ارزآوری ۱۰۰ شاخه گل رُز معادل یک بشکه‌نفت است
مریم حق بیان
اقتصادسبز آنلاین: گل سرخ یا گل محمدی از گذشته‌های دور یکی از مهمترین محصولات کشاورزی ایران بوده است و از گیاهان بومی کشور ما به‌شمار می‌رود. بر طبق مدارک موجود، برای نخستین‌بار بذر این گل را در دوره حکومت صفویان از ایران به ترکیه و سپس سوریه و بلغارستان فرستادند. گلاب تولیدی ایران نیز یکی از مهمترین کالاهای صادراتی ایران از گذشته تاکنون بوده است. در قدیم از طریق راه ابریشم گلاب ایران را به کشورهای چین و هند می‌بردند و امروزه نیز بخش قابل‌توجهی از گلاب تولیدی ایران به سایر نقاط جهان فرستاده می‌شود.
قدمت کاشت بذر گل محمدی در ایران به حدود هفت هزار سال می‌رسد و نزدیک به هزار سال است که گلاب گیری به شیوه سنتی در کشورمان اجرا می‌شود. گرچه امروزه ابزار مدرن و پیشرفته‌ای برای عصاره‌گیری از گیاهان و گل‌های معطر وجود دارند، گلاب گیری کاشان به شیوه سنتی نیز همچنان متداول است.
گلابگیری کاشان یکی از معروف‌ترین سنت‌های متداول در میان ایرانیان به شمار می‌رود که در گذشته از استان فارس آغاز شده است و امروزه بخش قابل‌توجهی از آن در کاشان و مناطق اطراف آن انجام می‌شود. این آیین سنتی بهدلیل قرار گرفتن در فصل بهار و همین طور شکوفایی گل محمدی در مزارع کاشان، حال و هوای خاصی دارد.
روش تهیه گلاب از گل محمدی به شیوه سنتی و با استفاده از فرایند تقطیر از هنرهای باستانی ایرانیان است. دانشمندان برجسته ایرانی مانند حکیم ابوعلی سینا در زمان‌های دور تلاش‌های زیادی برای تهیه اسانس‌های دارویی از انواع گیاهان به کمک تقطیر انجام دادند. گرچه شهرهای استان فارس را نخستین مکان تولید گلاب ایران می‌دانند، با گذشت زمان، کاشان و شهرهای اطرافش این لقب را از آن خود کردند و در حال حاضر هر ساله چندین هزار تن گلاب در این منطقه تولید می‌شود.
مردم کاشان و شهرهای اطراف آن مراسم گلاب گیری را با آدابی خاص و همراه با شکرگزاری انجام می‌دهند. گلابگیری در کاشان سهم قابل‌توجهی از رونق اقتصادی در این منطقه را سبب می‌شود و کارگران زیادی به‌صورت فصلی در این صنعت مشغول به کار هستند. در حال حاضر، با تلاش مردم کاشان، صنعت گلابگیری این شهر در کنار جاهای دیدنی کاشان، به پدیده‌ای برای جلب گردشگران خارجی و داخلی تبدیل شده است و در طول فصل بهار مسافران و گردشگران زیادی از کاشان و شهرها و روستاهای اطراف آن بازدید می‌کنند.
در حال حاضر گل سرخ یکی از محبوب‌ترین گزینه‌ها برای کشاورزان کاشانی به شمار می‌رود و بیش از 2 هزار هکتار از زمین‌های زیر کشت در اطراف کاشان به کاشت گل سرخ اختصاص دارند. در این میان برای رقم قابل‌توجهی از خانواده‌های کاشانی نیز در زمان برداشت و اجرای مراسم گلابگیری در کاشان، شغل ایجاد می‌شود. بخش قابل‌توجهی از گلاب تولید شده در کاشان را هر ساله به دیگر نقاط جهان صادر می‌کنند که درآمد قابل‌توجهی نیز دارد. به‌جز گل محمدی از بسیاری دیگر از محصولات کشاورزی و گیاهی کاشان نیز انواع عرقیات سنتی تهیه می‌شوند که مصارف دارویی زیادی دارند. آیین گلاب گیری کاشان از سال ۱۳۸۹ در فهرست میراث معنوی ایران به ثبت رسیده است.
صادرات ۶ تن اسانس گل محمدی در سال گذشته
حسین زینلی، مجری طرح ملی گیاهان دارویی گردش مالی اسانس گل محمدی ایران را ۵۰۰ هزار دلار عنوان کرد و می‌گوید: سال گذشته ۶ تن اسانس گل محمدی از ایران صادر شد.
وی با بیان این که ایران رتبه نخست جهان را از نظر سطح کشت و تولید دارد، بیان کرد: این در حالی است که کشور ما سهم مناسبی از بازار گل محمدی جهان ندارد و گردش مالی این گیاه تا سال ۲۰۲۰ در بازار جهانی حدود ۳۲۰ میلیون دلار است.
