مریم حق‌بیان
اقتصادسبز آنلاین: سال 99 نیز به مانند دوازده سال گذشته از سوی مقام معظم رهبری با مضمون اقتصادی به‌نام سال جهش تولید نامگذاری شد و این نشان‌دهنده اهمیت دغدغه اصلی که همان اصلاح ساختار اقتصادی کشور است می‌باشد.
سال‌هاست که صاحبنظران، اقتصاددانان و کارشناسان به اهمیت رونق و جهش تولید و آسیب‌شناسی ساختار اقتصادی سخن‌ها گفته و راهکارها ارایه کرده‌اند، اما همواره اقتصاد کشور با مشکلات بسیاری دست به گریبان است و همین امر سبب کشیدن ترمز پیشرفت، جهش و رونق در کل صنایع کشور شده است.
یکی از این صنایع، صنعت و بخش کشاورزی است که با وجود پتانسیل‌های فراوان هیچ‌گاه نتوانسته آنگونه که باید در عرصه اقتصادی کشور قدرت‌نمایی کند.
مهمترین الزام جهش تولید در بخش کشاورزی امنیت سرمایه‌گذاری است تولید با سرمایه گره خورده، بدون سرمایه‌گذاری مولد نمی‌توان انتظار جهش تولید داشت. لازمه امنیت سرمایه‌گذاری هم تثبیت و اجرای قوانین در کنار اعتمادسازی است. باید در نظر داشت که سرمایه در سایه اعتماد به سمت تولید رونق می‌یابد وگرنه همچون سیلی ویرانگر به سمت دلالی و تجارت چمدانی، تغییر کاربری اراضی، رانت و… پیش خواهد رفت. در دو سال گذشته سیل سبب ایجاد خسارت‌های بی‌شماری به بخش کشاورزی و دامپروری شده است. همچنین نبود بازار و عدم بازارسازی چه در داخل و چه در خارج سبب از دست رفتن بازارهای صادراتی در بخش زعفران، پسته و سایر خشکبار شده است و تمامی این موارد امنیت سرمایه‌گذاری در این بخش‌ها را تهدید می‌کند.
وابستگی به واردات
بخش کشاورزی ایران سالانه 120 میلیون تن محصول تولید می‌کند اما وابستگی در محصولات اساسی مثل گوشت، برنج، شکر، دانههای روغنی، خوراک دام و طیور و… سبب بروز مشکلات بسیار و نابسامانی بازار شده است. در حال حاضر 850 هزار تن گوشت در داخل کشور تولید و تا رسیدن به خودکفایی تقریباً یک گام یعنی 150 هزار تن فاصله دارد اما به‌دلیل آنچه که ذکر شد ظهور دلالان و واسطه‌ها سبب به‌هم ریختن بازار گوشت در سال گذشته شد و رانت اقتصادی گوشت نیز سبب به دام انداختن تعدادی مدیر فاسد در این وادی شد.
همچنین وابستگی بیش از حد صنعت غذا به واردات دانههای روغنی نیز از دیگر مشکلات این بخش است تا جایی‌که عباس کشاورز سرپرست وزرات جهادکشاورزی این وابستگی را ننگ بزرگی برای بخش کشاورزی قلمداد کرد. در رابطه با برنج و واردات آن نیز باید اشاره داشت با توجه به بارندگی‌های چند سال اخیر وضعیت کشت برنج در کشور در سطح مطلوبی قرار گرفته اما به خودکفایی کامل در این زمینه نرسیده است و سالانه نزدیک به 500 هزار تن نیاز داخل از طریق واردات تامین می‌شود.
در رابطه با گندم نیز علی‌رغم این‌که در 3 سال گذشته خودکفا بودیم اما سال گذشته مجبور به 5/2 میلیون تن واردات شدیم.
امروز گندم علاوه بر تأمین امنیت غذایی در معادلات سیاسی هم نقش دارد پس باید با توجه به پتانسیل‌های موجود خودکفایی را در این بخش تسریع کنیم.
هزینه بالای تولید
قیمت تمام شده محصولات کشاورزی برای کشاورز بسیار بالاست و این امر یکی از معضلات بخش کشاورزی است چرا که توان رقابت را بازارهای جهانی کم می‌کند. علت اصلی بالا بودن قیمت تمام شده مربوط به عملکرد پایین در اراضی کشاورزی است.
عملیات کشاورزی و نوع بذر از عواملی هستند که به کاهش عملکرد دامن می‌زند. در حال حاضر به گفته کاظم خاوازی، وزیر جهاد کشاورزی 97 درصد در تولید بذر خودکفا هستیم اما هنوز در تأمین بیش از 90 درصد بذر سبزی و صیفی وابستگی وجود دارد. نکته دیگر و به حقی که خاوازی به آن اشاره دارد عدم انجام کارهای تحقیقاتی از سوی کشاورزان است.
به گفته وی اگر بذر مناسب هم در کشور وجود داشته باشد به‌دلیل جزیره‌ای کارکردن بخش تحقیقات با بخش کشاورزی ارتباط کاملی بین این دو بخش وجود ندارد.
خردبودن اراضی از دیگر معضلات جهش تولید در بخش کشاورزی است که همین امر به کاهش ضریب مکانیزاسیون در این بخش دامن می‌زند و متعاقباً سبب افزایش هزینه‌های تولید می‌شود. در حال حاضر ضریب مکانیزاسیون در کشور 2.1 است که در مقایسه با کشورهای پیشرفته بسیار پایین است. یکپارچه‌سازی اراضی یکی از زیرساخت‌های و ملزومات اجرای کشت مکانیزه است که متأسفانه این بستر در کشور آنگونه که باید فراهم نیست.
