دکتر مهدی کریمی تفرشی* هیأت داوران 5 گانه پروژه سفیر حسن نیت بحران قرن جهان مرکب از سازمان ملل متحد، سازمان تجارت جهانی، سازمان همکاریهای اقتصادی (اکو)، نهضت بینالمللی صلیب سرخ جهانی و هلالاحمر و نیز کمپین ایران همدل، اینجانب را از میان کاندیدهای سرآمد قدرت و ثروت و شهرت مانند ولیعهد دبی، برگزیدند. در […]
دکتر مهدی کریمی تفرشی*
هیأت داوران 5 گانه پروژه سفیر حسن نیت بحران قرن جهان مرکب از سازمان ملل متحد، سازمان تجارت جهانی، سازمان همکاریهای اقتصادی (اکو)، نهضت بینالمللی صلیب سرخ جهانی و هلالاحمر و نیز کمپین ایران همدل، اینجانب را از میان کاندیدهای سرآمد قدرت و ثروت و شهرت مانند ولیعهد دبی، برگزیدند.
در شرایطی که آمریکا و همپیمانانش جنگ اقتصادی را علیه ایران آغاز کرده و تمام قوای خود را برای تحت فشار قرار دادن و انزوای سیاسی جمهوری اسلامی به کار گرفته است کسب این عنوان افتخاری بزرگ برای ایران و درخشش نام پر افتخار کشور عزیزمان در عرصه جهانی است.
کسب این عنوان توسط یک تولیدکننده جوان ایرانی، برگ زرین دیگری است در لوح پرشکوه افتخارات این سرزمین تا اقتدار و توان اقتصادی کشور را در اوج فشارها و بحرانهای جهانی علیه این سرزمین، به رخ بکشد.
عنوان سفیر حسن نیت بحران قرن به یک تولید کننده جوان ایرانی حاکی از اینست که ایران مدیریت مناسبی بر این بیماری و بحرانهای ناشی از آن داشته است و در این میان تولیدکنندگان و کارآفرینان ایرانی به عنوان یک اهرم موثر در پویایی چرخه اقتصاد کشور در صف اول جهادگران اقتصادی در کنار کادر ایثارگر درمانی، از خود نقشی ماندگار و قابل تحسین بر جا گذاشتند و اجازه ندادند علیرغم فشارهای دوگانه تحریمها و مشکلات ناشی از بحران جهانی کرونا و بسته شدن مرزها، تولید کشور که مهمترین عامل پویایی اقتصادی کشور است در سال جهش تولید از حرکت بایستد.
با گسترش این بیماری در بسیاری از کشورها مشاهده شد که مردم با هجوم به قفسه فروشگاهها و مغازهها اجناس را خریداری کردند درحالی که از شمالیترین تا جنوبی ترین شهرهای ایران چنین اتفاقی مشاهده نشد و در هیچ یک از شهرهای کشور نیز کمبود کالا گزارش نشده است.
پس از مدت کوتاهی کشور توانست کیتهای تشخیص بیماری را تولید کند و این درحالی است که کشورهای اروپایی که رشد تولید ناخالص داخلی و وضعیت مناسبتر اقتصادی نسبت به ایران داشتند نیز درگیر در نابسامانیهای ناشی از بیماری شدند. اما ایران با وجود تمام تحریمهای سخت و ظالمانه توانست کنترل مناسب و مدیریت قوی را اعمال کند. محققان و دانشمندان توانمند ایرانی در بحران جهانی کرونا در زمینه ساخت داروی کرونا نیز موفقیتهای چشمگیری داشتهاند.ایران بیش از ۴۰ سال است که درگیر در مسائل ناشی از تحریم بوده است، در وضع بحرانی ناشی از کرونا جامعه جهانی و کشور ما خواستار آن بود که تحریمهای شدید علیه ایران لغو شود اما نه تنها این تحریمها کاهش نیافت بلکه در مواردی تحریمهای دیگری نیز افزوده شد.اگر تحریم نباشد ایران میتواند در بسیاری از کالا و خدمات به خودکفایی دست پیدا کند اما تشدید تحریم و مشکلات ناشی از تأمین مواد اولیه و تجهیزات و تکنولوژیهای تولید در عمل دستیابی به برنامههای خودکفایی را با دشواریهایی مواجه ساخته است.امروز تنها راهکار مقابله با تحریمها پیروی از الگوی اقتصاد مقاومتی و استفاده از جوانان تحصیلکرده است، زیرا در حال حاضر ایران شرکت دانش بنیان فراوانی دارد که میتوانند موتور تقویت صنعت باشد. همچنین باید توجه داشت که ایران سالانه بیش از ۱۲۰ هزار تن موادغذایی تولید میکند که ۳۰ درصد آن به ضایعات تبدیل میشود. ۵۰ میلیون هکتار زمین قابل کشاورزی در کشور وجود دارد برخی از این توان تولید بدون استفاده باقیمانده است.در پی شیوع ویروس کرونا اقتصاد جهانی متحمل خسارتهای سنگینی شده است.
