اقتصادسبز آنلاین: بیش از نیم قرن از تشکیل بورس در ایران می‌گذردو خوشبختانه بورس توانسته به منظور ایجاد شفافیت، ارتقای نقدشوندگی، جذب نقدینگی و تجهیز سرمایه برای فعالیت‌های مولد اقتصادی در کشور، ایجاد تنوع در ابزارهای تامین مالی و پذیرش شرکت‌های جدید، در مسیر توسعه کشور گام‌های مؤثری برداشته است.

فلسفه وجودی بورس، تامین مالی شرکت‌ها است. از آنجایی‌که بازار سرمایه ایران برای سرمایه‌گذاران خارجی بازاری نوظهور و جذاب تلقی می‌شود و با توجه به برچیده شدن تحریم‌ها، پتانسیل‌های موجود در اقتصاد کشور به فعلیت خواهد رسید، امید بسیار دارم، حضور سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی به طور پیوسته رو به فزونی نهد و جذب نقدینگی در بورس افزایش یابد.
بورس در سال‌های گذشته در راستای تنوع ابزارهای معاملاتی قدم‌های استواری برداشته اما بازار همچنان از پتانسیل‌های زیادی در گسترش ابزارها برخوردار است. بازار بدهی فرصت مناسبی برای جذب سرمایه‌گذار داخلی و خارجی به شمار می‌رود.
برای جذب سرمایه‌گذار خارجی در اختیار بودن ابزار پوشش ریسک مخصوصا ریسک نوسان نرخ ارز حایز اهمیت است. امیدوارم در آینده نزدیک با راه اندازی ابزار اختیار معامله و مشتق ارز، ابزار پوشش ریسک در اختیار سرمایه‌گذار قرار گیرد.در کلیه بازارها و بویژه بورس‌های اوراق بهادار بواسطه تنوع ابزار، عموم مردم برای سرمایه‌گذاری نیازمند بررسی، مطالعه و کار کارشناسی و تصمیم گیری با حوصله و در نظر داشتن دوره انتظار منطقی هستند. بهره گیری از این رویکرد به بازدهی مناسب برای سرمایه‌گذاری می‌انجامد.

مریم حق‌بیان

شکل‌گیری بازار بورس در جهان

فلسفه کلیدی شکل‌گیری بازار بورس در جهان، تجمیع سرمایه و تأمین مالی شرکت‌ها و پروژه‌های آن‌ها در قالب یک سیستم بازار منسجم، قانونمند، پیوسته و شفاف است. مبنای اساسی تشکیل این بازارها همان مفهوم اولیه و ساده شراکت، تقسیم سود و زیان احتمالی میان شرکا است. بورس با تجمیع سرمایه‌های جزئی و پراکنده، سرمایه‌گذاری‌های مهم و کلان را میسر می‌سازد و تأثیرات بسزایی بر وضعیت اقتصادی و اجتماعی جامعه و پیشرفت صنایع و آبادانی کشور می‌گذارد و در عین‌حال سود و منافع برای سهامداران ایجاد می‌کند.

پیشینه‌ تاریخی واژه بورس

واژه «بورس» مانند هر کلمه‌ای، دارای یک پیشینه‌ تاریخی است. برای مثال واژه‌ بانک از آنجا پدید آمد که در اروپا افراد برای انجام مبادلات پولی خود روی نیمکت‌های میدان‌های قدیمی شهر می‌نشستند و پول‌های خود را مبادله می‌کردند. ازآنجا که لغت «بَنک» در زبان ایتالیایی به معنی نیمکت است، بعدها مراکزی که وظیفه‌ انجام مبادلات پولی را بر‌عهده گرفتند به بانک معروف شدند.
به اعتقاد اغلب کارشناسان، تاریخچه پیدایش واژه بورس هم به قرن پانزدهم میلادی بازمی‌گردد. در آن زمان، بازرگانان و کسبه‌ شهری به نام بورُوژ (Bruges) در شمال غربی بلژیک، در میدانی به‌نام تِربورس (TerBeurze) در مقابل خانه‌ بزرگ‌زاده‌ای به نام «واندِر بورس» جمع می‌شدند و به خریدوفروش کالاهای خود بر اساس حراج می‌پرداختند. از آن تاریخ به بعد مکان‌هایی که مردم در آنجا به حراج کالا مبادرت می‌کردند و به‌تدریج شکل توسعه‌یافته‌تر و مسقف به خود گرفت، به بورس می‌گفتند.

