مریم حق بیان
اقتصادسبز آنلاین: تعیین یک نظام کشاورزی با مزیت اقتصادی پایدار مبتنی بر سیاستهای کلان کشور، دانش بومی کشاورزان و بهرهگیری بهینه از پتانسیلهای منطقهای با رعایت اصول اکوفیزیولوژیک تولید محصولات کشاورزی در راستای حفظ محیطزیست شاید جامعترین تعریف برای معرفی الگوی کشت در کشور باشد. اما به زبان ساده، به مفهوم تعیین نوع گیاه یا محصول مورد کاشت، متناسب با مؤلفههای تأثیرگذار در تولید آن محصول است که ازجمله میتوان به مؤلفههای آب و هوایی، مؤلفههای فیزیکی و شیمیایی خاک، مؤلفههای جغرافیایی، تنشهای زیستی و غیر زیستی اشاره کرد. البته غیر از مؤلفههای مذکور که مؤلفههایی طبیعی محسوب میشوند لازم است مؤلفههای دیگری همچون مؤلفههای فرهنگی اجتماعی، مؤلفههای اقتصادی، مؤلفههای امنیت غذایی، تقاضا و بازار، اشتغال، دانش بومی و غیره نیز در طراحی الگوی کشت مدنظر قرار گیرد،همچنین میتوان گفت الگوی کشت به نسبت مساحت زیر کشت محصولات مختلف در بازههای زمانی مختلف اشاره دارد. همچنین زمان و ترتیب مکانی یا توالی محصولات زراعی یا آیش دادن یک زمین زراعی خاص را نشان میدهد. بنابراین تغییر در نسبت زمین زیرکشت محصولات مختلف و همچنین تغییر در ترتیب زمانی و مکانی محصولات زراعی الگوی کشت نامیده میشود.
با این تعاریف درک این مسأله که چرا الگوی کشت برای کشاورزان حیاتی است نیز آسانتر خواهد شد اما چرایی اجرا نشدن آن خود حدیث مفصلی است.
اجرای طرح الگوی کشت از اصلی ترین وعدههای کاظم خاوازی، وزیر جهاد کشاورزی بود که در تاریخ ۲۰ فروردین ۱۳۹۹ که در جلسه رأی اعتماد خود در مجلس شورای اسلامی سخن میگفت با اشاره به اینکه عدم تناسب در تولید برخی محصولات باید مدیریت شود، دلیل این نامتناسب بودن توزیع محصولات کشاورزی و تفاوت قیمت در تولید
و عرضه را فقدان سیستم جامع اطلاعاتی در بخش کشاورزی عنوان و اظهار کرد: این سیستم شامل اطلاعات حاکمیتی نظیر سطح زیر کشت، میزان اراضی کشاورزی، کاداستر(حدنگار) بخش کشاورزی، هواشناسی کشاورزی و دهها اطلاعات دیگر است که باید در اختیار بهرهبرداران و مدیران بخش قرار بگیرد.
خاوازی افزوده بود: این سیستم زمینهای برای تدوین سند آمایش سرزمینی است که الگوی کشت بر اساس این سند تدوین، طراحی و اجرا میشود.وی همچنین در تنها نشست خبری خود با اصحاب رسانه عنوان کرد که برنامه الگوی تولید محصولات کشاورزی تدوین شده است و از کشت پاییزه ابلاغ میشود. در این برنامه تمام مباحث مربوط به مصرف سرانه، پتانسیلهای تولید و عرضه و تقاضا دیده شده که در کشت پاییزه به استانها ابلاغ میشود.
