سرویس بین‌الملل اقتصادسبز- شیما نصیری:
اقتصادسبز آنلاین: بازار لبنیات از جمله مهمترین بازارهای صنایع مواد غذایی در سطح جهان به‌شمار می‌رود که از نقش‌آفرینی آن در اقتصاد کلان این حوزه نمی‌توان چشم‌پوشی کرد. از این‌رو پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که این بازار با افزایش تقاضا در سراسر جهان طی سال‌های جاری پیش می‌رود و به‌دلیل تغییر در عادت‌های غذایی و دیدگاه مطلوب تری نسبت به استفاده از چربی‌های لبنی، بازار جهانی آن شاهد تجدید حیات باشد. البته این روند صعودی در کشورهای توسعه یافته بیشتر نمایان می‌شود و در مرحله بعدی، مصرف لبنیات در کشورهای در حال توسعه به‌دلیل افزایش درآمدها، رشد جمعیت و تغییر عادت‌های روزمره رو به فزونی خواهد رفت. با این حال، سرانه مصرف لبنیات در اقتصادهای نوظهور، اگرچه پیش بینی می‌شود شاهد رشد باشد، اما هنوز در سطح پایین‌تر و ضعیف‌تری نسبت به سایر کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته، پیش می‌رود. در حالیکه لبنیات تازه در کشورهای نوظهور مانند هند و پاکستان بیشتر مصرف می‌شود، اما مصرف‌کنندگان در اقتصادهای پیشرفته تمایل به استفاده از لبنیات فرآوری شده را دارند. در کشورهای توسعه یافته، حجم بیشتر شیر تولید شده به پنیر و کره تبدیل می‌شود. انتظار می‌رود که این کشورها تا سال ۲۰۲۴ میلادی در هر سال به‌طور میانگین رشد ۹ درصدی را در تولید شیر داشته باشند که بخش عمده این شیر تولید شده در پنیر مورد پردازش قرار می‌گیرد. این در حالی است که در کشورهای در حال توسعه، افزایش تولید شیر بیش از ۳۰ درصد خواهد بود و بخش عمده این شیر برای تولید محصولاتی که از شیر تازه تولید می‌شوند، مصرف خواهد شد.
بر اساس تمام این برآوردهای صورت گرفته، پیش‌بینی شده ارزش بازار جهانی لبنیات تا سال ۲۰۲۲ میلادی به ۵۴۶٫۸ میلیارد دلار برسد و حجم سرمایه‌گذاری‌ها در این زمینه نیز با رشد بیش از ۲۵ درصدی مواجه شود.
بخش عمده بازار جهانی لبنیات در دستان آسیا
آسیا یک بازار عمده لبنیات در سطح جهان است و وضعیت بازار جهانی لبنیات را به‌طور کلی تعریف می‌کند. چین، هند و پاکستان بازارهای پیشرو در منطقه هستند و هند و پاکستان بیشترین رشد پیش‌بینی شده در تولید شیر در این قاره را به‌خود اختصاص داده‌اند. در مقایسه با کشورهای توسعه یافته که تولید اضافی شیر به محصولات لبنی فرآوری شده تبدیل می‌شود در هند و پاکستان انتظار می‌رود تولید مازاد شیر به محصولات لبنی تازه تبدیل شود که به معنای رشد مصرف داخلی است.
ایالات متحده آمریکا، یکی دیگر از بازارهای بزرگ لبنیات در جهان است که با افزایش بیش از ۲۰ درصدی حجم تولیدات خود در سال ۲۰۱۹ میلادی توانسته بازار رقابتی را به‌خوبی در دست گیرد. هدف اصلی این کشور، صادرات مازاد شیر خود است که با افزایش متعاقب تقاضا به‌ویژه از جنوب شرقی آسیا و مکزیک، به واقعیت تبدیل شده است. این در حالی است که الجزایر همچنین واردات پودر شیر خود را افزایش داده که به توسعه بازار لبنیات این کشور کمک شایانی کرده است. صادرات لبنیات بازارهای مهم مانند ایالات متحده آمریکا، اتحادیه اروپا، نیوزلند، استرالیا، آرژانتین و اروگوئه در طول یک سال گذشته بیش از ۷٫۵ درصد رشد داشته است که این امر به افزایش ارزش صادرات لبنیات در سطح جهان دوچندان افزوده است. البته باید یادآور شد که این روند صعودی در حجم صادرات، موجب افزایش بیش از ۱۵ درصد قیمت کالاهای لبنی در کشورهای مختلف جهان نیز شده است.
