مریم حق‌بیان

اقتصادسبز آنلاین: درباره صنعت قند و چگونگی شکل گرفتن آن روایت‌های مختلفی در گوشه و کنار تاریخ نوین صنعت و نیز منابع معتبر تاریخی ذکر شده است،‌ اما همه منابع بر این نکته اتفاق‌نظر دارند که ساختن قند از خمیرمایه‌های گیاهی به ویژه نیشکر از قرن‌های گذشته در ایران سابقه داشته است، گرچه ساخت قند به شکل کارگاهی که حاصل تصفیه شکرخام و تبدیل آن به قند باشد در سال ۱۵۷۰ میلادی در اروپا آغاز شد.
براساس شواهد موجود در سال ۱۷۴۷ میلادی نیز شخصی به نام «آندریاس مارگراف» که یک شیمیدان آلمانی در زمان خود بود، ‌به وجود شکر در چغندر پی برد. او پس از قطعه‌قطعه و خشک کردن چغندر در شهر «کونرون» در کشور اروپایی پروس، در آن زمان نخستین واحد تولید کله قند از ملاس چغندر را راه‌اندازی کرد و از آن پس بود که نوعی از محصولات گیاهی چغندر، نام «چغندر قند» به خود گرفت.در سال ۱۸۱۱ میلادی نیز شخصی به نام «بنژامین دلسرت» یک کارخانه قند در جهان تأسیس کرد و در فرانسه نیز به دستور ناپلئون بناپارت پنج مدرسه شیمی قند تاسیس شد و پس از آن طی یک سال ۴۰ واحد کارگاهی تولید قند در فرانسه بنیانگذاری شد.

وضعیت جهانی تولید شکر

بزرگترین تولیدکنندگان شکر به تفکیک قاره‌ها به صورت ذیل می‌باشد:
برزیل، تولیدکننده‌ای که هزینه تولید شکر آن از سایر کشورها پایین‌تر است، نقش مهم و تعیین‌کننده‌ای در عرضه این کالا در جهان دارد. در مرحله بعد هند و اتحادیه اروپا قرار دارند.

برترین تولید کنندگان نیشکر و چغندر قند در جهان:

در حال حاضر بیش از ۱۳۰ کشور تولید کننده چغندر قند و یا نیشکر می باشند و ۱۰ تای آنها هردو را تولید می‌کنند. به‌طور متوسط ۸۰ درصد شکر از طریق نیشکر تولید می‌شود. در سال ۱۹۸۰ ده کشور برتر حدود ۵۶ درصد از تولید جهان را در اختیار داشتند که این رقم در حال حاضر به بالای ۷۵ درصد رسیده است.

بزرگترین تولیدکنندگان نیشکر:

نیشکر در تمام فصول سال می‌روید. نیشکر در ۳۲۷ سال پیش از میلاد مسیح در شبه‌قاره هند شروع به رشد کرد، و چیزی نگذشت که از طریق مسیرها تجاری خاورمیانه، به دیگر نقاط جهان انتقال داده شد. ‌سهم عمده تولید شکر در دنیا از نیشکر می باشد. این سهم به طور متوسط حدود ۸۰ درصد بوده و مابقی تولید از چغندرقند می‌باشد. برزیل، هند و چین بیش از ۷۳ درصد از نیشکر جهانی را دارا می‌باشند:

بزرگترین تولیدکنندگان چغندرقند:

اتحادیه اروپا به واسطه آب و هوای مناسب برای کشت چغندر قند، بیشترین سهم دنیا را از تولید این محصول به‌عهده ‌دارد. ایران نیز با تولید ۰٫۶۳ (میلیون تن) جایگاه هشتم را در جهان به خود اختصاص داده است.

مصرف شکر به تفکیک قاره‌ها‌:

کشورهای در حال توسعه ۶۷ درصد از شکر جهانی را مصرف می‌کنند و انتظار می‌رود در آینده به‌ویژه آسیا با رشد تقاضا رو‌به‌رو شود.

