مهندس محمدرضا جمشیدی
در طول دو سال گذشته به کرات در رسانه‌ها از گران شدن گوشت قرمز و گوشت مرغ به عنوان خروجی صنعت دام و طیور، اخبار متعددی منتشر شده است. اخیراً هم کاهش قابل توجه مصرف سرانه گوشت قرمز نقل محافل شده و خروج دهک‌های جدید از صف خریداران قابل لمس بوده است.
اما به راستی مشکل صنعت دام و طیور چیست که تا این حد به‌خصوص پس از جراحی اقتصاد مشکل‌ساز شده و با افزایش چند برابری قیمت‌ها مواجه شده‌ایم.
باید باور داشت که مشکلات و فقدان زیرساخت‌های اقتصاد در طول ادوار گذشته به‌تدریج صنعت کشور را تحلیل برده و نبود تناسب میان قدرت خرید مردم با افزایش قیمت تولیدکنندگان محصولات پروتئینی حیوانی از یکسو و تصمیم‌ها و سیاستگذاری‌های خلق‌الساعه متولیان از سوی دیگر باعث کاهش روزانه ارزش نقدینگی تولیدکنندگان و کاهش توان برنامه‌ریزی برای آینده آن‌ها شده است.
همین روند منجر به آن شده که متأسفانه شیر و گوشت قرمز تبدیل به کالایی لوکس شده و اگر صنعت شیرخشک و امکان صادرات آن را نداشتیم فعالیت لبنیات صنعتی کشور در عمل با مشکلات بسیاری مواجه می‌شد، چرا که شیر قدرت ماندگاری ندارد.
متأسفانه به‌رغم آنکه سال‌ها روی ظرفیت پرورش دام شیری کشور برنامه‌ریزی شده است، امروز به‌دلیل کاهش مصرف سرانه شیر و لبنیات به شدت دچار آسیب شده و دام‌های مولد رهسپار کشتارگاه‌ها می‌شوند.
در زمینه صنعت طیور نیز باید در نظر داشت که این صنعت در زمره استراتژیک‌ترین صنایع کشور قرار دارد، چرا که علاوه بر تأمین بخش عمده پروتئین حیوانی مصرفی کشور (گوشت مرغ و تخم‌مرغ) در اشتغالزایی نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
به‌همین دلیل توجه به رفع موانع تولید این صنعت نقش مهمی در تحقق امنیت غذایی و اشتغال مشاغل کم برخوردار خواهد داشت. طبیعی است با توجه به این‌که خوراک دام و طیور نقش مهمی در قیمت تمام شده هر کیلوگرم گوشت مرغ و تخم‌مرغ ایفا می‌کند، نوسان تولید و قیمت نهاده‌ها که عموماً دارای پایه وارداتی است تأثیر زیادی بر روی قیمت تمام شده می‌گذارد و گرانی‌های دوساله اخیر را کاملاً توجیه‌پذیر می‌کند.
به‌عبارتی در تولید و پرورش طیور و تخم‌مرغ کشور بی‌تردید کمبود عرضه نهاده‌ها توسط دولت، عدم مدیریت صحیح مصرف تولیدکنندگان و قیمت بسیار بالای نهاده‌ها در بازار آزاد بسیار حائز اهمیت است، به‌گونه‌ای که تولیدکنندگان، علاوه بر متحمل شدن قیمت چند برابری، به‌دلیل عرضه پایین و قطره‌چکانی، در تهیه این نهاده‌ها نیز با مشکل روبه‌رو شده‌اند.
در این شرایط مرغداران به استفاده از جایگزین‌هایی برای ذرت و کنجاله سویا مجبور شده‌اند که بیش از 70 درصد جیره غذایی طیور را شامل می‌شود تا مانع افت حیاتی تولید شوند.
اگرچه این رویکرد فی‌نفسه مشکلی ندارد، اما هنگامی‌که مرغداران از روی اجبار برای تأمین نیاز حداقلی تغذیه طیور ناگزیر به استفاده از مواد کم کیفیت‌تر می‌شوند، در نهایت ضمن کاهش عملکرد، دچار معضلات ثانویه نیز می‌شوند.