توقف فعالیت ۱۴ میلیون مزارع لبنی تا سال ۲۰۳۰ میلادی
با توجه به تغییراتی که در نوع فعالیت بازارهای تولید و عرضه انواع مواد لبنی در جهان به‌وجود آمده و همچنین ایجاد تغییرات عمده در نوع تغذیه مصرف کنندگان، کارشناسان و اقتصاددانان این حوزه پیش‌بینی کرده‌اند که تا سال ۲۰۳۰ میلادی فعالیت حدود ۱۴ میلیون مزارع لبنی تولید در سراسر جهان متوقف می‌شوند و در همین زمان هم تولید شیر در دنیا با افزایش چشمگیری روبه‌رو می‌شود و هم بازیکنان جدیدی به بازار جهانی لبنیات وارد می‌شوند. در واقع به‌دلیل قدرتی که این بازیکنان جدید به‌دست می‌آورند، شیوه‌های تولید و عرضه انواع لبنیات را در بازارهای مختلف جهان تغییر می‌دهند و همین امر باعث می‌شود تا ۱۴ میلیون مزارع لبنی تولید از فعالیت جا بمانند.
بازار لبنیات زیر چتر تولید شیر
لازم به ذکر است که پیش‌بینی می‌شود تولید جهانی شیر تا سال ۲۰۳۰ میلادی به‌طور متوسط تا ۳۵ درصد در سطح بین‌المللی رشد کند تا میزان تقاضای جمعیت تقریبی ۸٫۷ میلیارد نفر در آن زمان (۱٫۷ میلیارد بیشتر از امروز) تامین شود. تولید شیر تا سال ۲۰۳۰ میلادی با ۳۰۴ میلیون تن، در هر مزرعه تا ۵۴ درصد افزایش می‌یابدکه این امر نشان دهنده قدرت این محصول در بازار جهانی لبنیات است. این در حالی است که انتظار می‌رود میزان مصرف شیر تا حدود ۱۶ درصد سرانه افزایش یابد و میانگین تولید شیر در هر گاو نیز حدود ۲۳ درصد رشد پیدا کند.
البته تمامی این تولیدات در مزارع کمتری انجام خواهد شد، چرا که پیش‌بینی شده تا سال ۲۰۳۰ میلادی تعداد مزارع تولید لبنیات به ۱۰۴ میلیون مزرعه کاهش یابد که این روند نزولی تحت تأثیر عرضه و تقاضا و همچنین تصمیمات سیاسی و موضوعات جانشینی خواهد بود.
بازیکنان کوچکی که به‌زودی بزرگ می‌شوند
اما در آینده بخش عمده لبنیات به‌ویژه شیر در کجا تولید می‌شود؟ به‌نظر می‌رسد تولید شیر تنها تجارت کشورهای لبنی بزرگ نیست، بلکه می‌بینیم کشورهای کوچکتر به‌عنوان بازیکنان بالقوه‌ای هستند که به‌سوی بزرگتر شدن پیش می‌روند. کارشناسان حوزه لبنیات پیشنهاد می‌کنند که ۳ منطقه برتر صادرکننده لبنیات در جهان همچون اتحادیه اروپا، نیوزلند و ایالات متحده آمریکا تا سال ۲۰۳۰ میلادی در جایگاه قطب باقی بمانند، اما روند روبه رشد بسیاری از کشورهای کوچک را نیز در این میان نمی‌توان نادیده گرفت. طبق اعلام شبکه تحقیقات لبنیات آلمان، آسیای جنوبی بیشترین پتانسیل را برای رشد دارد و تولید لبنیات در این منطقه بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۳۰ میلادی بیش از ۶۴ درصد افزایش پیدا خواهد کرد.
تمرکز اتحادیه اروپا بر تولیدات لبنی
اتحادیه اروپا می‌گوید که می‌تواند تا سال ۲۰۳۰ میلادی نزدیک به ۳۵ درصد تقاضای جهانی را تأمین کند و بیشتر روی محصولات با ارزش افزوده مانند محصولات ارگانیک یا آنهایی که نشانه‌های جغرافیایی محافظت شده دارند، متمرکز می‌شود. پیش‌بینی می‌شود که صادرات پنیر، کره، پودر شیر بدون چربی، پودر شیر کامل و پودر آب پنیر اتحادیه اروپا به طور متوسط در حدود ۳۳۰ هزار تن در سال رشد کند. همچنین نزدیک به ۹۰۰ هزار تن شیر اضافی در سال برای تأمین رشد آن برای محصولات لبنی سنتی، که عمدتاً پنیر است، لازم است. در مقابل، انتظار می‌رود که مصرف شیر مایع اروپا در اتحادیه اروپا رو به کاهش رود.