ویروس کرونا، جدای از گرفتن جان انسانها، در کشورهای مختلف اقتصاد جهانی از آسیای جنوب شرقی، خاورمیانه تا قلب اروپا و این اواخر آمریکا و استرالیا و آفریقا را درگیر خود کرده است.سازمان همکاری و توسعه اقتصادی(OCDE) در گزارش خود عنوان کرد که اقتصاد جهانی در سال ۲۰۲۰ با کندی شدید روند رشد روبرو خواهد. این نهاد مالی و اقتصادی بین المللی ضمن هشدار درباره تاثیر شیوع ویروس کرونا بر روند رشد اقتصادی جهان در سال جاری میلادی، پیش بینی خود برای تولید ناخالص داخلی جهان را کاهش داد دامنه و گستره کاهش رشد اقتصادی جهانی نا معلوم گزارش داد.محدودیت مسافرتی که صنعت توریسم را تحت تاثیر قرار داده و تعطیلی گسترده کارخانهها، نمایانگر شوک عرضه و تقاضای منفی است. کشور ما سالهاست که با ویروس خطرناک تری به نام تحریم مواجه است. اقتصادی را که پیشتر با اعمال تحریمها و به تازگی هم با رخداد FATF دست و پنجه نرم میکند چگونه میتوان از ضربههای مهلک کرونا تا حد ممکن محاظت کرد و تبعات و خسارتهای ناشی از این بحران را جبران کرد. با توجه به آثار تحریم بر افزایش سقوط دهکهای متوسط به دهکهای پایین و کاهش قدرت خرید مردم به خصوص کارگران و بازنشستگان و به ویژه کارگران روزمرد و غیررسمی، اقتصاد کرونایی میتواند فقر را عمیقتر کند.کرونا یک سری تاثیرات کوتاهمدت ملموس و غیرقابل جبران دارد. در کشور یک میلیون واحد صنفی در بخش خدمات داریم. یکی از مهمترین این تاثیرات بر صنعت گردشگری است. بدون شک بحران موجود از حجم مسافرتهای داخلی و خارجی بشدت کاسته و فعالیت آژانسهای گردشگری و تمامی فعالان صنعت توریسم را با بحران شدیدی مواجه کرده است. به طور حتم از نظر درمانی و پزشکی هزینههای سنگینی در پی داشته. از سوی دیگر خردهفروشی نیز با زیانهای شدیدی روبهرو شدهاند. آسیب دیدن کسبوکارهای خرد و فعالان تجاری موجب کاهش تولید ناخالص داخلی، منفی شدن نرخ رشد اقتصادی و دیگر تبعات منفی اقتصادی میشود. بسیاری از اینها ضربههای کوتاهمدت اما ملموس به اقتصاد کشور میزند. بدون شک بسیاری از کسب و کارها در این شرایط آسیب جدی دیدهاند. هتلها و رستورانها در سراسر کشور متحمل خسارات و آسیبهای جدی مالی شدهاند.
قطعاً علاوه بر فعالیتهایی نظیر گردشگری و رستورانداری، ورزشگاهها، سینماها، مراکز خرید برگزاری همایشها، برگزاری نمایشگاهها، سالنهای زیبایی هتلداری، حملونقل در حوزههای مختلف زمینی، ریلی هوایی و سایر مورادی که در آنها اجتماعاتی شکل میگیرد بیشترین لطمهها را از این بحران متحمل شدهاند.
از تأثیر چشمگیر بحران کرونا بر بازارهای صادراتی نمیتوان بسادگی گذشت و نیاز به پیشبینی سازوکارهای تازهای برای حفظ این بازارها احساس میشود.