اولین بورس جهان در آمستردام

اولین بورس اوراق بهادار جهان در اوایل قرن هفدهم میلادی در شهر «آمستردام» هلند تشکیل شد و کمپانی هند شرقی، اولین شرکتی بود که سهام خود را در آن عرضه کرد. فعالیت‌های مرتبط با بورس در شهر لندن از اوایل قرن هجدهم میلادی و در قهوه‌خانه‌ها شروع شد. این فعالیت‌ها در سال 1773 میلادی و با خرید ساختمان مستقل توسط معامله‌گران وارد فصل جدیدی شد. درنهایت در سوم مارس سال 1801 میلادی، بورس لندن فعالیت رسمی خود را آغاز کرد. اما بورس نیویورک به‌عنوان سومین بورس بزرگ در گستره تاریخ، فعالیت خود را در 17 می‌1792 آغاز کرد و 24 کارگزار بازار سهام در خیابان وال‌استریت نیویورک و زیر درخت نارون بزرگی دورهم جمع شدند و توافق‌نامه‌ای را امضا کردند. آن‌ها در هشت مارس 1817 با تنظیم اساسنامه شروع به کار بورس نیویورک را رسمیت بخشیدند. در حال حاضر بازار بورس نیویورک، بزرگترین بازار بورس، از نظر میزان معاملات و ارزش بازار سرمایه در جهان است. با شروع فعالیت بورس‌های بزرگ جهان، به‌تدریج سایر کشورها نیز دارای بورس شدند تا آنجا که امروز کمتر کشوری را می‌توان یافت که بورس نداشته باشد.

شکل گیری بورس در ایران

مطالعات اولیه درباره تأسیس بورس در ایران، به سال 1315هجری ‌شمسی برمی‌گردد. در این سال، فردی بلژیکی به نام «ران لوترفِلد» پس از انجام مطالعات گسترده درباره‌ تأسیس بورس در ایران، اساسنامه‌ داخلی بورس را تهیه و به مسؤولان ایرانی ارایه کرد، اما با توجه به شرایط آن زمان و وقوع جنگ جهانی دوم، عملاً موضوع بررسی و تأسیس بورس در ایران بیش از 25سال به تأخیر افتاد.
در سال 1345 قانون تشکیل بورس اوراق بهادار در مجلس تصویب و برای اجرا از سوی وزارت اقتصاد به بانک مرکزی ابلاغ شد.
بالاخره در سال 1341، کمیسیونی در وزارت بازرگانی و با حضور نمایندگان وزارت دارایی، وزارت بازرگانی و بانک توسعه‌ صنعتی و معدنی ایران تشکیل و موافقت‌نامه‌ اولیه تأسیس بورس سهام در این کمیسیون، تنظیم شد. در اواخر همان سال یعنی سال 41، هیاتی از بورس بروکسل به سرپرستی دبیر کل این بورس برای مشارکت در راه‌اندازی بورس ایران، به کشورمان دعوت شدند و بالاخره پس از چهار سال، در سال 1345 قانون تشکیل بورس اوراق بهادار در مجلس تصویب و برای اجرا از سوی وزارت اقتصاد به بانک مرکزی ابلاغ شد. حدود یک سال بعد از ابلاغ قانون تشکیل بورس اوراق بهادار، در پانزدهم بهمن‌ماه سال 1346، بورس اوراق بهادار تهران با انجام چند معامله بر روی سهام بانک توسعه‌ صنعتی و معدنی که بزرگ‌ترین مجتمع واحدهای تولیدی و اقتصادی در آن تاریخ به شمار می‌رفت، به‌طور رسمـی فعالیت خود را آغاز کرد.

