مریم حق‌بیان

طرح جهش تولید در سال زراعی 1402-1401 در دیم‌زارها؛ در 4.2 میلیون هکتار از اراضی دیم در 21 استان کشور در حال اجرا است. اجرای طرح جهش تولید در دیمزارها را باید به مثابه یک تیر و دو نشان دانست که ضمن اشتغالزایی، تقویت معیشت روستاییان و پیشبرد اقتصاد مقاومتی به حفظ و ارتقای امنیت غذایی جامعه کمک بسزایی می‌کند.

هدف اساسی جهش تولید در دیم‌زارهای افزایش تولید در راستای ارتقاء ضریب خوداتکایی در محصولات اساسی و امنیت غذایی کشور بوده است که در 4.2 میلیون هکتار از اراضی دیم در 21 استان با همکاری 408 هزار بهره‌بردار در سطح کشور به‌منظور افزایش پایداری تولید محصولات زراعی دیم (گندم، جو، نخود، عدس، گیاهان روغنی، علوفه‌ای و گیاهان دارویی ) درحال اجرا است. جهش تولید پنج ساله بوده و موسسه دیم از سال دوم اجرای طرح به‌عنوان تولید و تامین کننده هسته‌های بذری (‌پرورشی 3و2،1) محصولات زراعی دیم، با ارائه دستاوردهای تحقیقاتی و دستورالعمل‌های فنی برای افزایش تولید و کاهش مخاطرات محیطی با رویکرد افزایش تولید گیاهان زراعی به‌ویژه جو، گیاهان علوفه‌ای و روغنی در سطح دیم‌زارهای کشور فعالیت دارد. در سال زراعی 1400-1401 مؤسسه دیم با تولید 5400 تن از انواع هسته‌های بذری محصولات زراعی نقش موثری در جهش تولید در دیم‌زارهای کشور داشته است و پیش‌بینی می‌شود در سال زراعی جاری میزان تولید هسته‌های بذری به بیش از 6700 تن افزایش یابد.
این طرح با همکاری معاونت زراعت جهادکشاورزی، ستاد اجرایی فرمان امام(ره)، ‌سازمان‌های جهادکشاورزی استان‌ها، صندوق بیمه کشاورزی، بخش‌های خصوصی و با پشتیبانی فنی موسسه دیم در حال اجرا است.
این پروژه برای ایجاد تحول در تولید دیم‌زارها مقرر است علاوه بر توسعه سطح زیر کشت در اراضی آیش و تبدیل آن به محصولات مفید در تناوب مانند حبوبات، دانه‌های روغنی و علوفه‌های لگوم و همچنین ارتقای بهره‌وری و عملکرد در واحد سطح همزمان در چند محور اقدامات اساسی به شرح ذیل اجرایی می‌شود:
تناوب بهینه زراعی، یکی از راهکارهای اجرایی، افزایش سطح زیرکشت محصولات علوفه‌ای، دانه‌های روغنی و حبوبات است. به‌نحوی که سهم غلات از 80 درصد کنونی به حدود 65 درصد کاهش و سهم دیگر محصولات در تناوب زراعی به حدود 10 درصد افزایش یابد.
بهبود حاصلخیزی خاک با مجموعه اقدامات اجرایی و پیاده‌سازی اصول کشاورزی حفاظتی به‌نحوی که بتوان به‌طور میانگین سالانه 0.05 درصد مواد آلی خاک را ارتقاء بخشید.
تغییر تاریخ‌های کشت محصولات از بهار به پاییز و در صورت محدودیت سرما کشت انتظاری به نحوی که بتوان از عمده نزولات در طول دوره رشد استفاده بهینه کرد.
حفظ بخشی از بقایا (حداقل 30 درصد سطح اراضی) و پوشش گیاهی در اراضی دیم از ضروریات بوده و عدم پوشش به معنای توسعه و کمک به فرسایش بادی، آبی و نهایتا کاهش حاصلخیزی خاک است. لذا عملا باید حتی‌الامکان با تناوب بهینه و کشت گیاهان پوششی و نگهداری بخشی از بقایای محصولات در سطح خاک از اراضی دیم حفاظت کنیم.
انجام عملیات کشت مستقیم با حداقل خاک‌ورزی توسط کارنده‌های مستقیم واجد شرایط که محیط و عمق توسعه ریشه را تا حد مناسب تهیه و بذور و کود را در عمق‌های مناسب جایگذاری کنند.
توسعه فرهنگ بیمه و کاهش ریسک برای بهره‌برداران دیم‌کار.
کشت با کارنده‌های مستقیم کار عمود بر جهت شیب زمین.
تبدیل آیش زرد به آیش سبز.
مهندس کریمی دبیر اجرایی طرح جهش تولید در دیمزار‌ها در گفت‌و‌گو با خبرنگار« اقتصادسبز» ضمن اشاره به قابلیت‌های این طرح گفت: از مجموع 18.5 میلیون هکتار اراضی موجود در چرخه کشت، 12.1 میلیون هکتار به محصولات زراعی اختصاص دارد که 6.2 میلیون هکتار آن به صورت آبی و 5.9 ‏میلیون هکتار، دیم می‌باشد. در جهان حدود 80 درصد اراضی در شرایط بدون آبیاری کشت و 60 درصد تولیدات از این اراضی حاصل می‌شود.‏ در ایران حدود 50 درصد از سطوح، کشت دیم و سهم آن در تولید کمتر از 10 درصد است‎.‎‏ البته قرار گرفتن کشور در محدوده کمربند خشکی جهان در این امر بی‌تأثیر ‏نیست زیرا میانگین بارندگی جهان 814 میلیمتر و بیش از 3 برابر ایران با 240 میلی‌متر است.‏ لکن با روند کاهشی کمی وکیفی منابع اب کشور تصمیم سازان برآن شدند تا با استفاده از دانش روز و ارتقای بهره‌وری از آب سبز بطور ویژه و زیربنایی به تولید در دیمزارها توجه ویژه نمایند. طرح جهش تولید در دیمزارها در سال 1399 مزین به شعار جهش تولید (1399) توسط وزات جهاد کشاورزی و با حمایت جدی ستاد اجرایی فرمان حضرت امام(ره) با هدف به فعلیت رساندن ظرفیت تولید دیمزارهای کشور، عدم فشار به منابع آب بویژه زیرزمینی، کاهش محرومیت اقشار و بهره برداران ضعیف دیم کار، جلوگیری از مهاجرت روستاییان و ایجاد انگیزه و توانمندسازی ایشان با اتکاء بر نتایج تحقیقات و مطالعات کاربردی مورد تأیید مجامع علمی و سیاستگذاری، آغاز گردید. برای اجرای بهینه طرح، ساختارسازی لازم در سطح ملی، استانی، شهرستانی و دهستانی تا روستاهای فعال در طرح تعریف و اجرایی شده است.