وی افزود: ما سمت و سوی گلابگیری را به تولید اسانس و غنچه سوق داده‌ایم و با برنامه‌ریزی‌های انجام شده و با کمک بخش تحقیقات، پایلوت اسانس گل محمدی را برای دستیابی به استانداردهای بالای تولید طراحی کرده‌ایم.
زینلی با اشاره به این که سطح کشت گل محمدی از سال ۱۳۹۶ تا سال ۱۴۰۰ از ۱۹ هزار هکتار به ۳۰ هزار هکتار افزایش یافته است، تصریح کرد: سطح زیر کشت در این مدت ۴۸ درصد افزایش نشان می‌دهد.
وی ادامه داد: طی این مدت میزان تولید گل محمدی نیز بیش از ۸۸ درصد با استفاده از دانش نوین و پشتکار تولیدکنندگان افزایش یافته است.
مجری طرح ملی گیاهان دارویی افزایش عملکرد تولید گل محمدی در واحد سطح از طریق نوسازی، بازسازی، جوان‌سازی باغات و تغییر رقم را از برنامه‌های وزارت جهاد کشاورزی نام برد.
وی افزود: دستیابی به تولید ۴ تن گل محمدی در هکتار را هدف‌گذاری کرده‌ایم.
فعالیت 350 واحد صنایع پسین گل محمدی در کشور
کریم ذوالفقاری رئیس مرکز توسعه مکانیزاسیون و صنایع کشاورزی نیز با بیان این‌که در حوزه گیاهان دارویی و صنایع پسین گل محمدی حدود ۳۵۰ واحد فعال با ظرفیت ۵۰۰ هزار تن داریم که از تمام ظرفیت آنها استفاده نمی‌شود گفت: گل محمدی در جامعه و فرهنگ ایرانی و اسلامی و در ضمیر خودآگاه ما قداست خاصی دارد افزود: گل محمدی در طب اسلامی خاصیت آرامبخشی و ضدعفونی کنندگی دارد و در درمان بسیاری از دردها موثر است
ذوالفقاری با بیان این که میانگین بارش در ایران کمتر از ۲۵۰ میلیمتر است، گفت: یک هکتار یونجه ۱۴ تا ۲۰ هزار متر مکعب آب، یک هکتار انگور ۸ هزار متر مکعب آب و یک هکتار گندم ۵ هزار متر مکعب آب در سال نیاز دارد اما یک هکتار گل محمدی ۲ هزار متر مکعب آب در سال نیاز دارد.
وی افزود: ما علاقمند به تولید ارگانیک گل محمدی نیستیم بلکه به دنبال تولید سالم همراه با عملیات داشت مناسب و تغذیه مناسب هستیم.
رئیس مرکز توسعه مکانیزاسیون و صنایع کشاورزی عنوان کرد: کاشت گل محمدی ابزار مکانیزه خود را دارد اما عمده مزارع ما خرد هستند.
وی افزود: باید بر روی برداشت مکانیزه گل محمدی کار بیشتری انجام شود که در حال توسعه یکی از دستگاه‌های معرفی شده توسط بخش دانش‌بنیان هستیم.
ذوالفقاری با بیان این که ۸۰ درصد تولید گل محمدی در ۷ استان کشور انجام می‌شود، ادامه داد: عمده تولید گل محمدی در سه استان فارس، کرمان و اصفهان است.
وی با اشاره به این که در زمینه صنایع اقدامات خوبی انجام شده است، گفت: در حوزه گیاهان دارویی و صنایع پسین گل محمدی حدود ۳۵۰ واحد فعال با ظرفیت ۵۰۰ هزار تن داریم که از تمام ظرفیت آنها استفاده نمی‌شود.
رئیس مرکز توسعه مکانیزاسیون و صنایع کشاورزی اضافه کرد: ۴۱ واحد نیمه‌تمام در کشور داریم که برای راه‌اندازی آن به ۴۰۰ میلیارد تومان تسهیلات برای سرمایه‌گذاری نیاز داریم.
وی در ادامه با بیان این‌که در کشت گل محمدی جای کار بسیاری داریم، ابراز امیدواری کرد: با توسعه کاشت گل محمدی بتوانیم کشورهایی مانند بلغارستان را پشت‌سر بگذاریم.
تأکید بر شناسنامه‌دار کردن باغات گل محمدی در کشور
محمدمهدی برومندی معاون امور باغبانی وزارت جهادکشاورزی نیز بر شناسنامه‌دار کردن تمام باغات گل محمدی در یک بازه زمانی مشخص برای ساماندهی و مدیریت درست و تولیدات ارگانیک تاکید دارد و می‌افزاید: ما باید راهبردهای مشخصی را در مورد گل محمدی و فرآورده‌های آن و افزایش سهم بازار جهانی دنبال کنیم.
