نرگس الهیاری *

همانطور که تک‌تک افراد، دارای مسؤولیت اجتماعی هستند، یک شرکت نیز نمی‌تواند بی‌تفاوت نسبت به این مسؤولیت باشد. به همین دلیل است که امروزه، یک مسؤولیت مهم به مسؤولیت‌ هر شرکتی اضافه شده و آن مسؤولیت اجتماعی شرکت یا (Corporate Social Responsibility) است.
این نوع مسؤولیت، به موازات پیچیده‌تر شدن شرایط و مشکلات موجود در جوامع، اهمیتی روزافزون یافته است و سازمان‌ها و شرکت‌هایی که علاوه بر «منطق سود» به «اخلاق کسب و کار» نیز اهمیت می‌دهند، برای انجام وظایف اجتماعی شرکتی هم برنامه‌هایی ترسیم می‌کنند.

CSR چیست؟
گرچه همچنان روی تعریف مسؤولیت اجتماعی شرکتی اجماع و اتفاق‌نظر وجود ندارد و دیدگاه‌های بسیار متنوعی در این باره مطرح شده است، اما رایج‌ترین تعریف این عنوان، عبارتست از: «مسؤولیت اجتماعی شرکت فعالیت‌هایی است که پیش برنده سود و منفعت اجتماعی بوده و فراتر از منافع سازمان و آن چیزی است که قانون بایسته می‌دارد.» مسؤولیت اجتماعی هر کسب‌ و کار شیوه‌های گوناگونی از تخصیص بخشی از عواید شرکت به امور خیریه گرفته تا «سبز‌تر» کردن عملیات کسب و کار و در نتیجه آسیب کمتر به محیط زیست را در بر می‌گیرد. CSR یعنی برخورداری از نگرشی مسؤولانه و فراتر رفتن از حداقل الزامات قانونی و پایبند بودن به اصول درستی که برای تمام کسب ‌و‌ کارها و با هر اندازه‌ای، قابل اجراست. نگاه اخلاقی به کسب و کار را می‌توان ماحصل نوع تفکر مسؤولیت اجتماعی شرکت‌ها در دنیای امروز دانست که به نوعی، پرستیژ شرکت‌ها را در سطوح بین‌المللی تعریف و تبیین می‌کند.

تاریخچه CSR
بحث مسؤولیت اجتماعی و به طور خاص، مسؤولیت اجتماعی شرکتی، در اقتصاد سرمایه‌داری آمریکا ریشه گرفت و پس از آن، به اروپا و نقاط مختلف دنیا کشیده شد . تقریبا اواخر دهه ۹۰ بود که ایده CSR مورد تایید جامعه جهانی قرار گرفت و علاوه بر دولت‌های مختلف، سازمان‌های غیردولتی هم به میان آمدند و برخی از کشورهای پیشرفته دنیا مانند سوئد، در این زمینه پیشگام شدند. اما اصل این ایده در جنگ جهانی دوم شکل گرفت و در آمریکای صنعتی آن دوران، به موازات شکل‌گیری شرکت‌های بزرگ و ثروتمند که رقم دارایی‌هایشان، افسانه‌ای بود، CSR مطرح شد و کم‌کم این مطالبه برای مردم پیش می‌آمد که آیا این افراد که ثروت خود را از این جامعه به‌دست آورده‌اند، در قبال جامعه‌ خود مسؤولیتی ندارند؟ کسانی مثل کارنگی و وندربیلت و راکفلر از جمله‌ این ثروتمندان بودند و با بخشی از ثروت افسانه‌ای خود، به کارهای خیر مثل کمک به فقرا یا راه‌اندازی بنیادهای خیریه یا تأسیس دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی پرداختند. از نیمه‌های قرن نوزدهم تا نیمه‌ قرن بیستم، نمونه‌های فراوانی از این جنس کمک‌ها را از سوی افراد ثروتمند و سپس از طرف شرکت‌های آن‌ها می‌بینیم.

مؤلفه‌های CSR
مسؤولیت اجتماعی شرکتی امروز را می‌توان به چند دسته گسترده تقسیم کرد:

– اقدامات زیست‌محیطی:
یکی از مهم‌ترین بخش‌های مسؤولیت اجتماعی شرکت‌ها مسأله محیط‌‌زیست است. کسب‌ و کارها، فارغ از اندازه و حجم کار، مقداری آلودگی محیط‌زیستی ایجاد می‌کنند. هر گونه اقدام برای کاهش این آلودگی، هم برای شرکت و هم برای کل جامعه مفید است.

– رفتار اخلاقی با نیروی کار:
شرکت‌ها با رفتار منصفانه و اخلاق‌مدارانه با کارکنان خود می‌توانند مسؤولیت اجتماعی سازمان را تحقق بخشند. مشخص است که رفتار اخلاقی با کارکنان، فراتر از رفتار و برخورد قانونی با آن‌هاست.

