علی قنبری شیر سوار
اقتصادسبز آنلاین: مقدار کاهش اشتغال کشاورزی در مناطق روستایی در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال ۱۳۹۸، بسیار بیشتر از افزایش جزیی اشتغال کشاورزی در مناطق شهری بوده است.
به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما، بر اساس آخرین گزارشهای مرکز آمار ایران در خصوص نیروی کار، جمعیت شاغلان ۱۵ ساله و بیشتر در سال ۱۳۹۹ حدود ۲۳ میلیون و ۲۶۳ هزار نفر بوده است که نسبت به سال قبل بیش از یک میلیون کاهش پیدا کرده است. سهم اشتغال بخشهای خدمات، صنعت و کشاورزی در سال ۱۳۹۹ به ترتیب 49.3 درصد، 33.3 درصد و 17.4 درصد بوده است. مقدار اشتغال بخش کشاورزی کشور در سال مزبور همانند سایر بخشهای اقتصادی در قیاس با سال قبل با کاهش چشمگیری مواجه شده است.
مستندات
بررسی میزان اشتغال کشاورزی (فعالیتهای تولیدی و نه کل کسب وکار مرتبط با کشاورزی) به تفکیک کل، شهری و روستایی در سالهای ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ نشان میدهد که مقدار کل اشتغال کشاورزی در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال قبل (۱۳۹۸)، حدود ۲۵۰ هزار نفر کاهش پیدا کرده است. مقدار کاهش اشتغال کشاورزی در مناطق روستایی در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال ۱۳۹۸ (حدود ۲۵۳ هزار نفر)، بسیار بیشتر از افزایش جزیی اشتغال کشاورزی در مناطق شهری (حدود ۴ هزار نفر) بوده است (نمودار ۱).
کاهش مقدار اشتغال کشاورزی در سال ۱۳۹۹ با کاهش ۳ درصدی نرخ مشارکت اقتصادی مناطق روستایی در سال مزبور همراه بوده است.
اگر چه کاهش جمعیت شاغل در مناطق روستایی و فعالیتهای کشاورزی میتواند عوامل مختلفی مانند مهاجرت، گسترش شهرنشینی، بیکاریهای فصلی، افت درآمد در روستاها، رکود فعالیتهای کشاورزی بهدلیل افزایش هزینههای تولید و یا دسترسی فیزیکی و اقتصادی به نهادههای کشاورزی را داشته باشد، اما شاید بتوان، وجود شرایط رکود- تورمی در اقتصاد کلان کشور، شیوع بیماری کووید-۱۹ و تداوم تحریمهای اقتصادی یکجانبه ایالات متحده آمریکا علیه ایران را بهعنوان عوامل مؤثر اصلی برونزا بر کاهش اشتغال در بخش کشاورزی ایران در سال ۱۳۹۹ برشمرد.
محدودیتهای جابجایی نیرویکار، نگرانیها درخصوص سلامتی و ابتلای احتمالی نیرویکار به کووید-۱۹، کاهش گردشگری کشاورزی و روستایی و خرید تولیدات روستایی از دیگر دلایل احتمالی است.
بررسی تطبیقی وضعیت اشتغال کشاورزی در سالهای ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ به تفکیک زن و مرد نیز بیانگر آن است که در کاهش اشتغال کشاورزی در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال ۱۳۹۸، مقدار کاهش اشتغال زنان کشاورز (حدود ۱۷۸ هزار نفر)، خیلی بیشتر از مقدار کاهش اشتغال مردان کشاورز (حدود ۷۱ هزار نفر) بودهاست (نمودار ۲).
همانگونه که جدول (۱) نیز نشان میدهد عمدهی کاهش اشتغال کشاورزی در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال ۱۳۹۸ از ناحیه کاهش اشتغال زنان بوده است (۲۱- درصد). این موضوع در مورد اشتغال زنان بخشهای صنعت و خدمات نیز صادق بوده است. این وضعیت، اثرگذاری احتمالی بیماری کووید-۱۹ بر اشتغال زنان به دلایل گوناگون از جمله رکود مشاغل کشاورزی زنان، نگرانیهای بهداشتی و رعایت پروتکلهای بهداشتی به شکل عدم حضور زنان در محل کار، کاهش تقاضا برای برخی محصولات کشاورزی، در قیاس با اشتغال مردان را نشان میدهد. انتظار میرود که بهدلیل مسؤولیت اجتماعی و اقتصادی مردان، بیکاری داوطلبانه زنان در شرایط نامساعد مانند شیوع کووید-۱۹ در مقایسه با مردان بیشتر باشد.
با توجه به نقش اقتصادی اشتغال کشاورزی زنان در تامین نیازهای اقتصادی خانوارها (بهویژه در مورد خانوارهای دارای سرپرست زن)، کاهش شدید اشتغال کشاورزی زنان در کنار اثر مخرب بر تولید بخش کشاورزی میتواند به کاهش رفاه و گسترش فقر اقتصادی در میان خانوارهای زنان بیکار شده منجر شود. تداوم این روند در کنار تداوم شیوع کووید-۱۹ در سال جاری، میتواند نتایج بدتر و گستردهتری بر بخش کشاورزی و سطح رفاهی آن دسته از خانوارهایی داشته باشد که زنان آنها، شغل خود را از دست خواهند داد.
نظر به توضیح مزبور و به منظور تداوم تولید و رشد اقتصادی کشاورزی و همچنین حمایت از خانوارهای زنان شاغل کشاورزی در آینده، موارد ذیل پیشنهاد میشود:
اقدام به سیاستگزاری مناسب در جهت حمایت از تولیدکنندگان بخش کشاورزی و حمایت هدفمند از مصرفکنندگان محصولات کشاورزی و غذایی و تولیدات روستایی؛
شناسایی کسب و کارها و افراد بیکار شده بخش کشاورزی (بهویژه زنان بیکار شده) به منظور بهرهمندی از پرداختهای حمایتی توسط دولت؛
حمایت مالی (نظیر پرداخت کمک بلاعوض، تسهیلات ارزان قیمت به واحدهای کشاورزی که نیروی کار خود را در شرایط کرونایی تعدیل کردهاند، البته، مشروط به بازگرداندن نیرویکار)؛
ارایه آموزشها و بستههای بهداشتی برای حفاظت از سلامتی نیروی کار شاغل در کسب و کارها و بخش کشاورزی با هدف جلوگیری از بیماری و خروج آنها از وضعیت اشتغال؛
حمایتهای فنی، مشاورهای و مالی از کسب و کارهای خانگی به ویژه در مناطق روستایی با هدف کاهش ریسک ابتلای بیماری؛
برنامهریزی با هدف جلوگیری از تعطیلی کامل کسب و کارهایی که به طور موقت به دلیل شیوع کووید-۱۹ دچار رکود شدهاند. کسب و کارهایی مانند گردشگری روستایی، پس از پایان کووید-۱۹ میتوانند، نقش مهمی در رونق اشتغال بخش روستایی و کشاورزی داشته باشند؛
ساماندهی به بازار داخلی و خارجی محصولات کشاورزی به منظور تحریک تقاضا برای محصولات کشاورزی.