وی توسعه کشت گل محمدی دیم در مناطق مستعد کشور را ضروری دانست و افزود: توسعه پایدار کشت گل محمدی متناسب با بازارهای جهانی و ظرفیت داخلی با اولویت مناطق مستعد دیم در استان‌هایی همچون مازندران، کرمانشاه، شهرکرد، چهارمحال و بختیاری، کردستان، آذربایجان شرقی و غربی باید مورد توجه قرار گیرد.
افتتاح پالایشگاه گیاهان دارویی با حضور رئیس جمهور
برومندی ایجاد پالایشگاه‌ها را در حوزه گیاهان دارویی و گل محمدی مهم دانست و گفت: دو پالایشگاه در این حوزه‌ها داریم که یکی از آنها با سفر رییس جمهوری به استان خراسان به بهره‌برداری می‌رسد.
وی ادامه داد: احداث سومین پالایشگاه گیاهان دارویی نیز در اصفهان به منظور خروج از خام‌فروشی در دستور کار قرار گرفته است.
معاون امور باغبانی وزارت جهاد کشاورزی با بیان این که باید از ظرفیت‌های بین‌المللی برای تجاری‌سازی تولید گل محمدی و فرآورده‌های آن استفاده کرد، بیان کرد: برای تولید ارگانیک و برندسازی تولیدات گل محمدی می‌توان از دانش و ظرفیت‌های بین‌المللی استفاده کرد.
وی بار دیگر بر تولید نهال گواهی شده و سالم در کشور تاکید کرد و گفت: در این راستا باید از تولیدکنندگان نهال گواهی شده حمایت کرد و در عین حال یارانه به این نهال‌ها اختصاص یابد تا با قیمت ارزان‌تر به دست تولیدکنندگان برسد.
صدور 20 میلیون لیتر گلاب از کشور
برومندی با اشاره به تولید ۸۰ میلیون لیتر گلاب در کشور ادامه داد: نزدیک به ۲۰ میلیون لیتر از این تولیدات در سبد صادرات قرار گرفته و مابقی در داخل مصرف شده است.
وی افزود: در سال ۱۴۰۰ حدود ۴۱۳۱ لیتر اسانس گل محمدی از ایران صادر شد و این میزان تولید در سال گذشته با ۴۰ درصد افزایش به ۷ هزار لیتر رسید.
این مقام مسئول ادامه داد: در حال حاضر ۷۰ نوع محصول در زمینه‌هایی مانند دمنوش‌ها، مواد‌غذایی، مواد آرایشی و بهداشتی از گل محمدی استفاده می‌شود.
وی سطح باغات گل‌محمدی در ایران را ۳۰ تا ۳۵ هزار هکتار عنوان کرد و گفت: استان فارس با تولید ۱۰ هزار هکتار در رتبه نخست، کرمان با ۵ هزار هکتار رتبه دوم و اصفهان با حدود ۴ هزار هکتار رتبه سوم کشور را به خود اختصاص داده‌اند.
اداره‌کل گیاهان دارویی راه‌اندازی می‌شود
برومندی بر رفع مشکلات و موانع تولید و صادرات گل محمدی و فرآورده‌های آن تأکید کرد و افزود: در این راستا ساختارها و سازوکارها باید ارتقاء یابد، همچنین به‌زودی اداره‌کل گیاهان دارویی در وزارت جهادکشاورزی راه‌اندازی می‌شود و در این اداره با انسجام قوی‌تری مسایل گیاهان دارویی دنبال خواهد شد.
وی ادامه داد: در کنار توسعه پایدار گیاهان دارویی و زنجیره ارزش، نفوذ دانش و مکانیزاسیون در این حوزه باید افزایش یابد.
معاون امور باغبانی وزارت جهاد کشاورزی به موضوع تعهد ارزی نیز اشاره کرد و گفت: تعهد ارزی که بهدلیل تحریم‌ها ایجاد شده از موانع جدی در تولید و صادرات است و وزارت جهاد کشاورزی و کمیسیون کشاورزی مجلس تلاش می‌کنند مشکلات مربوط به آن را حل کنند.
ارزآوری ۱۰۰ شاخه گل رُز معادل یک بشکه‌نفت است
علی عبدالهی، کارشناس کشاورزی و استاد دانشگاه اقتصاد اصفهان با اشاره به این‌که ارزش اقتصادی کشت گل به رغم مشکلات اقتصادی ناشی از تحریم، بسیار بالا است افزود: پرورش گل و گیاه می‌تواند ارزآوری مناسبی برای کشور باشد. وی ادامه می‌دهد: اگر از این محصول حمایت شود و مسیر به سمت صادرات بیشتر باشد می‌توانیم گامی مهم در تحول اقتصاد کشور و به خصوص اصفهان برداریم.
