مهندس محمدرضا جمشیدی

برپایه آخرین آمار منتشر شده در 10 ماهه امسال از مجموع 18.7 میلیارد دلار تجارت اقلام کشاورزی و غذایی 26 درصد متعلق به صادرات و 74 درصد واردات بوده است.

روند رشد سهم صادرات محصولات کشاورزی و غذایی در این مدت از 8.8 درصد به 12 درصد افزایش و سهم واردات این بخش از کل واردات کشور از 30.5 درصد به 25.4 درصد کاهش یافته است.
کشاورزی و صنایع غذایی در طول 10 ماهه امسال 4.9 میلیارد دلار از محل صادرات ارز‌آوری داشت و 13.8 میلیارد دلار هم صرف واردات اقلامی نظیر ذرت دامی، دانه سویا، برنج، روغن دانه آفتابگردان و گندم به کشور شده است.
پسته، سیب، شیرخشک صنعتی، گوجه‌فرنگی و هندوانه هم صدرنشین محصولات صادراتی ایران در این مدت بوده‌اند.
بررسی مقاصد صادراتی محصولات کشاورزی و صنایع غذایی ایران نشان می‌دهد که عراق، امارات متحده و روسیه با سهم 53 درصدی از ارزش کل صادرات این بخش مشتریان پروپاقرص محصولات ایرانی بوده‌اند.
امارات متحده عربی، ترکیه و روسیه نیز با سهم 56 درصدی از کل ارزش واردات، عمده مبادی کشور در تأمین نیازهای وارداتی به محصولات غذایی و کشاورزی بوده است.
بررسی جداول و آمارهای منتشر شده نشان می‌دهد که رشد صادرات سیب، تخم‌خوراکی پرندگان، پسته، پیاز و سیب‌زمینی عامل اصلی رشد 22 درصدی صادرات بوده است‌، به‌طوری که رشد 2 برابری صادرات سیب و پیاز، 7 برابری تخم خوراکی پرندگان 3 برابری سیب‌زمینی و 46 درصدی پسته به نسبت مقایسه با مدت مشابه سال قبل عامل اصلی رشد کلی 22 درصدی صادرات به‌شمار می‌رود.
در طول 10 ماهه امسال محصولات لبنی صدرنشین محصولات صادراتی صنایع غذایی بوده است‌، چرا که صادرکنندگان موفق به صادرات 548 هزار تن انواع لبنیات به ارزش 708 میلیون دلار شده‌اند.
پس از لبنیات به‌ترتیب شیرینی و شکلات با صادرات 488 هزار تن به ارزش 400 میلیون دلار، آبمیوه، کنسانتره و رب گوجه‌فرنگی با صادرات 640 هزار تن به ارزش 282 میلیون دلار، نوشیدنی با صادرات 131 هزار تن به ارزش 138 میلیون دلار و ماکارونی با صادرات 115 هزار تن به ارزش 70 میلیون دلار قرار دارند.
عراق، افغانستان، پاکستان، امارات، آذربایجان، ترکیه، چین ترکمنستان، سوریه، ازبکستان و ارمنستان 10 مقصد اصلی صادراتی کشاورزی و صنایع غذایی کشور در سال‌جاری بوده است.
نگاهی تحلیلی به آمار 5 ساله در مقطع 10 ماهه صادرات صنایع غذایی نشان می‌دهد که سال 1399 از نظر میزان صادرات با یک میلیون 950 هزار تن، بیش‌ترین حجم صادرات را به خود اختصاص داده است، در حالی‌که امسال در این مدت یک میلیون و 652 هزار تن محصول صادر شده است.
از نظر ارزشی نیز سال 1401 با یک میلیارد و 981 میلیون دلار رکوردار ارزآوری این بخش در سبد صادرات غیرنفتی کشور بوده است.

