دکتر فرشاد قوشچی *

اولین بانک تخصصی کشاورزی در ایران سال 1312 به نام ( بانک فلاحتی و صنعتی ایران ) تاسیس شد. هدف از ایجاد این بانک در اساسنامه فقط حمایت های مالی از کشاورزان نبود بلکه این بانک باید برای برنامه های توسعه کشاورزی وام و تسهیلات مالی هم می داد. در سال 1318 با توجه به گسترش خدمات این بانک، دولت تغییراتی را در اساسنامه جهت ارائه تسهیلات بیشتر به کشاورزان انجام داد و نام بانک به (بانک کشاورزی و پیشه و هنر ایران) تغییر کرد. در هنگام ملی شدن صنعت نفت با توجه به تحریم خرید نفت ایران توسط انگلستان ، اقتصادِ سیاسی دکتر محمد مصدق بر مبنای اقتصاد بدون نفت و توجه و سرمایه گذاری بیشتر بر کشاورزی شکل گرفت. در این دوران ایران یک اقتصاد کشاورزی موفق همراه با ارزش افزوده مناسب داشت. جهش قابل ملاحظه ای در صادرات محصولات کشاورزی اتفاق افتاد، بطوریکه بعنوان مثال در طی یکسال تولید محصول پنبه 5 برابر شد و صادراتش رشد چشمگیری داشت. بنابراین با توجه به افزایش گردش مالی در بخش کشاورزی و لزوم حمایت موثرتر از کشاورزان برای آبادانی اراضی زراعی این بانک در سال 1332 به ( بانک کشاورزی ایران ) تغییر نام داد و اصلاحاتی در مقررات آن صورت گرفت. در سال 1342 با اجرای قانون اصلاحات ارضی و تحولات عمده در ساختار کشاورزی ایران از جمله تشکیل تعاونی های روستایی، ایجاد شرکت های سهامی زراعی، واردات ماشین آلات و نهاده های کشاورزی به ناچار تغییرات عمده ای در قوانین و سیاست های بانک جهت تامین منابع مالی ایجاد شد که متعاقب این مسئله نام بانک به ( بانک اعتبارات کشاورزی و عمران روستایی ایران ) تغییر یافت. در سال 1348 با توسعه شرکت های تعاونی و وضع قوانین جدید این بانک به نام ( بانک تعاون کشاورزی ایران ) شناخته شد. از سویی دیگر با توسعه برنامه اصلاحات ارضی و اجرای مرحله دوم آن در سال 1345 موسسه جدیدی به نام ( صندوق توسعه کشاورزی ) با هدف تشویق سرمایه گذاریهای بزرگ در بخش کشاورزی تشکیل شد. با گسترش این صندوق در سال های بعد و ضرورت ارائه خدمات بیشتر، این صندوق تبدیل به ( بانک توسعه کشاورزی ایران ) شد. به این ترتیب دومین بانک تخصصی کشاورزی کشور در سال 1352 ایجاد گردید. پس از وقوع انقلاب اسلامی، در سال 1358 دو بانک تخصصی مذکور در یکدیگر ادغام و سرانجام ( بانک کشاورزی ایران ) تشکیل شد. طی 4 دهه گذشته تا کنون این بانک توانسته با تعداد 1817 شعبه در سراسر کشور خدمات قابل توجهی را به کشاورزان ارائه نماید، بیشتر این شعب در مراکز روستایی و مناطق مستعد کشاورزی کشور متمرکز شده اند. به این ترتیب بانک کشاورزی متولی تامین مالی بزرگترین طرح های ملی کشاورزی نظیر طرح های توسعه آبیاری، ایجاد شبکه های آبیاری تحت فشار، حمایت از توسعه دامداری ها، مرغداری ها و صنایع غذایی و نیز توسعه گلخانه ها بوده است. به واسطه همین خدمات و تسهیلات در کشاورزی، تحولات برجسته ای در مدرنیزاسیون و افزایش بهره وری در این بخش صورت پذیرفته است. اما بنظر می رسد گام بلند بعدی بانک ضمن اهتمام به توسعه کمی کشاورزی باید توجه به توسعه کیفی کشاورزی و کمک به گسترش عملی کشاورزی پایدار به منظور حفاظت از منابع طبیعی و محیط زیست و سلامت جامعه باشد. در جلساتی که نشریات و رسانه های تخصصی کشاورزی با مدیران عامل و هیئت مدیره این بانک طی سال های گذشته تا امروز داشته اند، تمرکز و توجه روسای بانک کشاورزی بر مسائل مالی ، جذب و تخصیص منابع بوده اما لاجرم با توجه به تخصصی بودن این بانک لازم است که نگاهی کلان و همه جانبه به مجموعه وظایف بانک کشاورزی داشت و مدیران محترم حیطه وظایف خود را تنها بر مسائل مالی منحصر ننمایند. اینکه ارائه تسهیلات به گونه ای باشد که موجب حداکثر بهره وری پایدار در کشاورزی گردد امری بسیار اساسی است. در این راستا نیاز است که از نظر و تخصص کارشناسان کشاورزی بهره جست. در این صورت مدیران عامل محترم بانک می توانند درصدد توجیه فنی وظایف یک بانک تخصصی به روسای بانک مرکزی برآیند و هدایت تسهیلات مالی در جهت پایداری منابع کشاورزی و محیط زیست را به انجام رسانند. اهتمام و توجه جدی نسبت به توسعه پایدار در کشاورزی بصورت عملیاتی و واقع گرایانه توسط بانک کشاورزی بدون تردید در تحول بنیادین کشاورزی ایران نقش بسیار مهمی خواهد داشت. پیشگامی بانک کشاورزی در این عرصه مطمئناً سبب ارتقاء جایگاه این بانک در بین تمام موسسات مالی و بانک های کشور خواهد شد و می تواند الگوی مناسبی برای دیگر سازمان ها و بنگاه های دولتی باشد.

*‌ مدیر مسئول مجله کشاورزی و توسعه پایدار