امروز زنجیره تأمین خوراک دام کشور از توزیع ناکارآمد و نبود انطباق میزان خوراک تخصیص داده شده با عملکرد واقعی واحدها، الزام تولیدکننده به پرداخت نقدی در زمان کوتاه، تأخیر در تحویل خوراک، چالش‌های سامانه بازارگاه، قیمت‌گذاری دستوری محصولات با وجود مشکلات در تأمین نهاده‌ها، انحصار در واردات نهاده‌های دامی، ضعف در خدمات بازرگانی، تعلل و ناهماهنگی دستگاهی در وزارت جهادکشاورزی و استفاده نکردن از ظرفیت‌های تشکل‌های توزیع‌کننده نهاده‌ها و کارخانجات خوراک دام در پروسه توزیع، از جمله مشکلاتی است که نهاده را شاه بیت مشکلات صنعت دام و طیور کرده است.
به‌نظر می‌رسد که سامانه بازارگاه که قرار بود این بخش را به سامان برساند نیز به‌رغم چند بار اصلاحات هنوز هم نتوانسته مشکل‌گشایی کند، چرا که متناسب نبودن نهاده اختصاص داده شده با مقدار جوجه‌ریزی واقعی که گاهی به‌دلیل مغایرت‌ها نظیر اشتباه در ثبت سن جوجه (پولت به‌جای مرغ تخمگذار)، عدم تخصیص نهاده به برخی مرغداران، نبود شفافیت و اعلام عمومی سهمیه افراد به‌منظور تحقق نظارت همگانی، نبود ارتباط مؤثر با سایر سامانه‌ها جهت راستی‌آزمایی و امکان نداشتن خرید سهمیه بیش از یک نوبت برای مرغدارانی که به‌دلیل کمبود نقدینگی چند نوبت مبادرت به تقاضای خرید نیاز واقعی خود می‌کنند، به‌عنوان معضلات اثرگذار خود را نشان می‌دهد.
از سوی دیگر نباید از نظر دور داشت برخلاف تئوری ایجادکنندگان این سامانه و به‌رغم آنکه ظاهراً توزیع خوراک میان مرغداری‌ها از طریق سامانه و به‌صورت خودکار صورت می‌گیرد، ولی در عمل امکان دستکاری در سامانه‌های مرتبط و دریافت سهمیه خارج از ضوابط و زمینه امضای طلایی فراهم است.
در حقیقت اگر در این بخش امکان روئت سهمیه‌های دریافتی به‌طور شفاف و قابل دسترس برای همگان مهیا باشد و با متخلفان نیز برخورد جدی صورت پذیرد، شاید بتوان در بلندمدت این سامانه را مشکل‌گشای یکی از مهمترین معضلات صنعت دام و طیور بنامیم.
بدون تردید رفع معضلات این صنعت علاوه بر تأمین امنیت غذایی و سلامت جامعه نقش مهمی در اقتصاد و ارزآوری کشورنیز ایفا می‌کند.
هم‌اکنون بخش خصوصی بالغ بر 1800 میلیارد تومان در حوزه دام و طیور سرمایه‌گذاری کرده و تولید این بخش از 10 میلیون تن شیر، 2.4 میلیون تن گوشت مرغ و حدود یک میلیون تن تخم‌مرغ فراتر رفته که علاوه بر خودکفایی امکان صادرات نیز برایش فراهم شده است.
متأسفانه وابستگی این بخش پرمزیت اقتصاد به نهاده و ارتباط مستقیم نهاده با واردات و قیمت دلار در عمل هرگونه فعل و انفعال سیاسی، تحریم و افزایش نرخ ارز شیرازه این صنعت را برهم می‌ریزد و برنامه‌ریزی تولید را مختل می‌کند.
اقتصادسبز آنلاین / اقتصاد سبز آنلاین / اقتصادسبز / اقتصاد سبز / صنایع غذایی / صنعت غذا / کشاورزی / پایگاه خبری صنعت غذا
- نویسنده : محمدرضا جمشیدی
