سرویس بین‌الملل اقتصادسبز- شیما نصیری:

اقتصادسبز آنلاین: موادغذایی و فرآورده‌های کشاورزی تراریخته، ارگانیسم‌هایی هستند که ژن‌های جدیدی را از موجودات دیگر به خود اضافه کرده‌اند. از سال 1994 میلادی به بعد، آن‌ها به روشی تولید می‌شوند که بسیار شبیه مهندسی ژنتیک است. تکنیک مورد استفاده در این نوع مدیریت محصول، به‌گونه‌ایست که کیفیت محصولات یا مواد‌‌غذایی را به روشی کارآمدتر بهبود می‌بخشد. برخی تصریح می‌کنند که این فناوری به افراد در صنعت کشاورزی کمک می‌کند که میزان زباله و موادغذایی تلف شده را کاهش دهند. اما در حالی که فواید بسیاری از غذاهای اصلاح شده ژنتیکی وجود دارد، برخی به اشکالاتی از آن هم اشاره می‌کنند که نمی‌توان آن‌ها را نادیده گرفت.
این در حالی است که برخی از کارشناسان معتقدند که عواملی همچون تکامل در فناوری‌های کشاورزی و تولید متنوع مواد غذایی با فرآوری ژنتیکی اصلاح شده، آینده بازار مواد غذایی و کشاورزی را تعیین می‌کنند و به نوعی هدایتگر آن هستند. بنابراین به راحتی هم نمی‌توان از محصولات تراریخته چشم‌پوشی کرد و بی‌تفاوت از کنار آنها گذشت.
طبق اطلاعات به‌دست آمده از دپارتمان کشاورزی ایالات متحده امریکا، پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که تا سال 2022 میلادی بازار جهانی تراریخته‌ها حدود 8.2 درصد رشد پیدا می‌کند و به ارزشی معادل 2.34 میلیارد دلار خواهد رسید.
همانطور که اشاره شده تعدادی از کارشناسان و متخصصان علاوه بر تشریح فواید محصولات تراریخته، مضرات آن را هم تشریح می‌کنند که باید به هر دوی آن‌ها توجه داشته و مورد بررسی و بحث قرار داد. در ادامه این گزارش به چندین مورد از فواید و معایب محصولات تراریخته در بازار جهانی اشاره می‌کنیم که شاید برای هدایت هرچه گسترده تر این بازار بتواند اثربخش و مفید باشد.

مزایای محصولات غذایی تراریخته

مقاومت در برابر حشرات: بعضی از محصولات تراریخته، اصلاح شده‌اند تا در برابر حشرات و سایر آفات مقاوم‌تر شوند. در گزارشی از دانشگاه کالیفرنیا در سن دیگو آمده است که باکتری‌های سمی؛ که در عین‌حال برای انسان بی خطر هستند؛ می‌توانند به محصولات زراعی اضافه شوند تا آنها را در دفع حشرات قرار دهند. این بدان معناست که میزان مواد شیمیایی سموم دفع آفات مورد استفاده در گیاهان کاهش می‌یابد و بنابراین میزان قرار گرفتن آن‌ها در معرض سموم دفع آفات خطرناک نیز افت پیدا می‌کند.

قوی‌تر شدن محصولات زراعی: یکی دیگر از مزایای تراریخته‌ها، این است که می‌توان از آن‌ها برای مقاومت در برابر نوسانات آب و هوایی و تغییر محیطی استفاده کرد. این بدان معنی است که حتی در شرایط نامساعد یا تغییرات محسوس آب و هوا، کیفیت مناسب و بازده کافی نیز وجود خواهد داشت. با افزایش جمعیت در سراسر جهان، اراضی بیشتری مسکونی می‌شوند و بنابراین از کشاورزان خواسته می‌شود محصولاتی را در مکان‌هایی که در اصل برای کشت گیاهان مناسب نیستند، پرورش دهند و گیاهانی را رشد بدهند که بتوانند در برابر خاک، نمک اضافی و آب زیرزمینی تحمل بالایی داشته باشند. همچنین حیوانات و گیاهان اصلاح شده ژنتیکی می‌توانند در مقابل مشکلات بیماری‌های غیرمنتظره، مقاوم‌تر شوند.
تولید انبوه: جمع‌آوری محصولاتی که به عنوان اصلاح ژنتیکی طبقه‌بندی می‌شوند آسان‌تر است؛ زیرا همه نمونه‌های آن‌ها توانایی مقاومت در برابر آفات را دارند. این ویژگی در تولید مقادیر بیشتر محصولات زراعی یا غذایی به کشاورزان کمک شایانی می‌کند.

