سیده مهسا سمایی

صنعت آسیابانی از بزرگترین صنایع کشور است که اگر بخواهیم آسیاب‌های آبی و بادی را در نظر بگیریم، قدمت آن به هزاران سال بر می‌گردد؛ اما منظور، آسیابانی و آردسازی صنعتی مدرن و مجهز به ماشین‌آلات است که فعالیت خود را از دهه 30 در کشور آغاز کرده و در ادوار و دهه‌های گذشته، سال به سال، ماشین‌آلات به‌روز‌رسانی شده‌ و توان تولیدشان چند برابر قبل، افزایش یافته است.
از لحاظ ظرفیت تبدیل گندم به آرد، ایران از وضعیت مناسب و خوبی برخوردار است؛ به‌گونه‌ای که به گفته مدیرکل آرد و نان شرکت بازرگانی دولتی ایران، تعداد کارخانه‌های تولید آرد کشور در حال حاضر حدود 400 کارخانه با ظرفیت اسمی بیش از 30 میلیون تن است. این در حالی است که تعداد این کارخانه‌ها در سال 1393 حدوداً 300 کارخانه بوده که نشان دهنده رشد 28 درصدی افزایش تعداد کارخانه‌های تولید آرد در کشور است. از ظرفیت 27 میلیون تنی آردسازی کشور در حال حاضر، سالانه 11 میلیون تن در بخش تولید آرد «یارانه‌ای» و «صنف و صنعت» به‌کار گرفته می‌شود.
بر اساس گفته سید محمد‌رضا مرتضوی، رئیس انجمن آرد سازان، 60 تا 70 درصد کارخانه‌های آردسازی کشور در دسته‌بندی تراز اول دنیا قرار دارند. فناوری آردسازی ما در سطح بالایی است؛ به‌گونه‌ای که دارای آخرین فناوری آردسازی دنیا هستیم.
لازم به ذکر است که امکان تولید 20 تا 30 نوع آرد در کارخانه‌های کشور وجود دارد که این موضوع از نظر ظرفیت و فناوری آردسازی در جایگاه بسیار خوبی قرار دارد.

1401 سالی پر از تلاطم برای صنعت آرد
در بحث تولید آرد‌های تخصصی صنف و صنعت، سال جاری سالی پر از تلاطم برای صنعت آرد کشور بود‌. افزایش قیمت گندم از ابتدای سال، اثراتی روی قیمت آرد و محصولات تبعی آن داشته که در این بین طبق سیاست‌های اتخاذ شده، گندم مورد نیاز واحدهای نان سنتی با قیمت 650 تومان و گندم نانوایی‌های فانتزی با بهای 12هزار و 500 تومان عرضه می‌شود. این اختلاف قیمت موجب سرریز آرد نانوایی‌های سنتی به نانوایی‌های فانتزی و یا شیرینی‌پزی‌ها شده است. افزایش ناگهانی قیمت گندم از 2هزار و 700تومان به 12هزار‌تومان، شوک بزرگی برای صنایع آردبر ایجاد کرده است. در حال حاضر سالانه حدود 12 میلیون تن گندم در کشور مصرف می‌شود. دولت، گندم را با قیمت 12 هزار تومان خریداری می‌کند و با در نظر گرفتن یارانه آرد‌های استحصالی در بخش یارانه‌ای و نیمه‌یارانه‌ای به قیمت بسیار ناچیز یعنی650 و950 تومان به فروش می‌رسد. این اختلاف قیمت چشمگیر، ایجاد فساد و خروج آرد از چرخه تعریف شده کرده و قاچاق آن را در پی دارد و در نتیجه، نه‌ تنها نان با کیفیت مورد نیاز مصرف‌کننده تأمین نمی‌شود، بلکه این موضوع باعث از بین رفتن منابع کشور نیز خواهد شد. از طرفی نانوایان باید حق انتخاب داشته باشند، ولی به دلیل اعمال دستوری قیمت‌ها، امکان تولید کالای کیفی و خوب از تولیدکننده سلب شده است. طی سال جاری علاوه بر افزایش نرخ گندم صنف و صنعت از 2 هزار و 700 تومان به 12 هزار تومان، شاهد افزایش 57.5 درصدی هزینه‌های دستمزد، حمل و نقل، انرژی و… نیز بوده‌ایم؛ در حالی‌که نقدینگی لازم برای تهیه گندم مورد نیاز را در اختیار ندارند که با توجه به شرایط اقتصادی فعلی، این موضوع بسیار قابل بحث است؛ زیرا کاهش حجم نقدینگی در صنعت آردسازی -که صنعتی پر استهلاک است- موجب می‌شود در آینده، شاهد صنعتی ناتوان و فرسوده باشیم.صنعت آرد کشور، نیازمند به‌روز‌رسانی و تعویض قطعات و ماشین‌آلات خطوط بوجاری و تولید است و کمبود نقدینگی موجب می‌شود که مدیران صنعت آرد، بنابر صلاحدید، این امر را به تعویق بیندازند که قطعاً بر کیفیت محصول نهایی، تأثیر بسزایی دارد.