وضعیت سپرده گذاری در بورس

آمار سپرده‌گذاری مرکزی نشان می‌دهد در مجموع 822 هزار کد سهامدار جدید در سال 98 صادر شد تا جمعیت کل سهامداران به 11 میلیون و 655 هزار کد برسد.
تعداد سهامداران تازه وارد بورس در سال 98 مشخص کرد سال گذشته در هر ماه به طور میانگین 68 هزارو 500 سهامدار جدید وارد بورس شده‌اند و شیب ورود سهامداران تازه وارد رفته رفته رشد کرده به‌طوری در نخستین ماه سال نودو نه 55 هزار سهامدار جدید وارد بورس شده‌اند در حالی‌که این رقم در ماه پایانی سال 98 از مرز 172 هزار نفر هم عبور کرد.
مطابق این اطلاعات پارسال در مجموع 822 هزار سهامدار جدید وارد بورس شده اند که با اضافه شدن این تعداد سهامدار، جمعیت کل سهامداران بورس به 11 میلیون و 655 هزار نفر رسیده است. نکته حایز اهمیت این است که روند ورود سهامداران جدید به بورس نه فقط ثابت نمانده بلکه هرماه تعداد سهامداران جدید نسبت به ماه قبل در حال رشد است. آمارها می‌گوید در بهمن و اسفند سال قبل به یکباره تعداد سهامداران تازه وارد 2.5 برابر افزایش یافته و از 68 هزار نفر به 154 هزار نفر در بهمن‌ماه و 172 هزار نفر در اسفند‌ماه رسیده است.

تعداد سهامداران فعال

اطلاعات دقیقی که نشان دهد در حال حاضر چه تعداد سهامدار حرفه‌ای در بورس وجود دارد در دست نیست اما برآوردهای به نسبت دقیق از میزان معاملات کدهای سهامداری نشان می‌دهد در حال حاضر یک میلیون 500 هزار سهامدار فعال در ایران وجود دارد که می‌توان گفت از این تعداد دستکم 310 هزار نفر به صورت حرفه‌ای و یک میلیون نفر به صورت نیمه حرفه ای در بورس سرمایه‌گذاری می‌کنند.
مطابق آمارهای موجود در سال 98 یک میلیون و 90 هزار سهامدار دست‌کم یک تا 10 معامله در بازار سهام انجام داده‌اند و 310 هزارو 300 نفر هم بیش از 21 معامله انجام داده‌اند. گفتنی است، سهامداران حرفه‌ای، سهامدارانی هستند که بخش عمده منابع درآمدی خود را بر روی سرمایه‌گذاری در بورس متمرکز کرده‌اند و اگرچه نمی توان برآورد کرد که دارای شغل دوم هستند یا خیر اما می‌توان گفت روزانه زمان زیادی را صرف معاملات در بورس می‌کنند. این اطلاعات همچنین نشان می‌دهد 126 هزار نفر نیز سال قبل به طور متوسط بین 10 تا 20 معامله در بازار سهام انجام داده‌اند.

آیا بورس ایران حباب دارد؟!