پیشرفت‌های طرح جهش تولید

در سال اول یا سال پایلوت (سال زراعی1400-1399) افزون بر 73 هزار کشاورز در 6 استان در طرح شرکت داشتند و حدود 670 هزارهکتار از اراضی دیم این استان‌ها ( معادل حدود 10 درصد از کل عرصه‌های دیم کشور) با کشت محصولات متنوع گندم، جو، حبوبات، انواع علوفه و دانه‌های روغنی تحت پوشش این طرح قرار گرفت. در پایان سال علی رغم شدید ترین سال خشکسالی نیم قرن گذشته باتوجه به نتایج طرح مراتب حضور مقام معظم رهبری (مدظله العالی) ارائه و با تایید و تاکید معظم له، اجرای ادامه این طرح در سال دوم 1401-1400 در گستره دیمزارهای 15 استان با حدود 2.6 میلیون هکتار اراضی دیم اجرایی شد که بیش از 230 هزار کشاورز دیمکار در این طرح فعال بودند. سال سوم(1402-1401) این طرح در سطحی معادل 4.2 میلیون هکتار در 21 استان، 228 شهرستان، 1017 دهستان و 17000 روستا با مشارکت 410 هزار بهره بردار با موفقیت عملیاتی شد که علاوه بر انواع محصولات غلات، حبوبات، علوفه و دانه‌های روغنی، گیاهان دارویی نیز تحت حمایت طرح به تناوب زراعی اضافه شد.
کریمی در ادامه ازهداف اجرای طرح و مزایای آن برای کشاورزان و کشاورزی کشورسخن گفت و افزود: این طرح زیربنایی با هدف ارتقاء بهره‌وری و پایداری در تولید، محرومیت زدایی و بهبود معیشت کشاورزان و روستائیان، جلوگیری از مهاجرت به شهرها، حفظ منابع آب و خاک، استفاده بهینه از آب سبز (آّب باران)، افزایش درجه مکانیزاسیون در مناطق دیم‌خیز و نهایتا کمک به امنیت غذایی کشور با حمایت و مساعدت ستاد اجرایی فرمان حضرت امام (ره) توسط وزارت جهاد کشاورزی در حال اجرا می‌باشد.

