلی دور از ذهن نیست.
درباره راهکارهای تکمیل زنجیره ارزش در بخش گیاهان دارویی توضیح دهید.
برای تکمیل زنجیره ارزش گیاهان دارویی، در مرحله اول باید مسائل و مشکلات زنجیره را بررسی کنیم. بهنظر من، مشکلات حوزه گیاهان دارویی به سه بخش عمده تقسیم میشوند که شامل مراحل قبل، حین و بعد از تولید است. در حال حاضر عمدهترین مشکل بهرهبرداران در مرحله قبل از تولید، بحث تأمین اندام تکثیری مناسب و استاندارد است که طی سالهای اخیر با تلاش مؤسسه تحقیقات بذر و نهال کشور، استانداردهای مربوط به تولید بذور، نشاء و قلمه گیاهان در حال تدوین است و استاندارد تعدادی از محصولات نیز در اختیار تولیدکنندگان قرار گرفته. قطعاً تولید بذرهای استاندارد، یکی از لازمههای موفقیت بهرهبرداران است که این اتحادیه نیز برای تقویت زنجیره ارزش، با همکاری سهامداران در اقلیمهای مختلف کشور، با ایجاد مزارع و باغهای مادری تلاش خواهد کرد بر اساس استانداردهای مربوطه، نیاز بذری کشور را در آینده تأمین کند.
درباره مشکلات مربوط به مرحله حین تولید نیز یکی از مسائل مهم، آموزش بهرهبرداران در مناطق مختلف کشور است. طی سالهای اخیر، علاقهمندان زیادی به حوزه تولید گیاهان دارویی رو آوردهاند که شاید تجربه کافی در این زمینه نداشته باشند. تولید گیاهان دارویی، مبارزه با آفتها، بیماریها و علفهای هرز در گیاهان دارویی باید بهگونهای باشد که حداقل سموم و نهادههای شیمیایی در حین تولید، مصرف شود که در این خصوص شناخت کامل مراحل رشد گیاهان دارویی و انجام عملیات بهزراعی میتواند کمک زیادی به بهرهبرداران کند. با توجه به اینکه این محصولات بهنوعی مورد مصرف صنایع دارویی هم هستند، قطعاً باید تولیدکنندگان به این موضوعات توجه ویژهای داشته باشند که اولاً بهسمت تولید محصول سالم بروند و در گام دوم جهت تولید محصولات ارگانیک دارای گواهینامه، برنامهریزی داشته باشند، چراکه این مسأله میتواند نقش مهمی در توسعه صادرات ایفا کند.
بیشتر بخوانید: دیالکتیک آمایش سرزمین در حوزه کشاورزی و الگوی کشت ملی
در مرحله آخر یا مرحله بعد از تولید که یکی از مهمترین مراحل زنجیره ارزش گیاهان دارویی است، متأسفانه یکی از صدمات جبرانناپذیر این حوزه، خامفروشی محصولات به سایر کشورها و عدم وجود صنایع مناسب برای تکمیل زنجیره ارزش گیاهان دارویی است.
قطعاً افزایش تولید در شرایطی که مسائل بعد از تولید در اولویت نباشد، باعث شکلگرفتن تجربهای تلخ در ذهن تولیدکنندگان خواهد شد که در این خصوص درخواست ما از وزارت جهاد کشاورزی این است که هرگونه توسعهای باید بهصورت برنامهریزیشده و هماهنگ در کلیه مراحل قبل، حین و بعد از تولید اتفاق بیفتد؛ اگرچه این موارد در سند ملی گیاهان دارویی بهدقت مورد بررسی و تصویب قرار گرفته است، ولی سرعت این سه مرحله در اجرا ظاهراً هماهنگ نیست.
همچنین به نمایندگی از تشکلهای تحتپوشش سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران، از دولت درخواست داریم که بهرهگیری از پتانسیلهای موجود در سطح شبکه تعاونیهای تولید روستایی، شرکتهای تعاونی زنان روستایی و شرکتهای سهامی زراعی را بهصورت ویژه در دستور کار خود قرار دهد.
