دکتر علیرضا فرخ۱، پروین آقازادگان۲، مهندس حسین آقازادگان۳، دکتر امین زاهدی۴، مهندس مرجان زاهدی۵، آیشن آقازادگان۶
اقتصادسبز آنلاین: خرچنگ نوعی جانور ده پا می‌باشد که جزو گروه سخت پوستان است. اکثر خرچنگهای دارای دُم کوتاه و پهن در ناحیه تحتانی سینه‌شان دارای چنگال‌های تیز می‌باشند. سطوح خارجی خرچنگها متشکل از نوعی پوسته سخت است. زیستگاه اکثر خرچنگها در آب‌های شور می باشد البته برخی از آنان در آب‌های شیرین مناطق گرمسیری وجود دارند. خرچنگها از خانواده سخت پوستان هستند. شکمشان کاملاً در زیر بدنشان پنهان است. روی بدن از پوسته‌ای سخت پوشیده شده است. همچنین آنها دارای یک جفت چنگال هستند. خرچنگها در تمام اقیانوسهای جهان یافت می‌شوند اما برخی نیز در آب‌های شیرین و همچنین درون خشکی به ویژه در مناطق گرمسیری نیز زیست می‌کنند. اندازه خرچنگها بسیار متنوع است از خرچنگ نخودی که تنها چند میلی‌متر اندازه دارد تا خرچنگ عنکبوتی ژاپنی که طول پاهایش بیشتر از ۴ متر است. تخم‌ها در بعضی از خرچنگها به مادر چسبیده است و مادر آنها را با خود حمل می کند . بچه‌ها نیز تا قبل از پوست‌اندازی از مادر جدا نمی‌شوند و به مادر می‌چسبند و بعد از مستقل شدن از مادر رها می‌شوند. صید این جانور در کشور ایران مجاز است اما فاقد مصرف غذایی توسط اشخاص می باشد. به همین دلیل به سایر کشورها صادر می گردد. به‌طور تقریبی ۸۵۰ گونه خرچنگ در نواحی خشک، آب شیرین، مناطق گرمسیری و نیز نیمه گرمسیری وجود دارند. پرورش خرچنگ به علت نرخ اقتصادی آن و تقاضای روزافزون جمعیت نوعی تجارت سودآور محسوب می شود. پرورش خرچنگ به علت ارزش اقتصادی بالا و افزایش بازار مصرف آن در بازار جهانی، به تجارتی پرسود تبدیل شده است. در کشور ایتالیا پرورش خرچنگ، رواج بسیاری دارد. کشورهای فرانسه و آلمان و بلژیک، از مشتریان خرچنگهای پرورشی استان گیلان هستند.
پراکنش
خرچنگها اصولاً در تمام اقیانوسهای دنیا پراکنده شده‌اند. بیشتر مواقع در مناطق گرمسیری و کم عمق دیده می‌شوند. در ایران هم می‌توان در آب‌های دریای عمان و خلیج فارس و همین‌طور آب‌های داخلی آن را صید کرد.
ویژگی منحصر به فرد
خرچنگها خواص گوناگونی دارند: برای بهبود سوختوساز قند خون و برای خانم‌های باردار به‌خاطر داشتن ویتامین B و امگا ۳ مفید است. برای تسریع در التیام زخم‌ها به‌دلیل داشتن پروتئین، ویتامین B12 و مواد معدنی گوناگون، بسیار توصیه می‌شود. برای پیشگیری از بروز بیماری‌های قلبی و عروقی هم بسیار حائز اهمیت است. این سخت‌پوست دریایی برای بهبود سطح ایمنی بدن و افزایش هوش هم پیشنهاد می‌شود.
