سرویس بین‌الملل اقتصادسبز- مونا مشهدی رجبی:
اقتصادسبز آنلاین: در ماه‌های اخیر بارها در مورد کاهش انتشار کربن در نتیجه تعطیلی فعالیت‌های اقتصادی و توقف پروازهای بین‌المللی گزارش‌هایی ارایه شد. گزارش‌هایی که برخی از آنها به عنوان نکات مثبت همه‌گیری کرونا و تأثیرات سازنده ان روی محیط‌زیست یاد می‌کردند ولی واقعیت این است که این نقاط مثبت گذرا است و نمی‌تواند زمینه را برای اصلاح شرایط فراهم کند. مجمع جهانی اقتصاد در گزارش اخیر خود به افت ۱۷ درصدی انتشار کربن در دنیا در ماه آوریل سال‌جاری و کاهش ۲۰ درصدی در ماه می‌امسال در مقایسه با سال قبل اشاره کرد و نوشت: « کاهش تردد‌های درون شهری و بین شهری و توقف فعالیت در بسیاری از کارخانه‌ها سبب شد تا انتشار کربن کم شود و حیوانات آزادانه‌تر در شهرها تردد کنند. از طرف دیگر با کم شدن صدای ماشین‌ها و کارگاه‌های ساختمانی در دنیا صدای پرنده‌ها بهتر شنیده می‌شد و نباید این وضعیت را تاثیر مثبت همه‌گیری کرونا روی محیط‌زیست قلمداد کرد. برعکس همه‌گیری کرونا و تلاش دنیا برای مقابله با این ویروس کشنده باعث شد تا توجه به مسایل زیست محیطی کم شود و حتی سیاستگزاری‌هایی که در جهت بهبود عملکرد واحدهای صنعتی و تولیدی در جهت کاهش ردپای آنها در محیط‌زیست انجام می‌شد هم متوقف شود.»
استفاده از سوخت‌های فسیلی کم شد
مطالعات انجام شده توسط دانشگاه استنفورد نشان می‌دهد در سه ماه اول سال جاری انتشار کربن در نتیجه سوختن منابع فسیلی در دنیا ۵ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش پیدا کرده است ولی مسأله اینجاست که وضعیت در کوتاه مدت و بلند مدت با هم تفاوت دارد. تغییرات جوی در نتیجه تجمع گازهای گلخانه‌ای در اتمسفر ایجاد شده است و توقف فعالیت‌های اقتصادی برای مدتی کوتاه باعث شد تا انتشار این گازها برای دوره‌ای کم شود ولی آیا این روند دایمی و بلند‌مدت خواهد بود؟ پاسخ این است که روند کنونی تغییر نمی‌کند مگر اینکه ساختار اقتصادی در دنیا تغییر کند و تغییرات زیر‌بنایی در جهت حمایت از محیط‌زیست ایجاد شود. نکته مهم این است که مولکول‌های این گازهای آلاینده برای دوره‌ای طولانی در اتمسفر باقی می‌مانند. به عنوان مثال متان برای بالغ بر ۱۲ سال در اتمسفر باقی می‌ماند و دی‌اکسید کربن تا ۲۰۰ سال در اتمسفر خواهد بود. بنابراین توقف یک ماهه و سه ماهه و حتی یک‌ساله فعالیت‌های اقتصادی و انتشار کربن نمی‌تواند تأثیر شگرفی روی محیط‌زیست و مشکل تغییرات جوی داشته باشد.
ممکن است در سال جاری شاهد کاهش انتشار کربن باشیم
مرکز مطالعات محیط‌زیست دانشگاه هیوستون امریکا هم مطالعه ای دیگر روی وضعیت انتشار گازهای آلاینده و تغییرات جوی انجام داده است. این دانشگاه اعلام کرد در صورتی‌که بخشی از این محدودیت‌ها تا انتهای سال‌جاری باقی بماند، در خوش‌بینانه‌ترین حالت در سال جاری ما افت 7.5 درصدی میزان انتشار کربن را تجربه خواهیم کرد. این خبری بسیار خوش برای محیط زیست است به خصوص اگر بتوانیم این روند را برای چندین سال در دنیا ادامه دهیم. به عنوان مثال اگر دور کاری به یک روال عادی تبدیل شود و استفاده از وسایل شخصی برای جابجایی بین خانه و محیط کار کاهش یابد. یا اینکه استفاده از تکنولوژی به عنوان وسیله ارتباطی توسعه پیدا کند و بسیاری از جلسات کاری به صورت انلاین انجام شود و پروازهای طولانی کاهش یابد. اما در مورد اینکه آیا زیر‌ساخت‌های دنیا برای این تغییر بزرگ آمادگی دارد یا خیر تردیدهای زیادی وجود دارد؟ آیا دنیا می‌تواند از این مسیر گذر کند و رشد را تجربه کند یا اینکه هر روز بیش از پیش به استفاده از انرژی‌های فسیلی برای بخش‌های مختلف صنعتی نیاز خواهد داشت؟
اگر این مهم محقق شود دنیا به اهداف توافق نامه پاریس نزدیک می‌شود. توافقی که در سال ۲۰۱۵ میلادی امضا شد و هدف آن تمرکز جهانیان روی مسأله گرمایش زمین و آگاهی در مورد تبعات منفی آن بود. بر طبق این توافق نامه دنیا باید میزان گرمایش زمین را تا سقف ۱.۵ درجه سانتیگراد حفظ کند و اجازه ندهد تولید بیش از حد در بخش‌های صنعتی زمینه را برای انتشار بیش از حد کربن و افزایش دمای زمین فراهم کند.طبق مفاد توافق نامه پاریس دنیا موظف است تا انتشار کربن را در فاصله سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۳۰ میلادی، سالانه ۷.۶ درصد تنزل دهد که هدفی است که در سال ۲۰۲۰ و به مدد تعطیلی فعالیت‌های اقتصادی محقق خواهد شد اما مساله این است که افت انتشار کربن برای یک‌سال چه تاثیری می‌تواند داشته باشد؟ سؤوال مهمتر این است که آیا این وضعیت ایجاد شده در دنیا در جهت کاهش انتشار کربن ادامه خواهد یافت یا خیر؟ بررسی‌ها نشان داده است که تا زمانی‌که فعالیت‌های اقتصادی در وضعیت تعطیلی نسبی باشد، سطح انتشار کربن هم روند کاهشی خواهد داشت. اما به محض بازگشت به وضعیت قبلی باز هم انتشار کربن افزایش می‌یابد. بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهد بعد از بحران اقتصادی سال ۲۰۰۸ میلادی هم شرایط تقریباً مشابهی اتفاق افتاده است. در آن سال فعالیت‌های اقتصادی به دلیل بحران مالی کاهش پیدا کرده بود و نتیجه این مساله کاهش انتشار کربن بود ولی بعد از بازسازی اقتصاد دنیا شرایط تغییر کرد و دوباره سطح انتشار کربن افزایش یافت.