پروژه‌های اجرایی دانش بنیان طرح

اصلاح تناوب زراعی و افزایش سهم محصولات جدید مفید در تناوب برای پایداری تولید و حاصلخیزی خاک
حفظ بقایای (30 درصدی) در سطح خاک برای جلوگیری از فرسایش
کشت عمود بر جهت شیب و مدیریت فرسایش
کشت مستقیم بدون شخم یا کشت حفاظتی
تبدیل آیش زرد به سبز برای بهبود حاصلخیزی خاک
رعایت تراکم بهینه بذر مصرفی در هکتار
رعایت مصرف 80 درصد اوره به صورت پایه و تغذیه متعادل

از جمله مزایای این طرح برای کشاورزان دیم کار، حمایت مالی از کشاورزان برای بیمه اراضی کشاورزی دیم، انتقال دانش و تکنولوژی به زارعین با احداث مزارع الگویی و پایگاه‌های نوآوری در اراضی کشاورزی، تخصیص تسهیلات قرض‌الحسنه ‌برای خرید ادوات تخصصی دیم (‌در دو سال گذشته نزدیک به 6000 دستگاه انواع ادوات کشاورزی در مناطق محروم و دیم‌خیز کشور جذب شده است)، تامین و تدارک بذور گواهی شده، برگزاری کارگاه‌های آموزشی زارعین برای اجرای پروژه‌های بذرمال برای اولین‌بار در دیمزارهای کشور، حفظ بقایا، کشت عمود برجهت شیب، تبدیل اراضی آیش زرد به سبز با هدف افزایش بهره‌وری در تولید محصولات زراعی و نیز همراهی کشاورزان با ارائه نظرات کارشناسی در زمان کاشت، داشت و برداشت است.

تأثیر طرح در امنیت غذایی
به موجب این طرح مقرر گردیده میزان تولیدات عرصه‌های دیم کشور بویژه در غلات، حبوبات و دانه‌های روغنی از حدود 6 میلیون تن کنونی به بیش از دو برابر در افق سال پنجم اجرای طرح افزایش یابد.

جایگاه بانک ملی و بیمه محصولات کشاورزی در طرح جهش تولید دیمزار‌ها
کریمی در این رابطه توضیح داد:در راستای حمایت از کشاورزان محروم دیم کار و توسعه کشت مکانیزه دانش بنیان تسهیلات قرض الحسنه خرید ادوات کشاورزی مناسب برای زراعت دیم از منابع اعتبارات ستاد اجرایی از طریق بانک ملی به عنوان بانک عامل در اختیار بهره برداران قرار می‌گیرد.
با توجه به ضرورت مدیریت ریسک در دیمزارها و حمایت از کشاورزان در برابر حوادث و ناملایمات طبیعی از جمله خشکسالی صندوق بیمه کشاورزی با حمایت مالی وزارت جهادکشاورزی و ستاد اجرایی فرمان امام‌(ره) گستره بالایی از دیمزارهای طرح جهش تولید در دیمزارها را تحت بیمه کشاورزی قرار می‌دهند. سال گذشته بیش از 1.8 میلیون هکتار از اراضی طرح تحت پوشش چتر حمایتی بیمه قرار گرفت.