نحوه پرورش خرچنگ
شروع پرورش این جانور مستلزم آگاهی در زمینه‌هایی همچون مهار سطح کیفی آب، یادگیری نحوه رشد خرچنگ و آماده سازی وضعیت ایده‌آل خرچنگ می باشد. در قدم اول، مکان مناسب پرورش آن بایستی دارای تناسب با سایز خرچنگ باشد. پس از انتخاب مکان مناسب جهت پرورش این جانور بایستی اقدام به تنظیم‌سازی میزان حرارت و مقدار (ph) آب موجود در استخر پرورشی کرد. پس از متعادل‌سازی و تنظیم موارد مذکور در مورد مربوط به آب استخر پرورشی، باید خرچنگ مولد و تخم‌‌گذار مورد نظر خود را به استخر انتقال دهید. جنس ماده خرچنگها در طول دوره به‌طور تقریبی ۲ الی ۵ میلیون تخم می گذارند. پس ازتخم گذاری خرچنگها، خروج لاروها در شرایط مناسب به مدت ۱۲ الی ۱۴ روز طول می‌کشد. هنگام پرورش این جانور بایستی جهت تغذیه آنها از روتیفر (نوعی خوراکی ریز) و میگوهای آب شور استفاده کرد. در صورت پرورش این جانور بایستی به موارد اثرگذار در میزان رشد آنها توجه زیادی شود.
مکان مناسب برای پرورش
خرچنگ سخت پوست است، دارای یک جفت کلات‌های توسعه یافته است، عادت به نقب زدن دارد، به‌طور کلی در آب نزدیک ساحل حفر چاله‌ها. خرچنگها وقتی نور ضعیف یا تاریک است، از غار خارج می‌شوند. هنگامی که نور قوی است، آنها به پایین فرو می روند یا در غار پنهان می شوند. با توجه به عادات خرچنگ، می‌توان در حوض رودخانه به ارتفاع ۵۰ سانتی متر توری ضد فرار، برای جلوگیری از فرار خرچنگ قرار داد. تأثیر کیفیت آب بر تولید خرچنگ را نباید نادیده گرفت. کیفیت آب به‌طور مستقیم بر رشد و نمو سالم خرچنگ تاثیر می گذارد. در فرآیند پرورش، مقدار ph آب استخر باید بین 7.5 تا 8.5 حفظ شود و شفافیت آن در عمق ۳۰ تا ۴۰ سانتی متر باید باشد. لازم است اغلب آب جدید اضافه شود، لازم است به‌طور مرتب محلول آهک سریع پاشیده شود، کیفیت آب تنظیم شود و از بروز بیماری‌ها و پوسته پوسته شدن جلوگیری شود.
تغذیه
هنگامی‌که خرچنگها گرسنه و کم تغذیه باشند، یکدیگر را می کشند، بنابراین غذا باید کافی باشد. خوراک خرچنگ خوراک دام و گیاه است. خوراک گیاهی گندم، جلبک، نرم تنان مختلف، علف آبی، خوراک دام مخلوط ماهی، گوشت مخلوط، کله پاچه حیوانی، باکتریها، قارچها و کرم‌ها است. زمان تغذیه، مقدار تغذیه و روش تغذیه با توجه به عادات شبانه خرچنگ مهم می باشد.
گونه‌های مختلف خرچنگ
از انواع گوناگون خرچنگ می توان به شاه خرچنگ، خرچنگ نقابدار، خرچنگ آبی و خالدار اشاره کرد. همچنین خرچنگهای ناخنی، پیکان و خرچنگ دایره جزو انواع مختلف خرچنگ محسوب می‌شوند.
کاربرد خرچنگها
خرچنگها، جانورانی برخوردار از کاربردها و فواید فراوان می‌باشد.
یکی از کاربردهای خرچنگهای پرورشی، بکارگیری آن جهت تولید گاز پانسمان، نخ بخیه، باند زخم، الیاف بیمارستان، مواد ضد باکتری و ضد قارچ است.
تولید نانوالیاف آستین مورد استفاده در زمینه‌های پزشکی، آرایشی و مواد غذایی.
به‌کارگیری خون خرچنگ گونه نعل اسبی در تولیدات پزشکی.