بیشتر بخوانید: تبلیغات سازمان یافته علیه محصولات تراریخته

حفاظت از محیط‌زیست: بر اساس گزارش دانشگاه ایالتی اوکلاهما، افزایش حیوانات و محصولات زراعی تراریخته غالبا به زمان، ابزار و مواد شیمیایی کمتری نیاز دارند و ممکن است به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای فرسایش خاک و آلودگی محیط زیست کمک کنند. این بدان معناست که سلامت عمومی و زیبایی محیطی که مزارع را احاطه کرده است بهبود خواهد یافت و به حفظ کیفیت بهتر آب و هوا کمک می‌شود که این امر می‌تواند به‌طور غیرمستقیم به نفع رفاه هر فرد باشد.

محافظت گسترده‌از محصولات زراعی: محصولات تراریخته با استفاده از مهندسی ژنتیک، فناوری‌ هستند که این اطمینان را ایجاد می‌کنند که محصولات هرگز با سرعت بالای تولید، آسیب نمی‌بینند. این روش همچنین به کشاورزان و تجار این امکان را می‌دهد تا با استفاده از مواد ویژه، کیفیت مناسب مواد‌غذایی را حفظ کنند.

غذاهای مغذی بیشتر: طبق اعلام سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل متحد، برخی از غذاهای تراریخته از نظر میزان ویتامین یا مواد معدنی از ارزش بالاتری نسبت به سایر محصولات برخوردارند. این امر نه تنها به افراد کمک می‌کند تا مواد مغذی مورد نیاز خود را به‌دست آورند، بلکه در مبارزه با سوء تغذیه در کشورهای جهان سوم نیز نقش بسزایی را ایفا می‌کند. در حقیقت، سازمان ملل توصیه می‌کند، برنجی که با ویتامین A تقویت می‌شود، می‌تواند در کاهش کمبودهای مواد مغذی در سراسر جهان کمک کند.
کاهش استفاده از سموم دفع آفات: ثابت شده است که محصولات اصلاح شده ژنتیکی نیازی به سموم دفع آفات ندارند تا در برابر انواع مختلف حشرات یا آفاتی که آنها را از بین می‌برد، قوی تر شوند.

درآمد بیشتر: با مهندسی ژنتیک، کشاورزان درآمد بیشتری خواهند داشت که می‌توانند برای موارد مهمی از جمله تحصیل فرزندان خود هزینه کنند.

پرهیز از جنگل‌زدایی: برای تغذیه کافی جمعیت رو به رشد جهان، جنگل زدایی لازم است. اما در مورد حیوانات و محصولات اصلاح شده ژنتیکی، استفاده از این روش به حداقل می‌رسد. این امر باعث کاهش دی‌اکسید کربن در جو می‌شود که به نوبه خود کاهش سرعت گرم شدن کره زمین را نیز به‌دنبال خواهد داشت.

کاهش گرمایش جهانی: از آنجا که با تولید تراریخته‌ها می‌توان گیاهان و محصولات بیشتری را در مناطقی که قبلا برای کشاورزی مناسب نبودند، پرورش داد؛ اکسیژن موجود در محیط افزایش می‌یابد و موجبات کاهش انتشار دی‌اکسید‌کربن و جلوگیری از گرم شدن زمین فراهم می‌شود. در حقیقت، اقتصاددانان انگلیس در یک مطالعه خاطر نشان کردند که محصولات اصلاح شده ژنتیکی سهم بسزایی در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای به میزان بیش از 10 میلیون تن داشته‌اند که معادل حذف 5 میلیون خودرو از جاده در هر سال است. این بدان معناست که مردم دیگر مجبور به تسلیم وسایل نقلیه خود نخواهند شد.