در طرح جهش تولید دیم‌زارها چه کمک‌هایی به کشاورزان می‌شود؟
مجموعه اقدامات حمایتی برای کشاورزانی که با ما در طرح جهش تولید در دیم‌زارها طرف قرارداد می‌شوند، از جمله توزیع کود بذرمال، خدمات بیمه‌ای، خدمات خرید ادوات دنباله‌بند با کارمزد ۴ درصد، ارائه توصیه‌های فنی، بازدید‌های فنی، نهاده‌های یارانه‌ای، بذور یارانه‌ای و نهاده‌های مورد نیاز است. کود بذرمال (ترکیب سولفات روی و فسفات) است که استقرار بهتری بذور آغشته به کودهای بذرمال در توسعه ریشه‌ای دارند که در اختیار کشاورزان قرار می‌دهیم تا در نهایت بهره‌برداران این بخش عملکرد مناسب‌تری را داشته باشند. اقدام دیگر ما بحث کمک‌های بیمه‌ای است؛ سال گذشته از محل اعتبارات تغییر جهش و دیم‌زارها و کمک‌های سپرده اجرایی فرمان امام(ره) در مجموع ۱۰۰ هزار تومان (۵۰ هزار تومان از سوی وزارت جهاد و ۵۰ هزار تومان ستاد اجرای فرمان امام(ره)) بخشودگی یا کمک مالی برای توسعه فرهنگ بیمه‌ای محصولات کشاورزی دیم‌زارها داشتیم زیرا کشاورزان دیم‌زارها معمولاً درآمدهای کمی دارند بنابراین نیازمند حمایت‌های مالی هستند.
بحث دیگر، خدمات آموزشی و ترویجی و توصیه‌های فنی به کشاورزان است که با بکارگیری کارشناسان و همکاران ما در استان‌ها توانستیم توصیه‌های فنی را در اختیار کشاورزان قرار بدهیم همچنین کمک‌های لجستیک و خودرویی از طریق طرح جهش تولید در دیم‌زارها برای سرکشی در مزارع به ما کمک کرده است.
همچنین اقدام دیگر خرید کودهای NPK و کودهای مایه‌ای است که می‌تواند باعث افزایش تولید شوند که آن‌ها را در قالب کودهای اسیدامینه و ریزمغذی‌ها در اختیار کشاورزان قرار داده‌ایم تا به بهبود عملکرد کمک کند.
خرید سموم برای کنترل عوامل خسارت‌زا، آفات، بیماری‌ها و علف‌های هرز از محل اعتبارات جهش تولید دیم‌زارها با نرخ ۴ درصد برای خرید ماشین‌آلات و ادوات دنباله‌بند ویژه دیم‌زارها بوده که برای اولین بار تسهیلات در اختیار کشاورزان قرار دادیم که خرید دستگاه پهپاد داشته باشند و برای تعمیر کمباین‌های فرسوده اعتبار پیش‌بینی شده است. در این طرح برای خرید انواع دستگاه، سمپاش‌های خاک‌ورز، کودپاش‌ها و سمپاش‌های مختلف، مجموع ماشین‌آلات و ادوات برداشت ماشینی علوفه، ادوات مخصوص هدکمباین برداشت حبوبات مرتبط با دیم‌زارها مورد استفاده قرار می‌گیرند که سال‌های سال می‌توانند به بخش تولید کمک کنند. بذور گندم، جو، نباتات علفوه‌ای، دانه‌های روغنی و حبوبات این بذور تهیه و تکثیر و تولید و یارانه مورد‌نیاز آنها تهیه و تدارک دیده شده است. تسهیلات مورد نیاز شرکت‌های بذری که برای ما تولید می‌کنند، انجام شده که این امر باعث شده بتوانیم محصولاتی را که در تناوب گندم و جو در عرصه‌های تولید وجود دارد، افزایش بدهیم که همه اینها به افزایش درآمد کشاورزان کمک می‌کند. قبل از اجرای طرح جهش تولید در دیم‌زارها حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد دیم کشور در چرخه پنبه، جو و آمایش (فصل نکاشت یعنی در اراضی دیم برای اینکه رطوبت را ذخیره کنیم یک‌سال در میان کشت انجام می‌شود) قرار می‌گرفت، یعنی قطعه‌ای که امسال گندم کشت می‌شود سال بعد نکاشت و سال بعدتر حبوبات کشت می‌شود اما در طرح جهش تولید دیم‌زارها سهم گندم و جو را در تناوب کاهش یافت به‌طوری که به سمت ۶۰ درصد سطح زیرکشت این دو محصول می‌رسیم. جایگزین آن محصولات متناوبی از حبوبات، نباتات علوفه‌ای و دانه‌های روغنی است. همچنین در اقدام دیگر تبدیل آیش از طریق آیش سبز به آیش زرد یعنی خاک شخم‌خورده است. با اجرای این طرح کشاورزان را ترغیب می‌کنیم در سال آیش نیز نباتات علفوه‌ای را کشت کنند و به مصرف دام‌های خود برسانند.

اهداف طرح جهش تولید در دیم‌زارها
به دو دلیل در طرح جهش تولید در دیم‌زارها اهمیت دارد اولی افزایش عملکرد تولید و به سمت خودکفایی حرکت کردن با توسعه کشت و تولید دیم‌زارها و از سوی دیگر حمایت قشر کم‌درآمد کشاورزان در مناطق دیم و دور افتاده است تا در روستاها و قطب‌های تولید باقی بمانند. یکی از مشکلات کشور مهاجرت است و اگر بتوان کاری کردکه درآمد کشاورزان افزایش پیدا کند، به‌طور قطع در بخش‌های تولید باقی می‌مانند و استمرار تولید خواهیم داشت.