خواص خوراکی خرچنگ
مصرف خرچنگهای پرورشی سبب تنظیم میزان کلسترول بدن، تقویت بینایی، سیستم ایمنی بدن و بهبود سوختوساز خون بدن می‌گردد. از دیگر خواص خوراکی ناشی از تغذیه خرچنگها می‌توان به افزایش نیرو و سطوح انرژی بدن، تسریع بهبود زخم، افزایش هوش و بهبود سطح سلامتی پوست و موی انسان به علاوه بهبود رشد جنین اشاره کرد. همچنین تغذیه خرچنگها به عنوان مواد غذایی سبب پیشگیری از بروز انواع بیماری سرطان، جلوگیری از پوکی استخوان، بیماری پروستات و همچنین مانع از کم خونی بدن می شود.
فواید خرچنگها
خرچنگها موجوداتی با فواید فراوان محسوب می‌شوند. خرچنگها علاوه بر دارا بودن ارزش غذایی بسیار بالا دارای خواص و مزایای غیرخوراکی بی‌شماری نیز می‌باشند. از جمله مزایای غیرخوراکی خرچنگها عبارت است از:
1. در تولید وسایل و تجهیزات پزشکی و جراحی مانند گاز پانسمان، نخ بخیه، باند زخم، پارچه‌های مخصوص بیمارستان، مواد ضد باکتری و ضد قارچ و غشای دیالیز استفاده می شود.
۲. تولید نانوالیاف کیتین از پوست این جانور با روشی آسان میسر است. دانشمندان با استفاده از ضایعات تولیدی به دست آمده از خرچنگهای شکار شده، توانستند به تولید نانوالیاف کیتین با استفاده‌های استثنایی در زمینه‌های پزشکی، آرایشی و غذایی دست پیدا کنند.
۳. قابلیت‌ها و مزایای فراوان استفاده از خون خرچنگ نعل اسبی در پزشکی. خرچنگهای نعل اسبی سخت پوستانی با قدمتی بسیار طولانی می‌باشند که ظاهر آنها در طی بیش از چهارصد میلیون سال گذشته به ندرت تغییر کرده است. این موجودات عجیب و غریب که به فسیل زنده، معروف شده‌اند، خونی به رنگ آبی روشن دارند. علت رنگ خون این خرچنگ پروتئین‌هایی است که در خون این جانور وجود دارند و دارای درصد بالایی از مس می باشند. خرچنگهای شگفت انگیز، حاوی ماده‌‌ای دفاعی، عجیب و منحصربفرد است که نسبت به باکتریها واکنش نشان می‌دهد و لایه ای شبیه به ژل را در اطراف آنها ایجاد می‌کند و در نتیجه، موجب خنثی شدن تهدیدات این عوامل مضر و خطرناک می‌شود. به خاطر این ویژگی خارق‌العاده، از خون این جانوران در زمینه‌های پزشکی و ساخت داروهای مختلف و جدید استفاده می‌شود.
ارزش تغذیه‌ای و درمانی خرچنگ
پرورش خرچنگها به علت مزایای فراوان این جانوران در زمینه‌های گوناگون، تجارتی پرسود است. خرچنگها مانند بسیاری از آبزیان دیگر، حاوی ارزش غذایی زیادی می باشند؛ تعدادی از مزایای غذایی خرچنگ، عبارت است از:
شاه خرچنگ و خرچنگهای آب‌های آزاد می توانند به عنوان غذایی مناسب برای بانوان باردار به‌شمار روند؛ البته به شرط رعایت اعتدال در مصرف این آبزیان.