در پی شیوع ویروس کرونا در ایران، برخی از کشورهای همسایه مرزها را بستند و صادرات غیرنفتی دچار مشکل شده است. واردات و صادرات محصولات بستگی به طولانی بودن حضور ویروس کرونا دارد. اما قطعاً این موضوع تبعاتی در اقتصاد ایران خواهد داشت. همانطور که در چین ملاحظه شد اقتصاد چین در عرض یک ماه در آستانه فلج شدن قرار گرفت و مراودات تجاری این کشور قدرتمند اقتصادی متوقف شد. صادرات کالاهای روسی به چین با توجه به شیوع ویروس کرونا، بیش از یک چهارم کاهش یافت و تنها صادرات و واردات کالاهای عمده ادامه دارد.بحث واردات مواد اولیه با مشکلاتی مواجه شده است و تلاش دولت برای کنترل بازار ارز و ایجاد امنیت در بازار عامل بسیار مهمی است که به تولیدکنندگان و متعاقبا مصرف کنندگان کمک خواهد کرد.
رسیدن به نرخ رشد سالانه ۲۲درصدی صادرات غیرنفتی از اهداف اصلی برنامه ششم توسعه صادراتی نیز محسوب میشود.خسارتهای اقتصادی فراگیر شدن بیشتر این ویروس برای کل اقتصاد جهانی بسیار حایز اهمیت است؛ اما برای اقتصاد ایران که با تحریمها از یک سو و ورود به لیست سیاه FAT از سوی دیگر دستوپنجه نرم میکند؛ چه بخواهیم چه نخواهیم این تأثیر بیشتر خواهد بود.
از جمله مهمترین بازارهای منطقه برای صادرات موادغذایی ایران سه کشور روسیه، عراق و عمان است.
اولین و بزرگترین واردکننده محصولات صنایع غذایی ایران، عراق است که در بسیاری از محصولات غذایی صادراتی ایران جایگاه نخست را دارا است.تقاضای واردات عراق همواره چشمگیر بوده و پیوسته واردکننده خالص بزرگ موادغذایی در منطقه بوده است و ایران نیز توانسته سهم مهمی از موادغذایی این کشور را تامین کند و جزو شرکای تجاری طبیعی ایران شناخته میشود.
دومین جایگاه را افغانستان دارد بهطوری که همواره جزو چهار کشور نخست برای صادرات یکایک محصولات گروه مربوط به صنعت غذا قرار دارد. سومین جایگاه از آن روسیه است.از دست دادن بازارهای صادراتی بخش کشاورزی یکی از آثار منفی شیوع این بیماری است. از دست دادن اطمینان و اعتماد مصرف کننده بازارهای صادارتی ایران نسبت به سلامت غذای ایران هزینهای است که برگشت اعتماد به بازار و مصرف کننده بسیار هزینه بر و زمان بر است.
از طرف دیگر بازارهای نفت وابسته به تقاضای چین برای نفت هستند. تقاضای نفت مهمترین عامل تغییر قیمت آن در ۲۰۱۹ بود. کاهش تقاضا از طرف دومین مصرفکننده بزرگ نفت در جهان نیز میتواند تاثیر شگرفی بر اقتصاد دنیا و از جمله ایران بگذارد.مقابله جدی با شیوع این بیماری و تدابیر شدید ایمنی که بر سرعت روند جلوگیری از شیوع بیماری بیافزاید و اطلاع رسانی دقیق و شفاف یه مردم باید در دستور کار فوری دولت و مسئولین قرار گیرد.در شرایطی که در برنامه بودجه سال آینده اتکاء اصلی بودجه بر اقتصاد غیرنفتی پایهریزی شده است باید برنامهریزی دقیق و حساب شده ای از سوی دولت برای جلوگیری از ضربه به صادرات غیرنفتی در شرایط بروز بحرانهایی مانند شیوع ویروس کرونا اندیشیده شود.در حالی که بسیاری از صنایع در حال حاضر در رکود نسبی به سر میبرند، یکی از بخشهایی که امروز میتوانیم به آن توجه ویژه داشته و برای تحقق فرمایشات رهبری از آن بیشترین استفاده را داشته باشیم، صنایع غذایی در ایران است، صنایعی که سهم بالایی از گردش اقتصادی و تولید ناخالص ملی کشورمان را به خود اختصاص دادهاند.این صنعت مهم و پیشرو نقش بسیار تعیین کنندهای در توسعه اقتصادی کشور بهویژه در شرایط حساس و استراتژیک فعلی ایران ایفا میکند. به این دلیل که توجه به این بخش از اقتصاد کشور علاوه بر تامین نیازهای داخلی و امنیت غذایی فرصتی برای ارزآوری با صادرات خواهد شد.درصورتی که مدیریتی جدی و پیشگیرانه نباشد آسیبهایی که ویروس کرونا به اقتصاد کشور و بخش کشاورزی وارد مینماید، در کوتاه مدت غیرقابل جبران است.