بیشتر بخوانید: طراحی سیستم هوشمند پاکسازی مزارع گندم

– کمک‌های داوطلبانه و بشردوستانه:
روش دیگر کسب‌ و کارها در زمینه مسؤولیت اجتماعی همکاری با سازمان‌های خیریه در سطح ملی و محلی است. کسب‌ و کارها منابع زیادی در اختیار دارند که می‌تواند به کمک سازمان‌های خیریه و برنامه‌های محلی بیاید.
همچنین حضور در رویدادهای مرتبط با کار داوطلبانه نشان‌دهنده صداقت شرکت است. شرکت‌ها با انجام کارهای مثبت بدون توقع پاداش یا درآمد، می‌توانند نگرانی خود را نسبت به موضوعات مختلف نشان داده و حمایتشان را از برخی سازمان‌ها مطرح کنند. با این همه، انتقادهایی نیز به فشارهای اجتماعی بر شرکت‌ها برای تعهدات اجتماعی وارد می‌شود. این انتقادها معمولا بر این اساس است که ساز و کار بازار اجازه نمی‌دهد در همه موارد، کسب و کارها به چنین تعهداتی پایبند بمانند.

به‌همین خاطر است که CSR، نگاهش به مقوله کسب و کار و تراز نامه مالی شرکت‌ها، به جای نگاه سنتی تک بعدی (Single Bottom Line)، نگاه ۳ بعدی (Triple Bottomed Line) است. اصطلاحا نگاه 3P دارد.
یعنی هم سود (PROFIT) هم جامعه (PEOPLE) هم محیط‌زیست (PLANET) در تراز نامه مالی شرکت‌ها و مجموعه رفتارهای اقتصادی بنگاه‌ها باید دیده شود و لحاظ گردد.

CSR در دنیا و ایران
خوشبختانه امروزه اخبار مربوط به رفتار مطلوب شرکت‌ها در‌خصوص CSR را بیشتر می‌خوانیم. به‌عنوان مثال، می‌توان به کار کمپانی جی.اس.کی در اهدای داروهای ضد بیماری‌های ویروسی-ژنتیکی به کشورهای آفریقایی اشاره کرد، یا خرید انبوه قهوه‌ در طرح مبادله منصفانه از جانب کافه‌های زنجیره‌ای استارباکس. اما در دنیا گوگل، همچنان در صدر دنیای CSR قرار دارد. پس از آن، غول نرم افزار دنیا (مایکروسافت) و غول انیمیشن جهان (دیزنی) قرار دارد. شرکت اسباب بازی سازی لگو و دایلمر کرایلسر آلمان و میراث استیو جابز (اپل) در رده‌های بعدی قرار دارند.
در ایران هم CSR مورد توجه قرار گرفته است، به طوریکه در میان تمامی NGOهای جهان، «محک» مؤسسه خیریه حمایت از کودکان سرطانی ایران، چهارم شد. در این رویداد، ۲۴۰ شرکت آمریکایی شرکت داشتند و این اتفاق بزرگی بود.

CSR و بیژن
در ادامه و در میان اقسام مختلف CSR، فقط به کمک‌های داوطلبان و بشردوستانه بیژن اشاره خواهیم کرد و برنامه‌هایی که در این خصوص طراحی شده است، چرا که بخش اقدامات زیست‌محیطی، در مقاله جناب آقای مصطفی‌زاده، مدیرعامل هلدینگ بیژن، در همین شماره به تفصیل آمده است.
شرکت بیژن در ماجرای سیل ابتدای سال که استان‌های زیادی را در برگرفت به کمک هموطنان خود شتافت و کاروانی با ده فروند کامیونت‌های اختصاصی شرکت به همراه چندین نفر از پرسنل بیژن و اقلامی مرتبط با نیازهای واقعی مردم خسارت‌دیده به مناطق سیل‌زده ارسال کرد. بیژن با همراهی سازمان اورژانس کشور به تمام نقاط غیرقابل دسترس نفوذ کرد و کمک‌های خود را مستقیماً به‌دست آسیب‌دیدگان رساند. مناطقی که ادامه مسیرش فقط با قایق میسر بود. بیژن وسایل ضروری و مورد نیاز را پیش‌بینی کرده بود. آنها را در محلی که از قبل آماده شده بود، بسته‌بندی و با توجه به نیاز خانواده‌ها بین آنها توزیع شد.

اما مهمترین برنامه‌های CSR که بیژن در آینده پیش‌بینی کرده است، عبارتند از:

پخش فست‌فودهای مورد علاقه بچه‌ها به همراه سس‌های سرد و گرم بیژن در مدارس کودکان کار جنوب شهر تهران
پخش محصولات بهداشتی و سلولزی به گرمخانه‌های شهرداری تهران در فصل‌های سرد سال
پخش کنسروجات بین کارتن‌خواب‌های شهر تهران
توزیع بسته‌های غذایی در روستاهای اطراف تهران و مناطق محروم
توزیع اقلام بهداشتی، ماسک، الکل و دیگر وسایل مورد نیاز برای مقابله با کرونا در بین اقشار ضعیف و کم‌درآمد

*‌ مدیرعامل شرکت پخش بیژن