نبود بازار، جولان دلال‌ها
یکی از مهمترین فاکتورهای جهش تولید و رونق در بخش کشاورزی بازارسازی و بازاریابی مناسب چه در داخل و چه در خارج کشور است. در حال حاضر در بخش کشاورزی تولید به هر نحوی انجام می‌شود اما به‌دلیل آشفتگی بازار درآمدی نصیب کشاورزان نمی‌شود و سود اصلی چندین ماه تلاش بر روی زمین نصیب دلالان و واسطه‌ها می‌شود. و تداوم این امر سبب دلسردگی و بی‌انگیزگی کشاورزان می‌شود.
تعلیق قانون تمرکز وظایف بازرگانی در وزارت جهاد کشاورزی و سپردن وظایف این بخش به وزارت صمت نیز سبب شد تا بازار محصولات کشاورزی بیش از پیش آشفته شود و نظارت به تولید و بازار محصولات کشاورزی در دو وزارتخانه مجزا صورت گیرد.
واردات راحت‌تر از صادرات
چندین سال است که صادرکنندگان بخش کشاورزی و صنعت غذا از قوانین دست و پاگیر و بروکراسی‌های اداری زمانبر برای صادرات محصولات خود گله‌مند هستند و هیچ نهاد و ارگان دولتی تلاش برای تسهیل روند صادرات انجام نداد و این در صدر نیست که برای واردات حتی یک دهم این قوانین هم وجود ندارد. آیا جایگاه و اهمیت ارزآوری مقایسه و ارز‌بری برای مدیران این بخش به‌درستی تعریف شده است؟!
جهش تولید در شیلات نیازمند فرهنگ‌سازی مصرف
در حال حاضر سرانه مصرف آبزیان در کشور 11 کیلو و در جهان 20 کیلوگرم است. این بدان معناست که جهش تولید در بخش شیلات نیازمند فرهنگ‌سازی مصرف در بین دهک‌های مختلف جامعه است و باید آگاهی‌های مردم نسبت به تایید سلامت آبزیان در سلامت جامعه افزایش یابد. افزایش بهره‌وری در بخش شیلات نیازمند بهره‌گیری از دانش، تکنولوژی روز و یافته‌های جدید تحقیقاتی است که به‌عنوان نمونه می‌توان به اصلاح نژاد ماهی قزل‌آلا در این بخش اشاره کرد. به گفته خون‌میرزایی رییس سازمان شیلات ایران با اصلاح نژاد ماهی قزل‌آلا علاوه بر ریشه‌کن شدن بسیاری بیماری‌ها در استخرهای پرورش ماهی شاهد جلوگیری از خروج ارز و اشتغالزای گسترده در کشور خواهیم بود.
جهش تولید و توسعه بخش باغبانی
بالا بودن میزان ضایعات باغی به‌دلیل عدم وجود زیرساخت‌های مناسب برای نگهداری، عدم پوشش مناسب بیمه‌ای، پایین بودن ضریب مکانیزاسیون به‌دلیل کوچک بودن اراضی، نداشتن نیروی متخصص، پایین بودن میزان صادرات محصول در مقایسه با تولید، پایین بودن عملکرد تولید در واحد سطح محصولاتی مثل زیتون، سردرگمی باغداران در فروش محصولات باغی و نبود متولی در این زمینه و عدم ثبات بازار جمله مشکلات جهش تولید در بخش باغبانی است که محمدعلی طهماسبی معاون امور باغبانی وزارت جهادکشاورزی در این زمینه گفته است بخش باغبانی در رابطه با جهش تولید حرف‌های بسیاری برای گفتن دارد و اگر بر روی هرس سرشاخه‌ها کار کنیم محصولات باغی از میلیون تن به 60 میلیون تن خواهد رسید. و همچنین تأکید کرده است که در رابطه با جهش تولید 8 پروژه تعریف شده که مبنای آن افزایش تولید، کاهش واردات و توسعه صادرات است.
کشاورزی مدرن عامل محرک جهش تولید
کشاورزی مدرن یکی از ابزارهای تحقق جهش تولید در کشور است. که در آن با استفاده از دانش و فناوری روز، بهره‌وری و تولید محصول در اراضی باغی، زراعی، واحدهای دامی و صنایع تبدیلی به بالاترین میزان می‌رسد.
افزایش جمعیت، رشد مصرف اهمیت کشاورزان را دوچندان کرده است و تنها راه اشتغالزایی کسب درآمد و رونق اقتصادی در این بخش استفاده از یافته‌های علمی و تحقیقاتی بهره‌گیری از فناوری‌های روز دنیا است.
در سال جهش تولید مدرن شدن کشاورزی کشور و فاصله‌گیری از کشاورزی سنتی و خودکفایی در تولید محصولات استراتژیک به جهت تأمین و حفظ امنیت غذایی جامعه بیش از پیش اهمیت یافته است. ایران با محدودیت منابع آبی و خاکی و کاهش میزان اراضی قابل کشت روبه‌روست که همین امر ضرورت گام برداشتن به سمت کشاورزی مدرن و علمی در کشور را بیش از پیش نمایان می‌کند.
در حال حاضر نزدیک به 60 روز از آغاز نامگذاری سال جهش تولید توسط مقام معظم رهبری می‌گذرد و با توجه به شیوع ویروس کرونا و شرایط فعلی به‌نظر می‌رسد جهش تولید در این بخش زمانبر، مشکل اما ممکن است و باید دید که مدیران ارشد بخش کشاورزی با وجود حضور وزیری تازه نفس و دانشگاهی چگونه در راستای جهش تولید و رونق اقتصادی این بخش گام بر می‌دارند.