۱.تنظیم سطح کلسترول بدن
۲. بهبود قوه بینایی
۳. ایده‌آل و موثر برای سلامت و بهبود پوست و مو
۴. افزایش قوه و سطح انرژی بدن
۵. افزایش سرعت بهبود زخم
۶. تقویت سیستم ایمنی بدن
۷. پیشگیری از بروز بیماری‌های قلبی
۸. افزایش و تقویت سطح هوش
۹. جلوگیری از سرطان
۱۰. جلوگیری از ابتلا به پوکی استخوان
۱۱. مناسب برای رژیم‌های غذایی
۱۲. مناسب برای رشد جنین و نوزاد
۱۳. جلوگیری از ابتلا به بیماری پروستات
۱۴. درمان و پیشگیری از کم خونی
۱۵. بهبود عملکرد متابولیسم قند خون
صادرات بیش از 60 هزار کیلو خرچنگ از گیلان به اروپا
مدیرکل دامپزشکی گیلان از صادرات مقدار ۶۰ هزار و ۷۰۰ کیلوگرم خرچنگ از گیلان به کشورهای اروپایی خبر داد. دکتر سهراب عاقبتی در گفت و گو با (ایسنا) گفت: از ابتدای سال جاری تاکنون به مقدار ۶۰ هزار و ۷۰۰ کیلوگرم خرچنگ از گیلان به کشورهای اروپایی صادر شد. وی با بیان اینکه این خرچنگها در استخرهای استان پرورش یافته‌اند، اضافه کرد: کشورهای آلمان، فرانسه و بلژیک از جمله بازارهای خوب مصرف خرچنگهای گیلانی هستند.
وی ارزش ریالی این محموله را ۱۵ میلیارد و ۹۲۸ میلیون و ۵۰۰ ریال عنوان کرد. دکتر عاقبتی تصریح کرد: صادرات خرچنگها از گیلان به این کشورهای اورپایی ۶۳۷ هزار و ۱۴۰ دلار برای کشور ما ارزآوری داشته است. مدیرکل دامپزشکی گیلان گفت: استخرهای پرورش‌دهنده خرچنگ در شهرستان‌های رشت، انزلی و تالش فعالیت دارند.
وی اضافه کرد: افزایش پرورش خرچنگ را در گیلان شاهد نیستیم، زیرا بازارهای جدیدی برای فروش خرچنگها نداشتیم.
دکتر عاقبتی با بیان اینکه خرچنگها بازار داخلی ندارد، تصریح کرد: در‌صورت افزایش تولید آنها باید به فکر شناسایی بازارهای جدیدی باشیم.
مدیرکل دامپزشکی گیلان گفت: در حال حاضر بیشترین میزان صادرات در گیلان به ماهی پرورشی اختصاص دارد و کشور عراق بزرگترین بازار مصرف است.
خرچنگ راهزن
این خرچنگ که به خرچنگ نارگیل نیز شهرت دارد جزو خرچنگهای بزرگ جهان است و در جزیره کریسمس از موش‌ها تغذیه می‌کند. خرچنگ نارگیل بزرگترین بندپای خاکی است که مهارت زیادی در شکستن نارگیل دارد و از این میوه نیز تغذیه می‌کند.
خرچنگ راهزن علاقه به دزدیدن اشیای براق و نقره‌ای از چادر گردشگران دارد و به همین دلیل به خرچنگ راهزن مشهور شده است. خرچنگهای راهزن در بازارهای ژاپن به عنوان حیوان خانگی فروخته می‌شوند.
این خرچنگ قوی قادر است به‌راحتی اعضای بدن یک انسان را بشکند و خرد کند و اغلب در نواحی گرمسیری هندوستان و اقیانوس آرام یافت می‌شوند.
خرچنگهای راهزن می‌توانند براحتی از درخت بالا بروند و نارگیل‌ها را از درخت بکنند و بخورند.
در جزیره کریسمس خرچنگها تحت محافظت قرار دارند و جزو گونه‌های در خطر انقراض هستند. کشتن هر خرچنگ نارگیل در این جزیره ۵ هزار و ۵۰۰ دلار جریمه دارد.
* منابع در دفتر نشریه موجود است.
1. دکترای تخصصی فیزیولوژی گیاهی
2. نویسنده همکار
3. نویسنده همکار
4. دکترای دامپزشکی
5. کارشناس ارشد مهندسی صنایع غذایی
6. کارشناس بیولوژی
اقتصادسبز آنلاین / اقتصاد سبز آنلاین / اقتصادسبز / اقتصاد سبز / صنایع غذایی / صنعت غذا / کشاورزی / پایگاه خبری صنعت غذا
