مهندس محمدرضا جمشیدی

سازمان خواروبار و کشاورزی (فائو) در تازه‌ترین گزارشی که از وضعیت تولیدات کشاورزی کشورمان منتشر کرده است، میزان تولید غلات ایران در سال‌ زراعی 1401 را 21 میلیون تن اعلام و از رشد 17 درصدی آن نسبت به سال زراعی گذشته خبر داده و متذکر شده که 13 میلیون از 21 میلیون تن سهم گندم بوده و به عبارتی از رشد چشمگیر 63 درصدی برخوردار بوده است.
همچنین در این گزارش اعلام شده که ذخایر غلات ایران با یک میلیون تن افزایش به 12.8 میلیون تن رسیده است که بدین‌ترتیب ایران 1.5 درصد ذخایر گندم و غلات جهان را در اختیار دارد که 1.5 برابر میانگین جهانی می‌شود.
اگرچه این آمار امیدوار کننده است و حکایت از برنامه‌ریزی متولیان برای تأمین قوت لایموت مردم ایران زمین دارد، اما در راستای خودکفایی محصولات راهبردی در کشور، چالش‌هایی نیز وجود دارد که رفع آن‌ها می‌تواند خط بطلانی بر مقطعی بودن دستاوردهای بخش کشاورزی بکشد، نظیر آنچه در اوایل دهه 80 رخ داد و کشور پس از سال‌ها به خودکفایی در تولید گندم دست یافت، اما به فاصله یکی دو سال و با کاهش نزولات آسمانی، دوباره واردکننده گندم شدیم.
نخستین چالش در خودکفایی تولید گندم در کشور، شکاف عملکردی بالا در کشت دیم است که تقریباً 40 درصد از اراضی زیرکشت گندم را شامل می‌شود و به‌دلیل نبود دانش فنی لازم برای استفاده از دیمزارها و پایین بودن نفوذ دانش و مهارت در این اراضی در حالی میانگین برداشت یک تن در هکتار است که با رفع این نقیصه به‌راحتی و با برخی عملیات‌های آبخیزداری می‌توان عملکرد را تا 3 برابر و حتی بیشتر افزایش داد.

بیشتر بخوانید: چالش‌های صنایع غذایی

از سوی دیگر نباید از نظر دورداشت که از دیرباز تاکنون، کارشناسان بخش کشاورزی به‌دلیل محدودیت‌های منابع آبی، اجرای الگوی کشت و… وحدت رویه‌ای درخصوص مقوله خودکفایی ندارند و به تبع آن سیاستگذاران ادوار مختلف هم با دیدگاه‌های متفاوتی به مدیریت بخش کشاورزی پرداخته‌اند که می‌تواند یکی از دلایل نوسان در تولید محصولات استراتژیک به‌ویژه گندم باشد.
به‌عبارتی تشتت آرا در میان مسئولان پیرامون مقوله خودکفایی در طول 3 دهه گذشته، نفوذ پایین ضریب دانش و فناوری در مزارع، بی‌توجهی به نیروی انسانی و عدم استفاده از ظرفیت‌ها و مزیت‌های داخلی و از همه مهمتر، فشار بیش از حد بر منابع از مهم‌ترین چالش‌های خودکفایی و ثبات در تولید محصولات استراتژیک به‌شمار می‌رود.
در این وادی طبیعی است که توسعه آبیاری تحت فشار، اصلاح بذر، تسریع در ورود دانش نوین به مزارع و حفاظت از منابع می‌تواند گام بلندی در راستای رشد پایدار تولید محصولات استراتژیک به‌ویژه گندم باشد.
نکته دیگر در تولید گندم کشور، وابستگی بیش از حد میزان تولید به قیمت‌های اعلامی خرید تضمینی از سوی دولت است. درصورتی‌که نرخ گندم مناسب تعیین نشود کشاورزان در دوره‌های آتی به سمت کشت سایر محصولات حرکت می‌کنند و در نتیجه میزان تولید کاهش می‌یابد و در شرایطی که کشاورزان امکان تغییر نوع کشت را نداشته باشند، به‌دلیل افزایش هزینه‌ها به شدت از کیفیت گندم تولیدی کاسته می‌شود و درصورتی‌که کشاورزان، گندم با کیفیت تولید کرده باشند و با قیمت نامتناسب روبه‌رو شوند، در راستای جبران هزینه‌ها و کسب سود بیش‌تر به قاچاق و فروش آن به خارج از کشور روی می‌آورند.
بنابراین، وابستگی بیش از حد گندم به قیمت خرید تضمینی به عنوان چالش دیگر در این بخش خود را نشان می‌دهد.