رشد بی‌وقفه این روزهای بازار سرمایه، زمینه ترس بسیاری از سهامداران را با گمان وجود حباب در قیمت سهام و احتمال افت پرشتاب شاخص بورس ایجاد کرده است.
بازار سرمایه که از سال گذشته وارد مدار صعودی شد در چند وقت اخیر روزهای تاریخ‌سازی را از خود به یادگار گذاشته و هر روز در معاملات خود با طی کردن قله‌های جدید به رکوردشکنی‌های جدید دست پیدا کرده است.
برخی از سخت‌گیری‌های موجود برای سرمایه‌گذاری در دیگر بازارهای موازی باعث رکود در این بازارها شد که این موضوع در کنار رشد قیمت دلار زمینه رونق شاخص بورس را فراهم کرد، در کنار آن تأکید دولت به مردم برای سرمایه‌گذاری در بورس و حمایت از این بازار توانست اعتماد مردم را برای ورود سرمایه‌های خود به بازار سرمایه فراهم کند که این اتفاق عاملی در افزایش ورود نقدینگی به این بازار و هجوم افراد به کارگزاری‌ها برای دریافت کدهای جدید معاملاتی شد.
واقعی بودن رشد بازار سرمایه از جمله مسایلی است که این روزها مورد بحث بسیاری از فعالان بازار قرار گرفته و در خصوص احتمال وجود حباب در شاخص بورس و قیمت سهام شرکت‌های حاضر در بازار نظرات ضد و نقیضی مطرح شده است.
بورس اوراق بهادار تهران چند ماهی است به یکی از جذاب‌ترین بازارهای کشور تبدیل شده و سیل نقدینگی ریز و درشت مردم با هدف کسب سودهای نجومی به سمت این بازار روانه شده است. برای این‌که ببینیم چه حجمی از پول وارد بورس شده کافی است بدانیم که در کل سال 98 مجموعا 30 هزار میلیارد تومان نقدینگی وارد این بازار شده بود اما فقط در فروردین ماه امسال مبلغی نزدیک به20 هزار میلیارد تومان (معادل دوسوم کل پارسال) به حجم نقدینگی بورس افزوده شده و روزانه نیز به‌طور مدام بر این مبلغ اضافه می‌شود.
ورود این حجم از پول به بازار سهام از این جهت که این بازار به نوعی کار تأمین مالی شرکت‌های تولیدی را در وانفسای کم‌پولی تولیدکنندگان انجام می‌دهد مطلوب به نظر می‌رسد. ضمن این‌که دولت هم که این روزها به دلیل سقوط بی‌سابقه قیمت نفت و شیوع بیماری کرونا با کمبود شدید منابع درآمدی مواجه است ظاهرا از ورود این پول‌ها به بورس استقبال می‌کند و تلاش دارد برای جبران کسری بودجه به عرضه سهام شرکت‌های بزرگ دولتی در بازار سرمایه شتاب ببخشد.
شاید تا اینجای ماجرا، موضوع ورود سیل نقدینگی به بورس امر پسندیده‌ای به حساب بیاید اما با کمی تامل مشخص می‌شود اگر این حرکت با مدیریت صحیح همراه نباشد چه‌بسا می‌تواند در آینده‌ای نه چندان دور خاطره تلخ موسسات مالی اعتباری ورشکسته را دوباره احیا کند. بررسی سابقه این مؤسسات نشان می‌دهد مدیران آنها با هدف جذب حداکثری سپرده‌های مردم سیاست اعطای سودهای نجومی را در پیش گرفتند این در حالی بود که این موسسات، اغلب ورشکسته بودند و اساسا توان پرداخت سودهای آنچنانی را نداشتند ولی فقط برای جذب هرچه بیشتر نقدینگی، مسابقه افزایش سودهای اعلامی را به راه انداختند و در نهایت هم به دلیل همان سودجویی بی‌اندازه هزینه گزافی را بر دوش نظام و خیل کثیری از مردم گذاشتند.

