زنبور عسل حشره شگفت انگیز

زنبور عسل یکی از حشره‌های بسیار مفید و شگفت‌انگیزی است که انسان‌ها از تمام محصولات و حتی خود زنبور عسل نیز به عنوان زنبور درمانی استفاده‌های زیادی می‌برند.

به طور واضح نمی‌توان گفت کدامیک از محصولات تولیدی زنبور عسل مفیدترند اما می‌توان گفت عسل یکی از آشناترین و بهترین محصول معروف زنبورهای عسل است که خواص شگفت‌انگیزی فراوانی دارد.
بدون حشرات و بخصوص زنبور عسل گرده‌افشانی‌ درختان میوه بار نمی‌داد. اما این حیوانات بسیار مفید و بی آزار در سراسر جهان در معرض خطر نابودی هستند. استفاده بی‌رویه مردم از محصولات شیمیایی دفع آفات گیاهی، امواج موبایل و همچنین نوعی کنه… در برخی کشورها از جمله چین، حتی نسل آن‌ها منقرض شده است.شرکت نپکا (نهاده پاک کشاورزی آبادیس) در تلاش برای جایگزینی انواع کودهای معدنی به جای کودها و سموم شیمیایی است. ما در تلاش برای پاکسازی محیط زیست و برداشتن گامی کوچک در راه سلامتی و پاکسازی زمین و سلامتی مردم و موجودات آن هستیم.
محصولات زنبور عسل اصولاً دو نوع هستند.

دسته اول: محصولاتی که زنبور عسل از خارج از کندو بدست آورده که برای خوراک و تبدیل آن به عسل می‌باشد. محصولات خارج از کندوی زنبور شامل مواردی همچون: عسل، عسلک، بره موم و گرده گل می‌باشند.

دسته دوم: محصولاتی هستند که زنبور به وسیله غدد معینی در داخل بدن خود تولید می‌کند و در کندو مورد استفاده قرار می‌دهد که اصطلاحاً محصولات داخل کندو همچون: موم، زهر، ژله رویال و… می‌باشد.

– عسل: در شهد گل‌ها معمولاً بین 25 تا 80 درصد می‌‌باشد. شهد توسط غدد مخصوصی که در انتهای گل‌ها قرار دارند تولید می‌گردد. زنبور عسل این شهدها را پس از جمع‌آوری در داخل کیسه مخصوصی که در بدنش قرار دارد که برای ذخیره شهد درست شده به طور موقت انبار می‌کند. زنبورها پس از قراردادن این شهدها درون کندو طی فرآیندهای خاصی که به طور مکرر بر روی شهدها انجام می‌دهند مقدار آب آن‌ها را تا 17 الی 18 درصد کاهش داده و موجب افزایش غلظت این شهدها می‌شود که در نهایت سبب می‌شود عسل مورد نظر حاصل شود.

بیشتر بخوانید: اپلیکیشن Gini: Nutrition Tracker & Smart Vitamins

کاربرد عسل در درمان بیماری‌ها

بیماری قلبی، دستگاه گوارش، بیماری روده، درمان ضعف اعصاب، افزایش حافظه، بهبود مشکلات کبد، کلیه، دیابت، پیش‌گیری از گرفتگی‌های رگ‌های خونی، رفع بیماری‌های چشم، درمان مشکلات ریوی، بهبود زخم‌ها، درمان سوختگی، جلوگیری از قطع عضو با عسل در افراد مبتلا به دیابت، درد مفاصل، بیماری‌های دهان، مشکلات دندان، فزایش شیر مادر، پاد زهر سموم، رفع حساسیت، بیماری‌های پوستی، جلوگیری از پیری و….. می‌باشد.
در مقایسه بین عسل خام با غیر خام تفاوت وجود دارد که اغلب تحت عنوان «عسل طبیعی» به بازار عرضه می‌شود. عسل خام برای تهیه بسته بندی یا هر نوع فرآوری دیگری حرارت نمی‌بیند. عسل خام عسلی می‌باشد که در بیشتر موارد برای سیستم ایمنی و سلامت کلی افراد دیابتی بسیار بیشتر از غذاهای فرآوری شده و تصفیه شده و مناسب است.
دکتر نائوم و داویدوف، پزشکان روسی بیماران خود را به خوردن عسل ( به ویژه عسلی که سرشار از ویتامین است) تشویق می‌کند. عسل ارزش سودمند خود را در درمان بیماری دیابت ثابت کرده است.
البته همانگونه که ذکر شد عسل دارای انواع مختلفی است اما بهترین عسل برای افراد دیابتی عبارتند از:
عسل قنقال، عسل آویشن، عسل گشنیز، عسل گون، عسل اکالیپتوس، عسل وحشی، عسل زرشک و….
روش اندازه‌گیری قندهای عسل: برای تشخیص میزان قند عسل (قندهای احیا کننده و غیر احیا‌کننده) از روش‌های فهلینگ استفاده می‌شود.