پیش‌بینی می‌شود مصرف جهانی شکر روند صعودی خود را حفظ کند. با در نظر گرفتن رشد جمعیت، برای مصرف سرانه جهان نیز روندی صعودی متصور هستیم.در سال‌های اخیر عمدتاً میزان تولید بیشتر از تقاضا بوده و این موضوع باعث افزایش ذخایر شکر شده است. اما در سال گذشته میزان تقاضا حدود ۵ میلیون تن از عرضه پیشی گرفت. عموماً ذخایر شکر بین ۳۵ تا ۴۵ درصد مصرف هر سال در نوسان می‌باشد (حدود ۵۵ تا ۷۰ میلیون تن در مقابل ۱۸۰ میلیون تن مصرف). پیش‌بینی مؤسسات مختلف نشان می‌دهد که ترازعرضه و تقاضای شکر در سال‌جاری بین ۸ تا ۱۱ میلیون تن منفی خواهد شد. مهم‌ترین دلایل افت تولید را می‌توان این‌گونه برشمرد:

۱-عدم وجود سیاست‌های حمایتی از طرف دولت چین درزمینه کشت نیشکر و کاهش تولید شکر نیشکری چین

۲-خشکسالی در هند

۳-بروز تنش‌های سیاسی در برزیل به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده

به عبارتی می‌توان گفت که افزایش تولید برزیل توانسته است افزایش مصرف در کشور چین (علی‌رغم کاهش تولید) را جبران کند.
لذا می‌توان گفت هرگونه تداخل در فرایند تولید می‌تواند اثر قابل‌توجهی بر قیمت شکر داشته باشد.

از طرفی برزیل به ‌عنوان بزرگ ‌ترین تولیدکننده دنیا که ٢۵ درصد صادرات جهان را در دست دارد، حدود ٢۵ درصد از تولید سال بعد خود را با نرخ‌های بالای ۲۰ سنت پیش‌فروش کرده است که این امری بی‌سابقه در تاریخ شکر جهان است.
یعنی تقاضا منتظر نمانده و از همین امسال در قراردادهای آتی دست به چنین حجم خرید سنگینی زده است! اتفاقی که شاید باعث افزایش بیشتر قیمت شکر بشود.

کشور برزیل که در حال حاضر بزرگترین صادرکننده شکر در جهان است تا سال 2019 نیز همچنان موقعیت خود را با اختلاف زیاد با سایر صادرکنندگان حفظ کرده است.

برترین وارد کنندگان شکر در جهان :

چین بزرگترین وارد کننده شکر می‌باشد. اتحادیه اروپا پنجمین غول صادر کننده شکر‌، سومین غول واردکننده نیز به شمار می‌آید. (در جدول ذیل ۱۰ کشور برتر وارد کننده آمده است و برای مقایسه بهتر ایران را که در ردیف ۱۹ جدول قرار دارد را نیز اضافه کرده‌ایم). درمجموع واردکنندگان شکر نسبت به صادر کنندگان آن از تنوع بیشتری برخوردار هستند.