آسیب‌شناسی صادرات صنایع غذایی
صنایع غذایی به‌رغم همه مزیت‌های صادراتی که دارد متأسفانه به‌دلیل مشکلات بسیاری که در فضای کنونی اقتصاد به تولیدکنندگان این بخش تحمیل می‌شود نمی‌تواند از همه ظرفیت‌های صادراتی خود بهره‌مند شود.
نوسانات نرخ ارز و مشکلات عدیده در تأمین مواد اولیه بسته‌بندی یکی از مهم‌ترین چالش‌های تولیدکنندگان و صادرکنندگان صنایع غذایی به‌شمار می‌رود، به‌طوری که امروز پای صحبت‌های هیچ تولیدکننده صنایع غذایی نمی‌توان نشست و درخواست او را برای تک‌نرخی شدن نرخ ارز نشیند.
افزایش قیمت تمام شده به‌دلیل تصمیم‌های ارزی داخل کشور به‌عنوان دومین مشکل خود را نشان می‌دهد. البته کشاورزی هم به‌عنوان تأمین‌کننده اصلی مواد اولیه صنایع غذایی به‌دلیل ساختار سنتی حاکم بر این بخش و به‌طور کلی بوروکراسی‌های اداری در کشور با قیمت تمام شده بالایی تولیدات خود را به صنعت غذا می‌رسانند.
در طول دو دهه گذشته سرمایه‌گذارای بسیاری از سوی بخش خصوصی در بخش صنایع غذایی صورت گرفته است و این ظرفیت بالای تولید ایجاد شده عموماً بیش از تقاضای داخلی است و وجود موانع پرشمار صادراتی و نبود نگاه حمایتی به صادرات در عمل این فضای مثبت را تبدیل به سومین چالش صادرات صنایع غذایی کرده است.
نبود توازن میان ظرفیت‌های نصب شده با ظرفیت‌ بخش کشاورزی استانی، دخالت دولت در قیمت‌گذاری و حاکم بودن اقتصاد دستوری، بوروکراسی‌های دست و پاگیر اداری در دستگاه‌های اجرایی و تعدد تشکل‌های موازی با تصمیم‌گیری‌های متفاوت که منجر به نبود هماهنگی شده است از دیگر موانع صادراتی صنایع غذایی به‌شمار می‌رود.
مواردی نظیر باقیمانده سموم در برخی اقلام کشاورزی شناسنامه‌دار نبودن اکثر محصولات کشاورزی که به‌عنوان مواد اولیه صنایع غذایی مورد استفاده قرار می‌گیرد، بی‌ثباتی مقررات حاکم و اعمال محدودیت‌های مقطعی در حوزه صادرات، کمبود نقدینگی، بالارفتن هزینه‌های حمل و نقل مشکلات موجود برای بازگشت ارز حاصل از صادرات، حذف مشوق‌ها و جوایز صادراتی چالش‌های انتقال نرخ ارز و نرخ تسعیر ارز، سودبانکی بالا، تحریم‌های بین‌المللی، فقدان ایفای نقش دیپلماسی در صادرات صنایع غذایی و تحمیل دموراژ در گمرکات به‌دلیل تخصیص و یا تأمین به‌موقع ارز از جمله مهم‌ترین چالش‌های صادرات صنایع غذایی به‌شمار می‌رود.

راهکارهایی برای توسعه صادرات صنایع غذایی
تک نرخی شدن ارز بی‌شک مهم‌ترین عامل برای تسهیل روند صادرات صنایع غذایی به‌شمار می‌رود.
تجمیع نهادهای تصمیم‌گیر صادرات نظیر گمرک، سازمان حفظ نباتات، استاندارد، وزارت بهداشت، اتاق بازرگانی و… می‌تواند نقش مهمی در هماهنگی امور و تسریع روند صادرات ایفا کند.
رفع تعهد ارزی و عدم اعمال معافیت مالیاتی برای ورود موقت، ایجاد کنسرسیوم‌های صادرات محور‌، استفاده از تجارب تشکل‌ها و بخش‌ خصوصی در نهادهای تصمیم‌گیر تأمین نقدینگی و تخصیص سرمایه در گردش به واحدهای تولیدی با سود پایین، حمایت از توسعه زنجیره تولید صنایع غذایـی اختصاص مشوق‌های صادراتی، اختصاص تنخواه ارزی به شعب بانکی جهت تسریع در امور بانکی صادرکنندگان حذف الزام دریافت گواهی مبدا، تسریع در زمان تخصیص ارز جهت کاهش دموراژ واردات مواد اولیه و تغییر در قواعد مربوط به بازگشت ارز حاصل صادرات به کشور می‌تواند زمینه‌‌های توسعه صادرات و استفاده از ظرفیت‌های صادراتی صنایع غذایی را تسهیل کند.

اقتصادسبز آنلاین / اقتصاد سبز آنلاین / اقتصادسبز / اقتصاد سبز / صنایع غذایی / صنعت غذا / کشاورزی / پایگاه خبری صنعت غذا