بیشتر بخوانید: بلاتکلیفی آسیابان در افزایش نرخ سبوس

«انحصار» آفتی که به جان صنعت آرد افتاده است
یکی از مهم‌ترین دلایلی که مانع پیشرفت صنعت آرد کشور می‌شود، انحصار این صنعت است. بنابر گفته دکتر یزدجردی‌، رئیس هیأت مدیره انجمن صنفی صنایع آرد ایران در دهه 60 به دلیل جنگ، نان و آرد را انحصاری کردند، اما پس از اتمام جنگ هم به دلیل فساد شکل‌گرفته، حاضر نشدند این انحصار را کنار بگذارند‌. امروز تولیدکنندگان، آرد خود را به قیمت سال 93 در سامانه می‌فروشند و سازمان حمایت هر سه سال یک بار، مابه‌التفاوت قیمت را پرداخت می‌کند.
کارشناسان این صنعت، راهکارهایی برای برون‌رفت از این مشکل ارائه داده‌اند که یکی از این راهکار‌ها، استفاده از مکانیزم قیمت شناور به جای تمرکز بر یک قیمت ثابت است.
بنابراین، دو نرخی‌شدن بهای گندم را می‌توان به‌عنوان یک آسیب جدی به روند تولید بخش خصوصی دید و یکپارچه شدن قیمت آرد برای همه بخش‌ها ضرورت دارد. استفاده از اتاق فکر بخش خصوصی و کارشناسان باید در صنف آرد و نان هم دیده شود تا سرمایه در گردش این واحدها، وضعیت بهتری پیدا کند. طبق گفته سید محمد‌رضا مرتضوی‌، رئیس کانون انجمن صنایع غذایی کشور متأسفانه در حوزه غذا، تنها به بخش زراعت توجه می‌شود؛ درحالی که صنایع تکمیلی هم بخش بزرگی از زنجیره غذایی کشور را به خود اختصاص می‌دهد. در خاتمه باید گفت که صنعت آرد به چشم یک صنعت استراتژیک دیده نمی‌شود و دولت‌ها در ادوار مختلف با توجه به اهمیت این صنعت، آن را درحاشیه نگه داشته‌اند. در این روزها اجرای ناقص سیاست آزادسازی، کارخانه‌های آرد را دچار بلاتکلیفی کرده است و با افزایش قیمت گندم صنف و صنعت و رشد قیمت آن، شاهد ریزش مشتریان صنف و صنعت و نشت آرد خبازی به صنف و صنعت هستیم؛ سیاستی که اجرای ناقص آن موجب خسران و دلسردی فعالان صنعت آرد شده است.بنابر‌این فعالان صنعت آرد، خواهان حمایت بیشتر دولت از این صنف هستند و امید‌وارند که دولت سیزدهم با تصمیم‌گیری‌های دقیق و کارشناسی شده از ضرر و زیان‌های جبران‌ناپذیر این صنعت جلوگیری کند.

*‌ خبرنگار حوزه آرد، نان و غلات اقتصاد سبز