دکتر علی شریعتی عضو هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی تهران درهمین رابطه در گفت و گو با خبرنگار ما گفت: بعد از سال‌ها خرید و فروش سهام شرکت‌ها برسر زبان‌ها افتاده و مردم نیز با هدف درآمد زایی وارد بورس شده‌اند. این امر دور از انتظار نبود چون ما همان مردمی هستیم که سالیان پیش به‌خاطر این‌که ارزش پولمان را در برابر تورم حفظ کنیم تعداد زیادی سیم‌کارت، فیش حج یا ماشین ثبت‌نام می‌کردیم در مواقعی که مردم و جامعه بیم تورم دارند و احساس می‌کنند که ریال ارزش خودش را از دست داده، سعی می‌کنند سرمایه‌گذاری را به‌نحوی انجام دهند که در شرایط رکود تورمی بتوانند با مابه‌التفاوت دارایی خود نسبت به تورم اندوخته‌ای را ذخیره کنند، و از این محل درآمدی داشته باشند تا از آب شدن سرمایه خود جلوگیری کنند.
اقتصاد ایران و رفتارهای اقتصادی ایران ثابت کرده است در هر دوره‌ای مردم علاقه به سرمایه‌گذاری برای افزایش دارایی خود دارند، بعد از تب خرید و فروش دلار و کد ملی که مشکلات خاص خودش را داشت و یا خرید و نگهداری سکه، یکی از سهل‌الوصول‌ترین بازارهایی که بتوان با خیالت راحت در آن سرمایه‌گذاری کرد بحث بورس است. تبلیغات اغواگرانه و سودهای نجومی بورس سبب شد تا سیل جمعیت به سمت بورس روانه شود تا جایی‌که برآورد می‌شود روزانه و به‌طور تقریبی 1500 میلیارد تومان پول به بورس تزریق می‌شود.
یکی دیگر از جذابیت‌های بورس برای مردم تشویق دولت‌ها به سرمایه‌گذاری در بورس است. متأسفانه نگرانی صاحبنظران هم در همین زمینه است که دولت با اطمینان‌دهی به مردم و حمایت از بورس سعی در حضور حداکثری مردم در بورس دارد این رویه غلطی است که ادامه دهنده حرکت ناصحیح دوسال قبل بانک مرکزی است که 30 هزار تا 40 هزار میلیارد تومان از منابع بیت‌المال را به مؤسسات مالی اعتباری تزریق کرد تا بدهی مردم را بتواند تسویه کند در صورتی‌که این پدیده را هیچ کجای دنیا مشاهده نمی‌کنید.
مسأله‌ای که این روزها بسیاری از فعالان اقتصادی و کنشگران اقتصادی را نگران کرده این است که ممکن است این اتفاق برای بورس هم رقم بخورد و آن هم فقط به‌دلیل حمایت‌ها و تضمین‌دهی دولت است. بورس محل سود و زیان است و کسانی‌که اهل ریسک هستند باید به این بازار ورود پیدا کنند در هیچ کجای دنیا دولت بورس را تضمین نمی‌کند.
تضمین دولت نگران کننده است چرا چون بورس در همه دنیا فراز و فرود دارد اگر این فرازی در حال مشاهده هستیم که شاخص یک میلیون را رد کرده فرود داشته باشد و شاخص به زیر یک میلیون برسد همه کسانی‌که امروز با فروختن خانه و ماشین در بورس سرمایه‌گذاری می‌کنند فردا کفن‌پوش از دولت طلبکار هستند چرا چون دولت از بورس حمایت کرده است.

ورود مبتدی‌ها به بورس خطرناک است

وی ادامه داد: رونق بازار بورس تأثیری بر رونق تولید ندارد چرا که قانون تجارت و شرایط فعلی بورس این اجازه را نمی‌دهد که بخش تولید از سرمایه‌گذاری در بورس منتفع شود فقط درصورتی این پول‌ها بر سر سفره تولید می‌آید که عرضه اولیه باشد و یا در افزایش سرمایه‌هایی که شرکت اوراق عرضه ارایه دهد. شریعتی افزود: مشکل اصلی این است که دولت با حمایت از بورس و سرریز نقدینگی مردم به این سمت نه تنها سعی در عمران و آبادی و تقویت زیرساخت‌ها ندارد بلکه با این درآمد سعی در پرداخت حقوق کارمندان دولت با حفظ مالکیت هلدینگ‌های دولتی زیانده دارد. بورس از جهت کلید واژه حباب تبدیل به یک قمار شده است اصلاح قانون تجارت در رابطه با رونق بورس باید در اولویت باشد. شریعتی تصریح کرد: جمع‌آوری نقدینگی از دست عوام در راستای این‌که تولید رونق داشته باشد بسیار مثمرثمر در اقتصاد خواهد بود ولی این‌که با این پول سعی در پرداخت معوقات و پرداخت حقوق داشته باشد، به نظر صحیح نیست.