باید ساختار اقتصاد تغییر کند
هم‌اکنون بستر اقتصاد دنیا سوخت‌های فسیلی و فرآورده‌های آنها هستند. سیستم‌های انرژی ما بر مبنای این سوخت‌ها ایجاد شده‌اند و از شوک نفتی سال ۱۹۷۳ میلادی تاکنون تغییر بسیار کمی در این سیستم‌ها ایجاد شده است. در آن زمان، زغال‌سنگ، نفت و گاز طبیعی ۸۷ درصد از کل انرژی مصرفی دنیا را به‌خود اختصاص داده بودند و سهم این منابع انرژی در تأمین انرژی دنیا در سال ۲۰۱۷ برابر با ۸۱ درصد بود. این نشان می‌دهد ظرف بالغ بر ۴۴ سال تنها ۶ درصد از سهم انرژی‌های فسیلی در بازار انرژی دنیا کاسته شده است در حالی‌که تولید انرژی‌های فسیلی دو برابر شده است.مرکز مطالعات انرژی امریکا با اشاره به تولید انرژی‌های احیا شدنی در دنیا نوشت: « منابع انرژی‌های احیا شدنی بسیار زیاد هستند ولی همیشه از این منابع انرژی در کنار انرژی‌های فسیلی استفاده می‌شود و نمی‌توان انها را جایگزین انرژی‌های فسیلی دانست.بررسی‌ها نشان داده است با وجود اینکه بارها در مورد سطح بالای آلایندگی زغال سنگ صحبت شده است ولی سرمایه‌گذاری‌های زیادی در سراسر جهان برای ساخت نیروگاه‌های زغال سنگی انجام شده است و حتی برنامه‌های زیادی برای سال‌های آتی هم وجود دارد. این سرمایه‌گذاری‌های در کنار سرمایه‌گذاری‌هایی که برای ساخت زیر‌ساخت‌های فعال با نفت و گاز طبیعی انجام می‌شود می‌تواند وضعیت را به خوبی نشان دهد. حتی در کشوری مانند نروژ که تمام انرژی الکتریسیته تولیدی در کشور از انرژی آب تأمین می‌شود و انرژی‌های فسیلی تنها ۳۰ درصد از منبع انرژی مصرفی این کشور را به خود اختصاص می‌دهد، بازهم برای اجرای طرح‌های اقتصادی به انرژی‌های فسیلی نیاز دارد.
ریشه مشکل در کجاست
اگر ما واقعاً قصد حرکت به سمت اقتصاد کم کربن را داشته باشیم، باید ریشه مشکل را پیدا کنیم و آن را برطرف کنیم. به عنوان مثال چگونه می‌توانیم از سرمایه‌گذاری در بخش انرژی‌های فسیلی صرف نظر کنیم در شرایطی که این صنعت سوداوری زیادی دارد. یا اینکه چگونه می‌توان در دنیایی که پرداخت یارانه به سوخت‌های فسیلی یک وضعیت عادی است، از سرمایه‌گذاری برای ساخت سیستم‌های انرژی فعال با انرژی‌های پاک صحبت کرد. بررسی‌ها نشان داده است کشورهای عضو گروه بیست که مجموعه از ثروتمند ترین کشورهای صنعتی و در حال توسعه دنیا هستند در سال ۲۰۱۷ میلادی بالغ بر ۱۲۷ میلیارد دلار یارانه به نفت و گاز و زغال سنگ پرداخت کردند. بنابراین برای اینکه از این وضعیت گذر کنیم باید در درجه اول وضعیت خود را در دنیا مشخص کنیم، ساختار انرژی‌های مصرفی و زیر ساختهای خود را تغییر دهیم و دنیا را به سمت و سوی تازه‌ای هدایت کنیم. این روند کند و بلند مدت است و نمی تواند یک شبه حاصل شود بلکه نیاز به یک برنامه‌ریزی مدون و صحیح دارد.