وزیر جهادکشاورزی با بیان اینکه حدود ۴ تا ۵ سال در وزارت جهاد کشاورزی بر روی تدوین طرح الگوی کشت کار شده است، گفت: در این طرح مشخص شده چه محصولی کجا کاشته شود که بیشترین عملکرد را داشته باشد و این کار به همت معاونت وزارت جهاد کشاورزی صورت گرفته است.خاوازی همچنین اذعان کرده بود که طرح فنی در وزارت جهاد آماده شده اما اینکه عملیاتی شود به الزامات سنگینی نیاز دارد و نیاز داریم قانونگذاریهایی در این حوزه صورت بگیرد. ما فعلاً برای کشت پاییزه به استانداریها یک الگوی تولید را ابلاغ میکنیم و در ادامه طرح الگوی کشت محصولات کشاورزی را تکمیل و لایحه آن را به دولت و سپس به مجلس ارایه میکنیم.
بیشتر بخوانید: دانههای لیزری که مواد غذایی را تقویت میکنند
خاوازی:
توان اجرای طرح الگوی کشت را داریم/ تیرماه 99
خاوازی تیرماه 99 در نشست معاون اول رئیس جمهور با مدیران ارشد وزارت جهاد کشاورزی، با بیان اینکه طرح الگوی کشت، تکلیف برنامه ششم و از افتخارات دولت تدبیر و امید است، گفته بود که میتوانیم فاز اول الگوی کشت را در کشور اجرا کنیم و با این اقدام، تمام دغدغههای دیرینه بخش کشاورزی در بیشبود و کمبود حداقل در محصولات زراعی که در گوجه فرنگی، سیب زمینی و پیاز گاهی مشاهد میشود، مرتفع خواهد شد.
جواد وفابخش، معاون امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی که مسئول تدوین طرح الگوی کشت نیز بوده در خردادماه 99 با اشاره به اینکه با بررسیهایی که در این زمینه انجام دادیم، متوجه شدیم جانمایی بسیاری از گیاهان نیاز به اصلاح دارد، گفته بود: در واقع طی سالهای گذشته ما همه محصولات را به همه جای کشور بردیم و در آنجا کشت کردیم و کار درستی نبوده و اشکال کار این است که خرده بازار ایجاد میشود و انرژی در سطح گسترده پراکنده میشود و همین مسأله امکان مدیریت منابع را سلب میکند.
خاوازی: جهادکشاورزی به تنهایی نمیتواند
الگوی کشت را اجرا کند/آبان 99
با اینحال وعدههای مسؤولان وزارت جهادکشاورزی در این زمینه محقق نشد و در آبانماه 99 وزیر جهادکشاورزی درباره آخرین وضعیت اجرای این طرح گفت که وزارت جهاد کشاورزی به تنهایی نمیتواند الگوی کشت را اجرا کند و دستگاههای دیگر باید در این بخش ورود
پیدا کنند.
این سخنان وزیر جهاد بسیار مورد انتقاد قرار گرفت و کارشناسان آن را نوعی بهانه جویی تلقی کردند، به گفته این کارشناسان وزارت جهاد کشاورزی از ابتدای امر نیز میدانسته که اجرای طرحی با این گستردگی و پیچیدگی قاعدتاً نیاز به همکاری بخشهای مختلف دارد و این وزارتخانه به تنهایی قادر به اجرای آن نخواهد بود.
بنابراین زمانی که صحبت از اجرای فاز اول آن میشود فرض بر این است که هماهنگیها صورت گرفته و اگر این وزارتخانه نمی توانسته چنین هماهنگیهایی را انجام دهد، چطور قول اجرای طرح را داده است؟
چرا وزارت جهاد کشاورزی
توانایی اجرای الگوی کشت را ندارد؟
مدیرکل دفتر امور محصولات علوفهای و جالیزی وزارت جهادکشاورزی از جمله مسؤولان این وزارتخانه است که در زمینه الگوی کشت اظهار نظر کرده است.
حسین اصغری در این راستا گفته است، مشکل اجرای الگوی کشت این است که اهرم و امکان دیکته کردن تدابیر خود را در عرصههای کشاورزی نداریم و نمیتوانیم به کشاورز بگوییم که اگر ۱۰ هکتار زمین دارد، حق کشت بیش از سه هکتار پیاز را ندارد.