علاوهبر این، وجود انبارهای بسیار زیاد در مناطق مختلف کشور که متأسفانه در بسیاری از مناطق از این امکانات در جهت تکمیل زنجیره تولید استفاده نمیشود، مورد قبول نیست. در این بین، شبکه تعاون روستایی بهعنوان بازوی توانمند وزارت جهاد کشاورزی، با سابقه دیرینه و دارا بودن پایگاه مردمی در نقاط مختلف کشور، میتواند از هر مجموعهای اثرگذارتر باشد؛ بهعنوان مثال سطح زیر کشت سیاهدانه در مناطق مختلف کشور در سال جاری افزایش چشمگیری داشته است که جهت بوجاری و سورتینگ این محصول و سایر ریزدانههایی که در سطح کشور با سطح قابل توجهی تولید میشوند، نیاز به سرمایهگذاری داریم؛ این در حالی است که در بسیاری از تشکلهای ما امکانات زیربنایی ایجاد این واحدها فراهم است و فقط باید مورد حمایت مسئولان قرار بگیرد.
رابطه زنجیره ارزش و جهش تولید در بخش زنجیره ارزش گیاهان دارویی چیست؟
برای بررسی رابطه جهش تولید و زنجیره ارزش باید به این نکته دقت کرد که جهش تولید پایدار، مستلزم ایجاد زنجیره ارزش اصولی و هدفمند است. متأسفانه ارتباط مستقیمی بین بازار مصرف و تولید گیاهان دارویی وجود ندارد. از طرف دیگر، نظارت بر بازار فروش محصولات گیاهان دارویی با توجه به وجود واسطههای متعدد و انبارهای پنهان، نیاز به بررسی و شبکهسازی دارد که در حال رایزنی برای تشکیل انجمن تخصصی تولیدکنندگان گیاهان دارویی تحت نظارت سازمان مرکزی تعاون روستایی هستیم. در صورت تشکیل این انجمن، تلاش خواهد شد ارتباط بین تولیدکنندگان و مصرفکنندگان، مخصوصاً شرکتهای فرآوری و صادرکنندگان گیاهان دارویی تقویت شود و اجرای کشاورزی قراردادی بر اساس سفارش و با در نظر گرفتن هاب منطقهای در دستور کار باشد.
نقش بستهبندی و برندسازی در افزایش رشد فروش گیاهان دارویی و رونق تولید آنها چیست؟
موضوع برندسازی و تجاریسازی محصول، امری است که نیاز به کار بلندمدت دارد. ضمن عذرخواهی از آن دسته از تولیدکنندگانی که در موضوع برندسازی موفق عمل کردهاند، باید اعلام کنم که در این حوزه خیلی کار نشده است. در برندسازی فقط شناخت بازار (داخلی و بینالمللی) کافی نیست، زیرا زمانی میتوانیم در برندسازی موفق عمل کنیم که حضور میدانی در این بازارها داشته باشیم و لازمه حضور میدانی نیز ارزیابی اولیه برای صاحبان کالا و صنایع در کشور است. در همین راستا، این اتحادیه برای اینکه به این موضوع جامه عمل بپوشاند، آمادگی دارد درصورتیکه دولت فضایی در اختیار ما قرار دهد، اولین نمایشگاه دائمی گیاهان دارویی را ایجاد کنیم تا در مرحله اول، برندهای مختلف به معرض نمایش گذاشته شوند و در مرحله بعد، با تشکیل تیم تخصصی و خبره برندسازی و تجاریسازی، قابلیت عرضه این محصولات را در عرصههای مختلف داخلی و بینالمللی فراهم کنیم.
آیا سیاستهای دولت برای تقویت زنجیره ارزش در بخش گیاهان دارویی مفید بوده است؟
اقدامات خوبی طی سالهای اخیر در حوزه گیاهان دارویی انجام شده است که بخش عمدهای از این موفقیتها را مدیون اعضای ستاد توسعه علوم و فناوری گیاهان دارویی و طب سنتی، معاونت علمی و فناوری ریاستجمهوری و اعضای کارگروههای مربوطه، پژوهشکدههای گیاهان دارویی و مجری طرح ملی گیاهان دارویی هستیم، ولی متأسفانه بهرغم اشاره به سهم بخش خصوصی، بهویژه تشکلهای سازمان مرکزی تعاون روستایی در سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی، عملاً در اجرای اهداف سند بهصورت شایسته از این تشکلها استفاده نمیشود.
لازم بهذکر است که سه بخش از مهمترین اهداف سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی، مربوط به تولید بذور استاندارد، توسعه کشت و ایجاد واحدهای فرآوری در سطح کشور است که این اهداف دقیقاً بر اساس اساسنامههای مصوب رسالت اتحادیهها، شرکتهای تعاونی تولید و سایر تشکلهای تحتپوشش سازمان مرکزی تعاون روستایی تدوین شده. با این حال سهم این تشکلها در سیاستگذاری و استفاده از منابع بانکی، یارانهای و… بسیار ناچیز است. / پات