محصولات دیگر زنبور عسل:

عسلک یا عسل برگ: در مقابل عسلی که زنبور آن را از شهد گل‌ها جمع‌آوری و به کندو آورده و می‌پروراند، نوع دیگری از عسل هم وجود دارد که مصرف کننده قادر به تشخیص آن‌ها از یکدیگر نیست. این عسل را زنبور از شیره‌های شیرین که در برخی اوقات روی برگ‌های درختان دیده می‌شوند و حالت چسبندگی یا صمغ مانند به برگ‌ها می‌دهند جمع می‌کند. این نوع عسل را اصطلاحاً عسلک یا عسل برگ می‌نامیم.
عسلک در مقایسه با عسل تیره‌تر و لوولوز و دکستروز کمتری دارد. قندهای مرکب، مواد معدنی، نیتروژن و مواد اسیدی عسلک بیشتر از عسل می‌باشد مقدار مواد معدنی چون پتاسیم، فسفر و آهن در عسلک بیشتر از عسل می‌باشد که این عناصر، به خصوص نمک پتاسیم در عسلک، برای تغذیه زمستانی زنبور‌عسل مناسب نمی‌باشد؛ زیرا ابتدا باعث اسهالی و سپس مرگ و میر نوزادان می‌گردد. عسلک اغلب روی برگ درختانی نظیر بلوط، راش، تبریزی، نارون، افرا، بید، سدرا و… ترشح می‌شود و مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بره موم: بره موم صمغ درختان است که به‌وسیله گیاهان و درخت‌های مختلف در نقاط به خصوصی ترشح می‌گردد و زنبور آن را از روی درختانی همچون بید، بیدمشک، نارون، تبریزی، آلو و غیره جمع‌آوری و به همان طریقی که گرده گل را حمل می‌نماید به پاهای عقب خود چسبانده و به کندو می‌آورد ولی هرگز آن را داخل سلول‌ها انبار نمی‌کند. زنبورها از بره موم برای مسدود کردن آن عده از سوراخ‌ها و درزهای کندو که قطرشان کمتر از 4 میلی‌متر باشد استفاده می‌کنند. به علاوه با آن سر قاب‌ها را به کندو می‌چسبانند تا کاملاً در جای خود فیکس شده و تکان نخورند.

خواص درمانی بره موم

درمان دندان درد، درمان تبخال، درمان زخم‌های دهانی، درمان زخم‌ها و سوختگی‌ها، تقویت و شادابی پوست، خواص بی‌حسی موضعی، داروی ضد سرطان، درمان زخم‌ها و آکنه، درمان میخچه، جلوگیری از قطع عضو، درمان آبسه و ورم مفاصل، جلوگیری از ریزش مو.
گرده گل: گرده گل سلول‌های نر در تولید مثل گیاهان است. در ترکیبات آن از نظر شیمیایی مقدار زیادی مواد پروتئینی و چربی وجود دارد و این مواد دقیقاً چیزی هستند که زنبورها برای رشد نوزادان خود به آن نیاز دارند. مقدار پروتئین در گرده‌های مختلف متفاوت بوده و چیزی بین 11 تا 35 درصد می‌باشد.گرده گل سرشار از ویتامین‌های اصلی نظیر A,B,C,D,E می‌باشد. تعداد گرده‌ها و شکل گرده‌ها در گل‌های مختلف با یکدیگر متفاوت می‌باشد که این گرده‌ها توسط باد قابل جابجایی هستند و یکی از عوامل افزایش میزان آلرژی و آسم در فصل بهار همین گرده‌ها می‌باشند.
این گرده‌ها ارزش غذایی یکسانی برای زنبورها ندارند و با یکدیگر متفاوت هستند. برای مثال گرده گل بیدمشک بهترین و گرده درختان برگ سوزنی مانند کاج بدترین نوع آن برای زنبورها هستند‌.

خواص درمانی گرده گل

تنظیم مؤثر در عملکرد روده، دفع چربی از بدن، کنترل وزن، درمان یبوست، آرام بخش اعصاب، کنترل سطح کلسترول خون، رفع کم خونی، اشتها آور، درمان آلرژی، رفع حساسیت، سلامتی و زیبایی با گرده، درمان ورم پروستات، جلوگیری از رشد باکتری‌های مضر، درمان بیماری‌های کبد، درمان مشکلات ناباروری، درمان بیماری‌های پوستی.