جهش تولید در دیم‌زارها قرار است در چه سطحی انجام شود؟
طبق آمارها مجموع اراضی آبی کشور ۶ میلیون هکتار و اراضی دیم کشور 6.5 میلیون هکتار است. ما برای سال آینده (سال چهارم) سطح 5.2 میلیون هکتار و برای سال پنجم طرح سطح 6.5 میلیون هکتار اراضی دیم را هدف‌گذاری کردیم که بتوانیم ۱۰۰ درصد دیم‌زارهای کشور را تحت پوشش این پروژه قرار بدهیم، تا جایی که در ابتدای طرح از ۶ استان، قرار است ۲۴ استان را تحت پوشش قرار دهیم.

نتایج حاصله طرح جهش تولید در دیم‌زارها
در سال سوم اجرای طرح جهش تولید در دیم‌زارها با وجود کاهش ۲۰ درصدی بارندگی‌ها نسبت به آمار ۳۰ ساله و حتی کمبود بارندگی‌های امسال باوجود تصور همه مبنی بر اینکه بارندگی‌های خوبی داشته‌ایم، با اجرای اقدامات فنی توانستیم افزایش علمکرد و تولید را در اراضی دیم‌زار کشور داشته باشیم. همچنین با حمایت‌های بیمه‌ای که از کشاورزان داشتیم، توانستیم کمک کنیم. ما همه ساله از طریق روش‌های آماری و پرسشنامه نظرسنجی را از کشاورزان انجام می‌دهیم تا مشکلات و پیشنهادات را دریافت کنیم که در برنامه سال آینده از آنها استفاده می‌شود. در مجموع کشاورزانی که تحت پوشش تولید دیم‌زارها قرار گرفته‌اند، از خدمات این طرح شامل خدمات بیمه، خدمات خرید ادوات دنباله‌بند با کارمزد ۴ درصد، ارائه توصیه‌های فنی، بازدید‌های فنی، نهاده‌های یارانه‌ای و بذور یارانه‌ای راضی هستند. برای استمرار این طرح، ساختاری در مجموعه جهاد کشاورزی در قالب طرح جهش تولید در دیم‌زارها تهیه شده، همچنین صندوق حمایت از دیم‌زار را در ساختار وزارت جهاد کشاورزی ایجاد کرده‌ایم که اینها به استمرار جهش تولید در دیم‌زارها کمک خواهد کرد. همچنین از محل ردیف اعتباری سازمان برنامه و بودجه حمایت‌هایی دریافت می‌کنیم. به نظر می‌رسد با توجه به رضایتمندی کشاورزان از اجرای این طرح، برای سال‌های آتی این طرح ادامه یابد. با وجود گپ عملکرد بین کشاورزان برتر و خبره اما هنوز می‌توانیم تولیداتمان را افزایش بدهیم، متوسط عملکرد گندم در کشور با برنامه‌ها و اقدامات حمایتی وزارت جهاد کشاورزی با افزایش بهره‌وری در واحد سطح افزایش خواهد یافت اما به هیچ‌وجه به دنبال افزایش سطح زیرکشت محصول گندم نیستیم که به‌نظر می‌رسد با این اقدام به خودکفایی برسیم. اکنون یک برنامه ۳ ساله تولید خودکفایی پایدار تولید گندم را تدوین کرده‌ایم که امیدواریم با حمایت دولتی بتوانیم برای همیشه در محصول گندم خودکفا باشیم.
خیر، اکنون سطح زیرکشت گندم دیم ما ۳ میلیون و ۹۶۰ هزار هکتار است که قرار نیست این سطح افزایش پیدا کند، البته تناوب اصلی‌ترین رکن زراعت محصولات کشاورزی است، بنابراین با افزایش بهره‌وری آب و آب سبز تلاش داریم سایر محصولات ازجمله نباتات علوفه‌ای، دانه‌های روغنی و حبوبات را کشت کنیم.

اقتصادسبز آنلاین / اقتصاد سبز آنلاین / اقتصادسبز / اقتصاد سبز / صنایع غذایی / صنعت غذا / کشاورزی / پایگاه خبری صنعت غذا