این در حالی است که تولید شیر اتحادیه اروپا باید به‌طور متوسط تا سال ۲۰۳۰ میلادی در هر سال بین ۸ تا ۹ دهم درصد رشد را تجربه کند. در واقع میزان تولید این محصول در سال ۲۰۱۹ میلادی ۱۷۱ میلیون تن تخمین زده شده که تا سال ۲۰۳۰ میلادی باید به ۱۸۲ میلیون تن برسد. عملکرد شیر نیز باید تا سال ۲۰۳۰ میلادی افزایش یابد و تا ۱۷ درصد بالاتر از سطح سال ۲۰۱۹ میلادی برود. با این وجود، این روند به‌دلیل محدودیت‌های زیست محیطی با کندی در دهه‌های بعدی روبه‌رو خواهد شد.
بازگشت چین به بازار جهانی لبنیات
طی سال‌های اخیر حجم بالایی از میزان مصرف لبنیات کشور چین وارد شده و این کشور به‌عنوان یک واردکننده بزرگ لبنیات در جهان تبدیل شده است. حدود ۹۲ درصد از پودر شیر کامل همراه با ۴۷ درصد پودر شیر بدون چربی و ۸۶ درصد کره آن برای مصرف چین از نیوزلند وارد می‌شود. علاوه بر این، ۵۵ درصد پودر آب پنیر شیر از آمریکا و ۳۶ درصد شیر تازه از آلمان وارد می‌شود. حال با تغییرات ایجاد شده، پیش‌بینی شده طی ۱۰ سال آینده، صنایع لبنی چین از یک دوره تعدیل به یک دوره رشد پایدار تغییر می‌کند. چین می‌گوید تا سال ۲۰۲۷ میلادی نسبت مزارع با بیش از ۱۰۰ گاو تا ۸۰ درصد رشد می‌کند و عملکرد هر گاو در سال به طور متوسط به ۹ تن می‌رسد. پیش‌بینی می‌شود میزان تولید شیر این کشور به ۴۳٫۸ میلیون تن برسد. همچنین انتظار می‌رود میانگین رشد سالانه تولید شیر چین در ۱۰ سال آینده ۱٫۸ درصد باشد که به طور قابل توجهی بالاتر از میانگین رشد سالانه ۴ دهم درصد در دهه گذشته است. این در حالی است که افزایش درآمدهای حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلیون مصرف کننده طبقه متوسط در چین، اصلی ترین عامل محرک افزایش مصرف لبنیات در آنجا خواهد بود. تخمین زده می‌شود که سرانه مصرف لبنیات چین در سال ۲۰۲۷ میلادی به ۴۰٫۵ کیلوگرم برسد که نسبت به سال ۲۰۱۹ میلای، ۱۸ درصد رشد را نشان می‌دهد. در همین بازه زمانی، کل مصرف لبنیات چین ۶۳٫۶۱ میلیون تن خواهد بود که نسبت به سال ۲۰۱۹ میلادی ۲۲ درصد افزایش داشته است.
سهم کشورهای درحال توسعه در رشد بازار لبنیات
در کشورهای در حال توسعه، فروش محصولات لبنی بیش از ۵۰ درصد به فروش جهانی کمک می‌کند. بازار غربی شاهد رشد سرعت آهسته ای است که در درجه اول ناشی از نوآوری محصول است، در حالیکه کشورهای در حال توسعه با افزایش آگاهی سلامت، نرخ رشد بالاتری را ثبت می‌کنند. منطقه آمریکای جنوبی سریعترین منطقه در حال رشد است و پس از آن خاورمیانه و آفریقا قرار دارند. در سطح جهان نیز، تقاضای فزاینده ای برای محصولات لبنی وجود دارد که این امر منجر به نوسازی فرآورده‌های لبنی در کشورهای در حال توسعه می‌شود. علاوه بر این، عواملی مانند تولید لبنیات کارآمد و پایدار در این کشورها بر رشد بازار تاثیر می‌گذارد. بیشتر مردم از درآمد حاصل از فروش شیر سود می‌برند. علاوه بر این، نوسازی منجر به انتشار کم گازهای گلخانه‌ای، باعث افزایش کیفیت شیر و توسعه فرصت‌های تجاری برای فرآوری لبنیات محلی شده است.