محصولات زنبور عسل در داخل کندو

زهر زنبور عسل: یکی از محصولات زنبور عسل ماده‌ای است که در داخل بدن زنبور توسط یک غده مخصوص از دومین روز پس تولد شروع به ترشح نموده و در روز پانزدهم کیسه زهری را که برای ذخیره در بدنش وجود دارد پُر می‌نماید.
امروزه با آزمایشاتی که بر روی این زهر صورت گرفته است ترکیبات آن کاملاً مشخص شده است و تقریباً دارای همان ترکیبی است که در زهر مار وجود دارد. زنبور عسل می‌تواند با نیش خود که طولی در حدود 6 میلی‌متر دارد زهرش را به داخل بدن انسان یا سایر جانوران تزریق کند.زهر زنبور عسل با ورود به بدن قربانی خود مانع انعقاد خون می‌گردد و باعث گشاد شدن رگ‌ها شده که در نتیجه سبب کاهش فشار خون می‌شود. اما زهر زنبور عسل کاملاً مضر نیست و امروزه در درمان برخی از رماتیسم‌ها از آن استفاده می‌شود.

خواص درمانی زهر زنبورعسل

درمان ام. اس، درمان کمر درد و التهاب مهره‌ها، درمان دردهای آرتروز، درمان تومور، درمان نکروز غیر میکروبی، درمان جراحت‌ها و جوش‌های پوستی، درمان دررفتگی انگشت دست، درمان پارگی رباط دست، درمان رباط پاشنه پا، درمان بیماری لایم، درمان برآمدگی استخوان، درمان پسوریازیس، درمان زگیل، ضد درد و التهاب.
موم: موم ماده‌ای است که به وسیله سه جفت از غده‌های زیرشکمی زنبورهای کارگر و در سنین به خصوصی یعنی از سیزدهمین تا هیجدهمین روز پس از تولدش ترشح می‌گردد.
جمعیت زنبور عسل به کمک این ماده نیازهای اساسی زندگی خود را مرتفع می‌نماید.
زنبور عسل به طور متوسط برای درست کردن 1 کیلو موم باید 12 کیلو عسل بخورد. یکی از دلایلی که زنبورهای عسل به صورت شش ضلعی لانه‌های خودشان را می‌سازند به خاطر استفاده کمتر از موم در تهیه آن است.
بنابراین به نفع زنبوردار است که تا حد امکان موم قالب زده در اختیار زنبورهایش قرار بدهد تا زنبور برای تولید موم از عسل کمتری استفاده کند و در نتیجه در آخر سال محصول عسل بیشتری از هر کندوی زنبور عسل به دست بیاورد.
خواص درمانی موم: درمان چاک گوشه لب، رمان نقرس، زگیل‌‌های پوستی، تسکین دردهای رماتیسمی موثر می‌باشد.
و اما ژله رویال: یکی از ارزشمندترین محصولات زنبور عسل ماده‌ای است که غذای مخصوص ملکه زنبورها است که از اولین روز تولد تا آخرین روز عمرش از آن تغذیه می‌کند.
رشد و تکامل فعالیت‌های ملکه به این ماده غذایی وابستگی کامل دارد. ژله رویال از مواد مختلفی تشکیل شده است که 10 درصد وزن آن از اسیدی تشکیل می‌شود که ترکیب آن هنوز هم کاملاً شناخته شده نیست. در این ژله تمام ویتامین‌های ضروری موجود است و غذای ملکه تا آخر عمر فقط ژل رویال خواهد بود.

انواع ژل رویال:

ژل رویال مایع (خام)،کپسول ژل رویال، عسل ژل رویال، پودر ژل رویال، ژل رویال یخ زده.

مهم‌ترین خواص ژل رویال از نظر درمانی

ژل رویال که به آن ژل سلطنتی یا شاه انگبین نیز گفته می‌شود، در کنار عسل طبیعی یکی از مهم‌ترین فرآورده‌های زنبور عسل است که داری خواص بی‌نظیری چه از نظر درمانی و چه از نظر تقویتی است.
اگر‌چه عجیب به نظر می‌رسد اما لاروهایی (بچه زنبورها) که دو روز از ژل رویال تغذیه کنند به زنبور کارگر تبدیل می‌شوند و لارو‌هایی که ۵ روز از آن تغذیه کنند به زنبور ملکه تبدیل می‌شوند. همین سه روز کافی است تا ملکه از نظر جثه ۴۳ درصد بزرگ‌تر و از نظر وزنی ۶۰ درصد سنگین‌تر شود.
و عجیب‌تر این‌که ملکه با وجود این که در فصول تخم‌ریزی در طول روز بیش از ۲۰۰۰ تخم‌ می‌گذارد اما باز هم عمر بسیار بیشتری نسبت به زنبور کارگر دارد. زنبور کارگر در حدود چند هفته زنده می‌ماند (حدوداً ۶۰ روز)، در حالی که ملکه می‌تواند تا ۷ سال هم زنده بماند.
محققان راز طول عمرزنبورملکه و باروری آن را در تغذیه مداوم از ژل رویال می‌دانند.