بیشتر بخوانید: کشت قراردادی کلید توسعه کشت دانه‌های روغنی

تولید روغن غنی خوراکی از برگ گیاهان

نمایشگاه International Bakery, Pastry, Ice Cream and Coffee

چالش نقدینگی گریبان گیر صنایع قند و شکر

صنعت قند و شکر، پس از صنعت نساجی، دومین صنعت قدیمی ایران به حساب می آید. صنعت قند و شکر، با توجه به استراتژیک بودن و منبع ارزان تامین انرژی نسبت به سایر مواد غذایی، همواره موردتوجه و حمایت دولت بوده است.
همچنین بخش کشاورزی به عنوان مهترین بخش و تامین کننده مواد اولیه، بخش نفت به عنوان تامین کننده انرژی و بخش صنعت و حمل و نقل، بخش‌های مرتبط و تاثیرگذار در این صنعت می‌باشند. بیشترین مصرف کننده قند و شکر در درجه اول خانوارها و سپس صنایع غذایی و لبنی هستند.بهمن دانایی، دبیر انجمن قند و شکر در گفت‌و‌گو با خبرنگار ما با اشاره به بدهی 1000 میلیاردی دولت به کارخانه‌های قند و شکر تامین نقدینگی را یکی از مهمترین چالش‌های فعالان این صنعت عنوان کرد.وی گفت: در حال حاضر موضوع قیمت ارز، تورم سال جاری و کمبود قطعات و … مانند تمامی صنایع، صنعت قند و شکر را هم تحت تأثیر قرار داده است. پیش از این مشکلی در رابطه با کمبود قطعات مورد نیاز ، موارد اولیه و … وجود نداشت. در حال هزینه‌های بسته بندی، تعمیر و نگهداری قطعات و .. رشد کرده است واین موضوع به خودی خود بر روی کسب و کارهای مرتبط با صنعت سایه می‌اندازد. تدوام این امر برای صنعت مشکل ایجاد می‌کند.
وی با اشاره به اینکه صنعت قند و شکر و صنایع وابسته آن چالش و یا بحران بسیار جدی ندارند، اظهار داشت: در حال حاضر مشکل تامین نقدینگی مهمترین چالش کارخانه‌ها است. در حال حاضر کارخانه‌های قند و شکر هزار میلیارد تومان از دولت طلبکار هستند. این بدهکاری بابت ما‌به‌التفاوت بهای قند و شکر از سال 93 تا 96 است. به عبارت دیگر هزار میلیارد تومان پول کارخانه‌ها در صندوق دولت بلوکه شده است.
دانایی با بیان این‌که بلوکه شدن پول کارخانه‌ها در حساب دولت دو مشکل ایجاد می کند، عنوان کرد: مشکل اول این است که تسویه حساب کارخانه‌ها با چغندرکاران به تاخیر می افتد. دوم این که بهره این پول را که در اختیار دولت است به نحوی کارخانه دار پرداخت می کند. دولت نمی‌تواند بدهی خود را به کارخانه دار بپردازد و کارخانه دار برای تامین نقدینگی باید به بانک مراجعه کرده و وام‌هایی با سود بالا دریافت کند در نتیجه یک مشکل بزرگ در تأمین نقدینگی به‌‌وجود می‌آید. در اصل دولت این وام را گرفته و کارخانه دار بهره آن را می‌پردازد.وی افزود: این موضوع به خودی خود از حاشیه سود کارخانه‌داران کم می کند ‌چون از یک طرف هزینه‌های جاری روز‌به‌روز در حال رشد است و از طرف دیگر تسویه حساب با کشاورزان بسیار واجب است چون باید کشاورز را برای کشت سال آینده مشتاق نگه داشت.دبیر انجمن صنایع قند و شکر با تاکید بر این‌که در تأمین مواد اولیه مشکلی وجود ندارد، گفت: در حال حاضر چالش مدیریت آب یکی از مواردی است که بر کشاورزی کشور سایه انداخته است و این ریسک وجود دارد که با پیش آمدن بحران آب کشت چغندر چه سرنوشتی را پیدا خواهد کرد.وی ادامه داد: در حال حاضر گفته می‌شود که حاشیه سود کارخانه‌های قند و شکر در بورس پایین است‌. مشکل عمده صنایع قند و شکر این است که محصول آن‌ها یک کالای استراتژیک لقب گرفته است و حساسیت روی این کالاها بسیار زیاد است. به همین دلیل قیمتی را که به کارخانه‌داران اعلام می‌کنند چندان بالا نیست. در نتیجه حاشیه سود این صنایع پایین آمده و نهایتاً سود شرکت‌ها سربه‌سر با هزینه‌ها است و نمی‌توان قیمت‌هایی را که از سوی دولت اعلام شده است را تغییر داد به همین دلیل حاشیه سود صنایع قند و شکر چندان بالا نمی‌رود.