امین شاکری رییس مجمع عالی کارآفرینان نیز در حمایت از رونق بورس گفت: به طور کلی رسالت بازار سرمایه یا همان بورس تأمین مالی برای بنگاه‌های اقتصادی است از همین‌رو شرکت‌های در حال رشد و به‌منظور توسعه نیازمند جذب نقدینگی هستند بازار سرمایه محل مناسبی برای تأمین سرمایه آنها است. وی ادامه داد: حضور در بورس برای شرکت‌های صنایع غذایی که به‌عنوان شرکت‌های صادرات محور توان رقابت با سایر کشورها را خواهند داشت بسیار مثبت و مثمرثمر است. وی در رابطه با حباب بورس گفت: بنده به وجود حباب در بورس اعتمادی ندارم اما به نظر من اگر تداوم عرضه‌های اولیه اتفاق بیافتد و دولت فضا را برای حضور شرکت‌ها تسهیل کند می‌توان قیمت شرکت‌ها به قیمت واقعی نزدیک شود و به نقطه تعادل برسد. وی ادامه داد: اگر سیاست‌ حمایتی‌ دولت به‌عنوان بالاترین نهاد اجرایی کشور در زمینه بورس تداوم داشته باشد می‌تواند در رشد و موقعیت بورس تأثیرگذار باشد. اما اگر با اعمال محدودیت‌ها افراد و شرکت‌ها مجبور به خروج سرمایه از بورس شوند قطعاً بورس روند کاهشی را در پیش خواهد گرفت. بازار سرمایه با جذب نقدینگی می‌تواند از بروز بحران در سایر بازارهای موازی جلوگیری کند و این امر به جذابیت بورس می‌افزاید.
دبیر مجمع عالی کارآفرینان تصریح کرد: انباشت نقدینگی در جامعه تبعات مخربی از جمله تورم دارد. چرا که هرچقدر نقدینگی افزایش یابد تورم نیز به همان نسبت افزایش می‌یابد اگر این نقدینگی به سمت بازار طلا یا ارز هدایت شود سبب بروز مشکلات بسیاری در اقتصاد کشور خواهد شد.

شمشیر دولبه بازار سرمایه

بورس را همواره به ویترین اقتصادی کشور تشبیه کرده‌اند پس این ویترین باید تا حد زیادی واقعیت اقتصاد کشور را به نمایش بگذارد نه فضای سوداگری و سودجویی. با این توضیح، به بررسی رشد شاخص بورس به عنوان دماسنج بازار سهام و مطابقت آن با وضعیت اقتصاد کشور می‌پردازیم. طی فروردین‌ماه گذشته که اغلب صنایع کشور و کارخانه‌های تولیدی به دلیل شیوع کرونا تعطیل بوده‌اند و اصلا فعالیتی نداشته‌اند شاخص بورس 181 هزار واحد رشد کرده است! یعنی در طول ماهی که تعداد روزهای کاری آن کمتر از دو هفته بوده رشد بورس به اندازه یک‌سال قبل بوده است. برای این‌که ببینیم این رشد چقدر عجیب بوده کافی است بدانیم شاخص بازار از ابتدای تأسیس در قبل از انقلاب تا انتهای سال 98 مجموعا اندکی بیش از500 هزار واحد رشد کرده ولی فقط طی یک ماه اخیر181 هزار واحد افزایش یافته است به عبارتی بازدهی بازار سهام طی فروردین‌ماه امسال که اکثر کشور تعطیل بوده معادل یک‌سوم کل تاریخ بورس بوده است. آیا این عجیب نیست؟ مگر چه اتفاقی در اقتصاد افتاده که شاخص‌های بورس این گونه در حال رشد هستند؟ این روند در حالی رخ داده که بسیاری از شرکت‌های دولتی که بخشی از سهام آنها در بورس معامله می‌شود اساسا به‌دلیل سوء‌مدیریت حاکم برآنها زیان‌ده بوده و اصلاً سودآور نیستند که جذابیت چندانی برای خرید داشته باشند ولی سهام همین شرکت‌های زیان‌ده به دلیل سفته‌بازی و دلال‌بازی عده‌ای طی ماه‌های اخیر به چند برابر قیمت واقعی خرید و فروش شده است.

وضعیت کشاورزی و شرکت‌های صنایع غذایی در شاخص بورس

جمع کل محصولات کشاورزی پذیرش شده،21 زیرگروه اصلی و76 زیرگروه فرعی است همچنین جمع کل کالاهای پذیرش شده،54 زیرگروه اصلی و 184 زیرگروه فرعی است.کالاهای پذیرفته شده شامل زعفران، شکر، جوجه یکروزه، خرما، مرغ، روغن‌خام، دانه روغنی، برنج، آرد گندم و… است. و شرکت‌هایی از جمله آرد تابان، اجداد ارم، کشت و صنعت مغان،کشت و صنعت خاور دشت، کشت و صنعت ره‌آوران، اکسدانه، روغن نباتی یگانه خزر، کشت و صنعت سویابین گلستان و… شرکت‌های پذیرفته شده در بورس و عرضه کننده محصولات ذکر شده هستند.