کاهش قیمت موادغذایی: باتوجه به عملکرد بالاتر و هزینه‌های پایین تر، قیمت مواد غذایی کاهش می‌یابد. از آنجایی‌که مردم کشورهای فقیر بیش از نیمی از درآمد خود را صرف غذا می‌کنند، این به معنای کاهش خودکار فقر خواهد بود.

گسترش تولید محصولات جدید: تولید انواع جدیدی از محصولات زراعی، در حال رشد است که در آب و هوای مختلف پرورش می‌یابند؛ مانند آنهایی که در محیط‌های خشک یا انجماد وجود دارند. به عنوان نمونه، دانشمندان نوع جدیدی از گوجه فرنگی را تولید کرده‌اند که در خاک شور رشد می‌کند. یکی دیگر از کشف‌های خوب در مهندسی ژنتیک گیاهان، محرومیت از ژن مسؤول کافئین موجود در دانه‌های قهوه است؛ به طوریکه دانه‌های قهوه بدون کافئین و به طور طبیعی می‌توانند رشد کنند.

معایب محصولات غذایی تراریخته

واکنش‌های آلرژیک: در تحقیقات دانشگاه براون آمده است که محصولات تراریخته می‌توانند خطرات آلرژی قابل توجهی را برای افراد به همراه داشته باشند. اصلاح ژنتیکی غالبا پروتئین‌هایی را که بومی آن حیوانات یا گیاهان اصلی نبوده‌اند، اضافه می‌کنند یا میکس می‌کنند و این ممکن است باعث ایجاد واکنش‌های آلرژیک جدید در بدن انسان شود. در برخی موارد، پروتئین‌هایی از ارگانیسم‌هایی که انسان به آنها حساسیت دارد، ممکن است به ارگانیسم‌هایی اضافه شود که در ابتدا به آنها حساسیت نداشته است. این بدان معناست که دامنه انتخاب غذایی افراد کاهش می‌یابد.
عدم سازگاری صد‌درصد با محیط زیست: اگرچه بسیاری از متخصصان ادعا می‌کنند که غذاهای اصلاح شده ژنتیکی برای محیط‌زیست بی‌خطر هستند، اما در واقع هنوز هم چندین نوع ماده در آنها وجود دارند که می‌توانند برای محیط‌زیست مضر باشند. البته این ماده‌ها هنوز برای عموم پنهان هستند و چیزی در این مورد پابت نشده است.
سطح پایین تنوع‌زیستی: یک اشکال بزرگ بالقوه محصولات تراریخته آن است که به برخی ارگانیسم‌های موجود در اکوسیستم آسیب می‌رساند که این امر می‌تواند به سطح پایین‌تری از تنوع‌زیستی منجر شود. وقتی آفت خاصی را که برای محصولات زراعی مضر است از بین می‌بریم، در واقع یک منبع غذایی را برای یک گونه خاص دیگر نابود می‌کنیم. علاوه بر این، محصولات اصلاح شده ژنتیکی می‌توانند برای برخی از ارگانیسم‌ها سمی باشند که در نهایت منجر به کاهش تعداد آنها یا حتی انقراض‌شان خواهد شد.
کاهش اثر آنتی بیوتیکی: به گفته دانشگاه ایالتی آیووا، برخی از غذاهای تراریخته دارای ویژگی‌های آنتی‌بیوتیکی هستند که درون آنها ساخته می‌شود و باعث شده آنها در برابر ویروس‌ها یا بیماری‌ها مقاوم و مصون باشند. هنگامی‌که آنها را می‌خوریم، این نشانگرهای آنتی بیوتیکی در بدن ما باقی می‌مانند و داروهای واقعی آنتی بیوتیک را کم‌اثر می‌کنند؛ همانطور که در بیمارستان‌های سراسر کره زمین هم مشاهده شده است.