تهدید جدی صنایع قند و شکر در سال 99

در ادامه دانایی به کاهش بیش از 50 درصدی تولید چغندر قند در سال 98 اشاره و تصریح کرد: این فاجعه برای تمامی کارخانه‌های قند و شکر در سال مالی 99 یک معضل بزرگ بود. وی افزود: در سال ۹۷ بیش از 7 میلیون و 200 هزار تن چغندر در کشور تولید شد اما امسال در حدود ۴ میلیون تن چغندر تولید شده است.

تبعات منفی افزایش دلار بر صنعت بورسی قند و شکر

جبار علی زارع ممقانی، مدیرعامل شرکت قند خراسان نیز گفت: افزایش لجام گسیخته نرخ ارز درصورتی که همچنان ادامه یابد، منجر به توقف تولید در رشته‌های مختلف تولیدی از جمله قند و شکر خواهد شد. تخصیص ارز دولتی به واردات شکر در چند سال اخیر لطمه زیادی به تولید داخلی این محصول وارد کرد. چرا که هزینه خرید شکر وارداتی کمتر از هزینه تولید در داخل شده است.وی ادامه داد: با حذف ارز دولتی نرخ شکر به واقعی شدن نزدیک شد و این امکان را به‌وجود آورد تا کارخانه‌ها محصولات را با نرخ واقعی‌تر عرضه کنند اما بازار با نوسانات بسیاری مواجه شد به‌ طوری‌که دولت در سال ۹۹ بر مبنای ارز نیمایی قیمت هر کیلو شکر از محل درب کارخانه را ۶۳۰۰ تومان تعیین کرد که این روش نیز چالش‌های جدیدی به وجود آورد. چرا که نرخ‌گذاری دولتی و دستوری موجب به‌ هم خوردن بازار می شود.ممقانی گفت: از طرفی حذف ارز دولتی باعث شد تولید چغندر قند و توسعه کارخانه‌های فرآوری افزایش یابد. به‌‌طوری‌ که بلاتکلیفی نرخ ارز برای واردات بذر چغندر و ماشین‌‌آلات صنعتی و موارد مشابه سرمایه‌گذاران را در تنگنا قرارداد. به همین منظور چغندرکاران درخواست افزایش نرخ خرید دولتی را مطرح کردند. در نتیچه برای سال زراعی 99-98 قیمت خرید تضمینی هر کیلوگرم چغندر قند پاییزه و بهاره به 5 هزار و 900 و 6 هزار و 24 ریال رسید.وی تصریح کرد: برای افزایش تولید لازم است صنعت بازسازی و به روز شود. در غیر این‌صورت این صنعت قدیمی فرسوده تر شده و در نهایت از بین خواهد رفت و کالای استراتژیکی مثل شکر وقتی در داخل تولید نشود مشکلات عدیده‌ای از جمله بیکاری بسیاری از کارگران را در پی خواهد داشت.از دیگر مشکلات این صنعت بدهی بانکی برخی از تولیدکنندگان است. بانک‌های طرف قرارداد در کارخانه‌های قند و شکر باید نرخ سود تسهیلات پرداختی به این واحدها را کاهش دهند تا فشار وارده اندکی کاهش یابد.
مدیرعامل شرکت قند خراسان ادامه داد: علاوه برافزایش بی‌رویه نرخ ارز و اختصاص نیافتن ارز مورد نیاز صنعت، توجه نکردن به مشکلات تولید عوارض بی‌شماری را به دنبال خواهد داشت. چنانچه هر واحد تولیدی نتواند تسهیلات دریافتی را باز پرداخت کند، بانک مربوطه نسبت به مصادره آن اقدام می‌کند. طبق آخرین آمار، تاکنون حدود ۱۵۰۰ واحد تولیدی بزرگ و کوچک مصادره و متوقف شده که تبعات بسیاری در پی خواهد داشت و لازم است مسوولان چاره‌اندیشی کنند.