در شرایطی که بحران کرونا جهان را فرا گرفته است تامین مواد غذایی موردنیاز مردم که از کالاهای اساسی است قطعا در اولویت است و بنابراین تقاضا برای بسیاری از موادغذایی بیشتر از گذشته است و تولیدکنندگان در سنگر تولید بیش از گذشته با تلاشی مضاعف به تولید و تامین نیازهای اساسی مردم مشغولند.اینکه چقدر مدیریت و تدبیر کشورهای جهان در جلوگیری از شیوع هر چه بیشتر این ویروس به موقع و اساسی باشد در جلوگیری از بروز یک بحران فلج کننده اقتصادی در جهان میتواند موثر باشد. اقتصاد ایران فشار دوگانه تحریم و تبعات ویروس کرونا را توامان تجربه میکند و با توجه به محدویت منابع، دولت باید سیاستهای حمایتی بهینه اتخاذ کرده و از اجرای سیاستهای حمایتی کور و غیرهدفمند اجتناب کند.
اخذ اطلاعات دقیق از میزان خسارت وارد شده به اقتصاد، یکی از اولویتهای اقتصاددانان برای جبران این خسارات است، زیرا ابتدا باید مشخص شود که چه میزان و چه فعالیتهایی در پی شیوع این ویروس متضرر شدهاند تا از آنها حمایتهای مالی صورت بگیرد.
یکی از مهمترین برنامههای حمایتی دولت باید در حوزه مالیات باشد، در قالب ارایه تخفیفات مالیاتی یا تمدید مدت زمان ارایه اظهارنامه مالیاتی و تعویق پرداخت مالیات تا یک مدت مشخص. معافیت از پرداخت اجاره برای کسب وکارهایی که به نوعی در حال استفاده از زمین و امکانات دولتی هستند و نیز ارایه تخفیف یا استمهال پرداخت حق بیمه تامین اجتماعی و کلیه موارد مشابه تا یک مدت مشخص و پرداخت حق بیمه بیکاری از دیگر حمایتهایی است که دولت از کسب و کارهای آسیبدیده میتواند انجام دهد.پرداخت یارانه کرونایی، پرداخت تسهیلات به تولیدکنندگان بخش واقعی اقتصاد و پرداخت بخشی از بهره تسهیلات توسط دولت به عنوان یارانه تسهیلات از دیگر برنامههای حمایتی دولت در شرایط بحران فعلی میتواند باشد.ثابت نگه داشتن قیمت کالاهای اساسی برای پیشگیری از کاهش قدرت خرید مردم از رسالتهای اصلی دولت است که باید به طور جدی مدیریت و برنامهریزی شود.
تحقق یک جهش قابل توجه در تولید کشور قطعاً مستلزم فراهم شدن ملزومات و بسترهایی است که باید مسؤولین نهادهای مختلف و سیاست گذاران بر آن اهتمام ورزند و البته ضروری است تا بر رفع موانع و چالشهایی که سالهاست سد راه تولید در کشور است یک بازنگری و برنامه ریزی جدی و اساسی داشته باشند.
* رییس هیات مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت جوانان تهران، ریاست هیأت مدیره تعاونی تولیدکنندگان محصولات غذایی کشور، عضو هیأت مدیره کنفدراسیون صنعت ایران، نایب رییس هیأت مدیره انجمن علوم و فناوری غلات ایران، مشاور عالی در کمیته فناوریهای نو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی، کارآفرین برتر جهان اسلام
- نویسنده : مهدی کریمی تفرشی