خواص فیزیکی ژل رویال

ژل رویال یک ماده یکنواخت با حالت خمیری تقریباً مایع می‌باشد. رنگ آن سفید مایل به زرد یا بژ بوده که بوی تند اسید فنولیک و طعم ترش خاصی دارد. چگالی تقریبا 1.1 گرم بر سانتی‌متر مکعب بوده و کمی در آب محلول است.

ترکیبات مهم ژل رویال

بخش زیادی از ژل رویال زنبور عسل را آب تشکیل می‌دهد که چیزی در حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد آن را شامل می‌شود. همچنین در حدود ۱۷ تا ۴۵ درصد وزن خشک ژل را پروتئین‌ها و کربوهیدرات‌ها تشکیل می‌دهند. ویتامین‌ها، عناصر معدنی و چربی‌ها سایر اجزاء این ماده را تشکیل می‌دهند.
کربوهیدرات‌ها و عناصر معدنی
از قند‌های اصلی در ژل می‌توان به فروکتوز، گلوکوز و ساکاروز اشاره کرد. همچنین از جمله عناصر معدنی موجود در این ماده می‌توان پتاسیم، فسفر، گوگرد، کلسیم، منگنز، روی و آهن را نام برد.

ویتامین‌های ژل رویال

همچنین ژل سلطنتی غنی از ویتامین‌های مورد نیاز بدن انسان است که ریبوفلاوین (B2)، بیوتین (B7)، نیاسین (B3)، تیامین (B1) و اسید فولیک (B9) از جمله مهم‌ترین‌های آن‌ها هستند.
ماده مهم دیگر آن10-HDA یا ( هیدروکسی دسنوئیک اسید) یک نوع اسید چرب بی نظیر است که تنها در ژل رویال یافت می‌شود و نمی‌توان آن را به صورت مصنوعی ساخت. این ماده خواص بسیاری دارد که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
فعال کننده‌‌ ایمنی و آنتی‌باکتریال قوی، تعدیل سیستم ایمنی و ضد سرطان، حفاظت از پوست و کلاژن‌سازی، ضد دیابت و جلوگیری از زخم معده، تسهیل کننده تمایز سلول‌های مغز، ضد روماتیسم و تنظیم متابولیسم بدن، اثرات ضد باکتریایی و بهبود زخم‌ها، محرک رشد و اثرات ضد پیری، باعث بهبود برخی از علائم یائسگی،. ژل رویال برای درمان ناباروری، خاصیت ضد دیابتی ژل رویال، تاثیر پروتئین‌های ژل رویال بر فشار خون،کاهش ریسک بیماری‌های قلبی و عروقی موثر بر سیستم عصبی، ژله رویال عاملی موثر در تحریک سیستم عصبی مرکزی و محیطی است. این ماده همچنین عاملی امیدوار کننده برای فعال شدن مجدد سلول‌های بنیادین عصبی در مغز افراد بالغ است.همچنین ممکن است با مصرف ژل رویال، شاهد مرگ نورون‌ها و افزایش رشد نورون‌ها در بیماران مبتلا به آلزایمر و پارکینسون باشیم.
البته محققین هنوز هم به تمامی خواص عسل و محصولات آن دست نیافته‌اند و در حال بررسی می‌باشند.مسأله مهم دیگری که حتماً باید مد نظر قرار بگیرد استفاده از عسل طبیعی بوده و از عسل تقلبی به هیچ عنوان استفاده نشود زیرا نه تنها تأثیر مثبت نداشته بلکه باعث ایجاد بیماری‌های دیگر هم برای شخص می‌شود. بنابراین بهتراست از افراد و مراکز مطمئن عسل مورد نیاز خویش را خریداری نمائید.

معصومه استکی (کارشناس ارشد مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان)
مهدی سعیدی‌نژاد(مدیر عامل شرکت نپکا و کارشناس کشاورزی سالم)
مسعود هداوندمیرزایی (دکتری کشاورزی سالم)
محسن رضائی جو (کارشناس تولید کننده عسل)
ایمانه رویگری (کارشناس ارشد گیاهان دارویی)
مونا خانی (کارشناس گیاهان دارویی)