دکتر شاهرخ شجری *

ایجاد زنجیره‌های ارزش یا عرضه محصولات کشاورزی در فضای کسب و کار کشاورزی ایران می‌تواند آثار مختلفی از منظر ابعاد فنی، اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی داشته باشدکه منجر به توسعه کشاورزی و روستای مناطق مختلف کشور خواهد شد:

آثار فنی:

1. تولید سفارشی محصولات زراعی، باغی و دامی و آبزیان متناسب با سلایق، ترجیحات و تقاضای مصرف کنندگان داخلی و خارجی: این شامل کشت ارقام یا واریته‌های مختلف مورد تقاضای مصرف کنندگان محصولات مختلف زراعی مانند گندم، جو، برنج، و غیره، باغی مانند انواع میوه‌ها و سبزیجات و غیره است که در برگیرنده فعالیت‌های متناظری مانند آماده سازی زمین، انتخاب بذر یا نهال مورد درخواست، کاشت بذر یا نهال، آبیاری، کوددهی، کنترل آفات، بیماری‌ها و حذف علف‌های هرز و برداشت محصول است. همچنین در رابطه با محصولات دامی و آبزیان شامل فعالیت‌های مربوط به پرورش نژادهای دام، طیور و آبزیان برای تولید گوشت با کیفیت مشخص، محصولات لبنی و سایر محصولات جانبی مورد تقاضای مصرف‌کنندگان است که شامل فعالیت‌های پرورش حیوانات، ارائه تغذیه و مراقبت‌های بهداشتی مناسب و مدیریت مطلوب نگهداری حیوانات است.
2. بهبود بهره‌وری: ایجاد زنجیره‌های ارزش می‌تواند منجر به پذیرش فناوری‌ها و شیوه‌های پیشرفته، مانند تکنیک‌های کشاورزی دقیق، سیستم‌های آبیاری مدرن و در کل مکانیزاسیون (استفاده از ماشین آلات و تجهیزات مدرن در عملیات کشاورزی، شامل تراکتور، دروگر، سیستم‌های آبیاری و تأسیسات ذخیره‌سازی) شود. این موضوع می‌تواند به طور قابل ملاحظه‌ای بهره‌وری را در بخش کشاورزی افزایش دهد.
3. افزایش کیفیت محصولات کشاورزی: زنجیره‌های ارزش اغلب بر بهبود کیفیت محصول از طریق روش‌های اصولی نگهداری، ذخیره سازی و پردازش بهتر پس از برداشت تمرکز می‌کنند. این امر می‌تواند منجر به تولید محصولات کشاورزی با کیفیت بالاتری شود که مطابق با استانداردهای بین المللی و هم راستا با ترجیحات مصرف کنندگان داخلی و خارجی باشد.
4. انتقال دانش: زنجیره‌های ارزش شامل همکاری بین بازیگران و فعالان مختلف در طول زنجیره، از جمله کشاورزان، واحدهای حمل و نقل و صنایع مرتبط با لجستیک از جمله واحدهای ذخیره سازی و نگهداری و سردخانه‌ها و همچنین واحدهای درجه بندی، تمیزکردن، بسته بندی، تبدیلی، فرآوری محصولات کشاورزی (برای افزودن ارزش و افزایش ماندگاری محصولات کشاورزی) و موادغذایی، توزیع کنندگان، بازرگانان و خرده فروشان است. این همکاری اشتراک دانش و انتقال فناوری را در میان این ذینفعان تسهیل می‌کند و منجر به بهبود مهارت‌ها و تخصص در این بخش می‌شود.

آثار اقتصادی:

1. افزایش دسترسی به بازار: کشاورزان با مشارکت در زنجیره ارزش یا ارائه محصولات کشاورزی به بازارهای داخلی و بین المللی بزرگتر و گسترده تری دسترسی پیدا می‌کنند. این امر پایگاه مشتریان آنها را گسترش می‌دهد و به طور بالقوه درآمد آنها را افزایش خواهد داد.
2. ارزش افزوده: زنجیره‌های ارزش اغلب شامل افزودن ارزش به محصولات کشاورزی خام از طریق فعالیت‌های فرآوری یا بسته بندی است. این می‌تواند به قیمت‌های بالاتر برای محصولات کشاورزان منجر شود زیرا آنها از این طریق سهم بیشتری از ارزش محصول نهایی را به خود اختصاص می‌دهند.
3. ایجاد اشتغال و کاهش فقر: بخش کشاورزی در ایران فرصت‌های شغلی را برای بخش قابل توجهی از جمعیت فراهم می‌کند. زنجیره‌های ارزش محصولات کشاورزی با ایجاد شغل برای کشاورزان و همچنین حمایت از صنایعی مانند فرآوری محصولات کشاورزی و ماشین آلات کشاورزی به توسعه روستایی کمک می‌کند. حال توسعه زنجیره‌های ارزش به نیروی کار اضافی برای فعالیت‌های مختلف مانند پردازش، بسته بندی، حمل و نقل و بازاریابی نیاز دارد. این می‌تواند فرصت‌های شغلی جدید را در مناطق روستایی ایجاد کند و به کاهش فقر کمک کند.
4. پتانسیل صادرات و درآمد ارزی: ایران دارای طیف متنوعی از محصولات کشاورزی با پتانسیل صادراتی مانند پسته، خرما، مرکبات، انجیر سایر میوه‌ها مانند انار و غیره، زعفران، گیاهان دارویی و فرآورده‌های آنها، سبزیجات و مرغ، تخم مرغ و ماهی و غیره است. توسعه یک زنجیره ارزش قوی می‌تواند فرصت‌های صادراتی این محصولات و محصولات جانبی و مشتقات آنها را افزایش دهد و درآمد ارزی بیشتری را ایجاد کند.
3. رشد اقتصادی و توسعه کشاورزی و روستایی: یک زنجیره ارزش کشاورزی که به خوبی کار می‌کند با افزایش سطح بهره وری و ایجاد درآمد برای کشاورزان به رشد کلی اقتصادی منطقه و درنتیجه توسعه کشاورزی و روستایی کمک می‌کند.