نکته قابل توجه این است که همان زمان که مسؤولان وزارت جهاد کشاورزی وعده اجرای طرح الگوی کشت را میدادند کارشناسان و فعالان بخش خصوصی معتقد بودند هنوز زیرساختهای اجرای این طرح در کشور فراهم نیست و در صورت آماده نکردن زیرساختها، اجرای این طرح موفقیتآمیز نخواهد بود.
از جمله دلایل عدم اجرای لایحه اصلاح الگوی کشت علاوه بر تأثیر مسائل و مشکلات عمومی موجود در بخش کشاورزی بر پیشبرد این طرح، عمده مشکل مربوط به عدم پیشرفت این طرح، عدم وجود شفافیت و عدم وجود اطلاعاتپایه است. متأسفانه در حال حاضر هیچ اطلاعات منسجمی در مورد مؤلفههایی که اشاره شد برای طراحی الگوی کشت لازم است وجود ندارد.
هرچند طبق ادعای مسؤولین مربوطه، طراحی الگوی کشت انجام شده و آماده اجراست، لیکن طراحی الگو در فضای مبهم و غیرشفاف منجر به الگویی ناصحیح خواهد شد که در عمل با شکست مواجه میشود و منابع مادی و معنوی کشور را به هدر خواهد داد.
متأسفانه در حوزه شفافیت بخش کشاورزی بسیار ضعیف عمل شده و شکست اکثر طرحها و یا اکثر مشکلات موجود در حوزه کشاورزی از جمله بینظمی بازار، نوسانات شدید در عملکرد و تولید محصولات کشاورزی، عدم انسجام در تحقیقات کشاورزی و تحقیقات غیر هدفمند و ناکارآمد
و …، همه و همه ناشی از نبود شفافیت اطلاعات در حوزه کشاورزی است. و از طرف دیگر در مسؤولان مربوطه، بهویژه وزارت جهاد کشاورزی انگیزه و اراده کافی برای حل این مشکل وجود ندارد، هنوز در آماردهی سالانه میزان تولید و عملکرد محصولات کشاورزی ضعف و نقص وجود دارد بهگونهای که بعضاً پیش آمده که با تغییر دولتها، کل آمارنامههای کشاورزی دولت قبلی محو شده و آمارنامههای جدید منتشر شده است!
زیرساختها برای اجرایی شدن الگوی کشت فراهم نیست
بزرگترین مشکل اجرای این طرح عدم وجود زیر ساختهای مناسب است. قطعاً اجرای چنین طرحی نیازمند برخی زیرساختهای فنی، مالی و دانشی است.
بهعنوان مثال با تغییر الگوی کشتِ یک منطقه لازم خواهد بود ماشین آلات کشاورزی مرتبط با الگوی جدید فراهم گردد و یا در معرفی گونههای گیاهی جدید بهجای گیاهان قبلی، ممکن است لازم باشد دولت یارانه جبرانی به کشاورزان ارایه دهد تا مابهالتفاوت کاهش درآمد کشاورز جبران شود. چیزی که در سایر کشورهای پیشرو نیز
مرسوم است.
با توجه به اینکه اصلاح الگوی کشت ازنظر مدیریت تولید و بهره برداری از منابع پایه، بسیار مهم و حیاتی است و ضروری است این برنامه و رفع موانع آن جزو اولویتهای اساسی وزارت جهاد کشاورزی باشد، ولی متأسفانه تابهحال شاهد اقدام مهمی در این زمینه از طرف دولت نبودهایم و اقدامات دفعی موجود نیز انفعالی بوده است، بهعنوان مثال ممنوعیت کشت برخی محصولات در برخی استانها از جمله اقدامات انفعالی دولت بوده که ظاهراً در راستای اصلاح الگوی کشت انجام شده ولی در عمل چنین برنامههایی با الگوی کشت مطلوب تناقض دارد.