طعم غیرمعمول: غذاهای اصلاح شده از نظر ژنتیکی در مقایسه با غذاهای معمولی که در بازار به فروش می‌رسند، دارای سلیقه‌های غیرطبیعی هستند. این می‌تواند نتیجه موادی باشد که به ترکیب آن‌ها اضافه شده است.
کاملاً بی‌خطر نیست: در برخی از مطالعات علمی ثابت شده است که محصولات تراریخته حاوی موادی هستند که ممکن است باعث بیماری‌ها و حتی مرگ چندین گونه از گونه‌ها در این جهان از جمله ما انسان‌ها شوند. به‌عنوان مثال، موش‌ها و پروانه‌ها با مصرف این غذاها نمی‌توانند زنده بمانند.
گرده‌افشانی: گرده افشانی متقابل می‌تواند مسافت‌های کاملاً بزرگی را پوشش دهد؛ تا جایی‌که ژن‌های جدید را می‌توان در محصولات ارگانیک، گیاهان سنتی یا محصولاتی که کیلومترها با آنها فاصله دارند، یافت. این مسأله می‌تواند در تشخیص اینکه کدام مزارع زراعی، آلی هستند و کدام یک از آن‌ها نیستند، مشکل ایجاد کرده و برچسب صحیح زدن بر روی محصولات غیرتراریخته را با ابهاماتی مواجه کند.

انتقال ژن: خطر دیگر محصولات تراریخته آن است که ژن‌های تغییریافته ارگانیسم، ممکن است به درون حیوانات نفوذ کنند. کارشناسان هشدار می‌دهند که ژن‌های حاصل از محصولات کشاورزی مقاوم در برابر علف کش‌ها، در جمع علف‌های هرز وحشی وارد می‌شوند؛ بنابراین علف‌های هرز فوق‌العاده‌ای ایجاد می‌کنند که کشتن آنها غیرممکن خواهد بود. برای گیاهان دارویی و حیوانات که از نظر ژنتیکی پیشرفته هستند، ممکن است به ارگانیسم‌هایی تبدیل شوند که می‌توانند گیاهان و حیوانات طبیعی را از رقابت خارج کرده و آن‌ها را در معرض انقراض قرار دهند.

درگیری: محصولات تراریخته می‌توانند مسائل بسیاری را در زندگی روزمره بازرگانان و تاجران این حوزه ایجاد کنند. این محصولات ممکن است مقامات را ترغیب کند که تعرفه‌های بالاتر را به بازرگانانی که می‌توانند آنها را بفروشند، اعمال کنند.

بهره‌برداری: برخی از کشورها ممکن است از مهندسی ژنتیک مواد غذایی به عنوان سلاحی بسیار قدرتمند در برابر دشمنان خود استفاده کنند. توجه به این نکته حایز اهمیت است که برخی دانشمندان کشف کرده اند که این محصولات با استفاده از بیماری‌های مضر می‌توانند جان افراد زیادی را در جهان بگیرند.
رشد بیماری‌های جدید: محصولات تراریخته می‌توانند بیماری‌های جدیدی ایجاد کنند. با توجه به این‌که آنها با استفاده از ویروس‌ها و باکتری‌ها اصلاح شده اند، ترس از این اتفاق وجود دارد. این تهدید برای سلامت انسان جنبه نگران کننده‌ای دارد که بحث‌های زیادی را به دنبال داشته است.

نتیجه‌گیری

محصولات تراریخته به طور بالقوه می‌توانند بسیاری از مشکلات گرسنگی و سوء تغذیه را در جهان برطرف کنند؛ همچنین با افزایش بازدهی و کاهش اعتماد به سموم شیمیایی و علف کش‌ها، به محافظت و حفظ محیط‌زیست نیز کمک می‌کنند. اما با توجه به اینکه فناوری مهندسی ژنتیک بسیار قدرتمند است، باید با احتیاط عمل کرد تا از عواقب نامطلوب برای محیط اطراف و سلامتی انسان‌ها جلوگیری به عمل آید.