آثار اجتماعی:

1. توسعه روستایی: ایجاد زنجیره‌های ارزش محصولات کشاورزی می‌تواند با بهبود زیرساخت‌ها (به عنوان مثال حمل و نقل و راه‌ها و لجستیک)، ایجاد صنایع جانبی و فرآوری محصولات کشاورزی و درنتیجه ایجاد فرصت‌های شغلی، افزایش سطح درآمد و کاهش مهاجرت از مناطق روستایی به توسعه روستایی کمک کند.
2. توانمندسازی زنان: زنجیره‌های ارزش محصولات کشاورزی اغلب فرصت‌هایی را برای مشارکت زنان در فعالیت‌هایی مانند واحدهای پردازش، درجه بندی یا بسته‌بندی محصولات کشاورزی که قبل از آن به‌طور سنتی تحت سلطه مردان است، فراهم می‌کند. این امر زنان را از نظر اقتصادی و اجتماعی در جوامع کشاورزی و روستایی خوداتکا و توانمند می‌سازد.
3. شمول و ارزش‌های اجتماعی: زنجیره‌های ارزش می‌توانند با ادغام کشاورزان خرده مالک در یک نظام دهقانی، که اغلب به حاشیه رانده شده اند، در بازارهای رسمی، شمولیت و نقش آنها را ارتقا و برجسته نمایند. این موضوع می‌تواند موقعیت اجتماعی کشاورزان خرده پا را از طریق ایفای نقش و مشارکت در تصمیم گیری‌ها و امکان حق رأی گروهی افزایش دهد و دسترسی آنها به منابع و خدمات را بهبود بخشد.
4. امنیت غذایی: یک زنجیره ارزش کشاورزی قوی، امنیت غذایی را از طریق کاربرد فناوری‌های نوین و افزایش بهره وری، با افزایش تولید و عرضه کافی محصولات کشاورزی و مواد غذایی مغذی برای جمعیت را تضمین می‌کند.
5. انسجام اجتماعی: تقویت بخش کشاورزی و تضمین پایداری آن از طریق علمی کردن فعالیت‌های کشاورزی و توسعه کشاورزی دانش بنیان با ایجاد زنجیره‌های ارزش محصولات کشاورزی با حفظ و توسعه فعالیت‌های کشاورزی در مناطق روستایی، حمایت از جوامع روستایی و حفظ میراث فرهنگی و انسجام اجتماعی را تقویت می‌کند.

آثار محیط زیستی

1. پایداری ‌محیط زیستی: به کارگیری شیوه‌های کشاورزی پایدار و پذیرش فناوری‌های مدرن و توسعه کشاورزی دانش بنیان در زنجیره ارزش محصولات کشاورزی می‌تواند به حداقل کردن آثار منفی ‌محیط زیستی، حفظ منابع طبیعی و منابع پایه کشاورزی و ارتقای تعادل اکولوژیکی کمک کند.

نتیجه گیری:

در مجموع، ایجاد و توسعه زنجیره‌های ارزش یا عرضه محصولات کشاورزی در فضای کسب ‌وکار کشاورزی ایران می‌تواند منجر به پیشرفت‌های فنی، رشد اقتصادی، تغییرات اجتماعی مثبت و حفظ محیط زیست در جوامع روستایی شود. این مهم می‌تواند از طریق بهبود بهره وری، ایجاد درآمد و فراهم کردن فرصت‌های شغلی جدید، تضمین امنیت غذایی، توسعه روستایی و حفظ محیط زیست به توسعه فضای کسب و کار کشاورزی و همچنین رشد اقتصادی و رفاه اجتماعی در مناطق کشاورزی و روستایی ایران کمک می‌کند.

*‌ تحلیل‌گر مسایل اقتصادی، کشاورزی و بازرگانی خارجی

اقتصادسبز آنلاین / اقتصاد سبز آنلاین / اقتصادسبز / اقتصاد سبز / صنایع غذایی / صنعت غذا / کشاورزی / پایگاه خبری صنعت غذا