وی با اعلام این‌که کشورهای ایالات متحده آمریکا، انگلیس، هلند، کنیا، کلمبیا، اکوادر، آفریفای‌جنوبی و هندوستان به عنوان پرچمداران تولید گل رُز در دنیا هستند، بیان داشت: ارزآوری ۱۰۰ شاخه گل رُز معادل یک بشکه‌نفت است و در صورتی که ما بتوانیم از طریق صادرات گل محمدی و فرآورده‌های آن موفقیت کسب کنیم می‌توانیم در این راستا در تولید ثروت ملی و ارزآوری بهدلیل صادرات نقش داشته باشیم.
ایران و استان اصفهان، پتانسیل مناسبی برای تولید گل و گیاه دارد و به این دلیل که گل یک کالای لوکس محسوب می‌شود صادرات آن به کشورهای دیگر علاوه بر اشتغالزایی که در منطقه ایجاد می‌کند در تولید ثروت ملی و ارزآوری به دلیل صادرات نقش مهمی دارد. به‌خاطر این‌که اصفهان سطح زیرکشت خوبی هم دارد می‌توانیم از این لحاظ با حمایت بیشتر از تولیدکنندگان اصفهانی به این صنعت رونق بیشتری بدهیم و رتبه‌های صادراتی اصفهان را در جهان بالا ببریم.
برتری کیفی و کمی گل محمدی کاشان و اسانس آن در دنیا
عاطفه سادات جلال‌زاده رئیس واحد صنایع تبدیلی و غذایی مدیریت جهاد کشاورزی کاشان نیز در این رابطه می‌گوید: کاشان با 2 هزار و ۵۸۰ هکتار گلستان گل محمدی، رتبه اول وسعت زیرکشت و تولید را در استان و رتبه اول میانگین عملکرد تولید گل محمدی را در کشور دارد. تولید امسال گل محمدی بیش از ۱۰هزارتن با عایدی 4 هزار میلیارد ریال برای 5 هزار باغدار کاشانی برآورد می‌شود.
در برزک هزار و ۲۶۰ هکتار باغ بارور گل محمدی و ۴۰ هکتار غیر بارور، در قمصر ۵۷۰ هکتار بارور و ۱۷ هکتار غیر بارور، در بخش مرکزی ۲۷۸ هکتار باغ بارور و ۱۳ هکتار غیربارور و در بخش نیاسر ۳۷۲ هکتار باغ بارور و ۳۰ هکتار غیربارور با متوسط عملکرد چهار تن در هر هکتار وجود دارد.
رئیس واحد صنایع تبدیلی و غذایی مدیریت جهاد کشاورزی کاشان می‌گوید: گل محمدی از نظر نیاز آبی محصولی کم آب‌بر است و رویش آن در کاشان با توجه به تنوع اقلیم و ارتفاع از سطح دریا به این محصول کیفیتی ممتاز بخشیده است. به گفته جلال‌زاده ویژگی بسیار مهم تنوع اقلیم در کاشان علاوه بر اثرگذاری بر افزایش کیفیت اسانس و گلاب تولیدی بر افزایش مدت تولید و برداشت گل محمدی نیز مؤثر و در کشوربی‌نظیر است.
فصل برداشت گل محمدی در مناطق مختلف کاشان از اواسط فروردین آغاز می‌شود و با۲۵۰ هزار نفر روز گلچینی تا اوایل مرداد ادامه دارد.
او معتقد است گل محمدی کاشان از نظر کیفیت و میزان اسانس، در دنیا برتر و کیفیت گلاب آن نسبت به کل دنیا حتی گلستان‌های ترکیه و بلغارستان بهتر است.
رئیس واحد صنایع تبدیلی و غذایی مدیریت جهاد کشاورزی کاشان می‌گوید: هر سال بیش از ۲۰ میلیون لیتر گلاب و هزار و ۳۰۰ لیتر اسانس گل محمدی در کاشان تولید می‌شود. هزار و ۶۷۰ واحد تولید گلاب و عرقیات سنتی، ۲۵ واحد دارای مجوز از جهادکشاورزی و ۲۳ واحد دارای مجوز از اداره صنعت، معدن و تجارت در شهرستان کاشان فعالیت می‌کنند.
3 هزار و ۸۰۰ نفر در واحد‌های گلابگیری سنتی و ۴۱۹ نفردر واحد‌های صنعتی اشتغال دارند.
به گفته جلال‌زاده پیش بینی می‌شود گلابگیران کاشانی علاوه بر فرآوری ۱۰ هزار تن گل محمدی این منطقه، ۱۰ هزار تن گل محمدی مزارع داخل استان و سایر استان‌های مجاور را نیز فرآوری کنند.
