آیا دروازه طلایی کشور امنیت غذایی را تامین می‌کند؟

مریم حق‌بیان

اقتصادسبز آنلاین: سواحل مکران به دروازه طلایی کشور معروف است که به‌سوی دریاهای آزاد گشوده می‌شود؛ تاریخی به درازی تاریخ ایران‌زمین دارد و از زمان هخامنشیان نقشه آن گره‌خورده به نام ایران که حکیم ابوالقاسم فردوسی در وصف آن شعر می‌سراید؛ مُکران یا مَکران همان گنجینه پنهان در سیستان و بلوچستان با تمدنی دیرینه و فرصت‌های نهان برای سرمایه‌گذاری توسعه‌ای.
مُکران نام ناحیه اصیل آریایی‌نشین در جنوب شرقی ایران است به‌عنوان چهاردهمین استان تحت فرمانروایی داریوش بزرگ. سرزمینی ساحلی در جنوب شرقی ایران و جنوب غربی پاکستان است که در طول خلیج عمان از راس‌الکوه در غرب جاسک تا لاس‌بلا در جنوب غربی ایالت بلوچستان پاکستان گسترده است.
می‌گویند گنجینه‌ای طلایی است در میان غروب دریا که بر تارک آن می‌درخشد همسایگی با آب‌های آزاد بین‌المللی در سرتاسر مرز جنوبی، همسایگی مستقیم با کشورهای پاکستان و افغانستان، و به‌طور غیرمستقیم با کشورهای آسیای مرکزی (از طریق ترکمنستان) است که راه غیرقابل چشم‌پوشی برای کشورهایی است محصور در خشکی (به‌جز پاکستان) که از مکران به دریاهای آزاد می‌رسند.
سیستان و بلوچستان باوجود مکران در مسیر دو کریدور از سه کریدور ترانزیتی بزرگ دنیا قرار دارد. منطقه مکران به‌عنوان محور ترانزیتی طرح توسعه جنوب شرق مطرح است. گنجینه‌ای طلایی که مدت‌ها از آن غفلت شده بود تا اینکه در برنامه ششم توسعه، به توسعه سواحل مکران توجه شد و ستاد توسعه سواحل مکران حدود دو سال است که کار خود را شروع کرد. قرار است تمام سازمان‌ها و وزارتخانه‌های کشور، چون جهاد کشاورزی، نیرو، نفت، صنعت، معدن و تجارت، اقتصاد و دارایی، آموزش‌وپرورش، سازمان گردشگری و سازمان مناطق آزاد تجاری و اقتصادی برای توسعه مکران همکاری کنند.

فعالان اقتصادی در راه سواحل مکران

جنوب شرقی کشور درحال پوست انداختن است. فقر دارد پا پس می‌کشد؛ آن هم در سرزمینی که پول وجود خارجی ندارد، آموزشی نیست، بهداشت معنا نشده و چشم مردمان پابرهنه‌اش به چیزی جز کپر عادت نکرده. نه جاده‌ای، نه فرودگاهی، نه اسکله‌ای و نه هیچ چیز دیگری. سرزمینی از شن که با نسیمی آرام، مثل مه رقیق صبحگاهی، از دریا به سمت کوه و از کوه به سمت دریا روان است. گاه شتری ویلان و بی‌رمق، در جست و جوی بوته خاری، سلانه سلانه پشت صخره‌ها گم می‌شود و گاه کشتی غول‌پیکری بعد از سه روز پهلو گرفتن در بندر فجیره امارات، قبراق و بی‌نیاز، راهش را سمت هرمز کج می‌کند. مکران را می‌گویم؛ 600 کیلومتر ساحل رها شده عمان؛ درست از میناب در دهانه هرمز تا پسابندر در خلیج گواتر.
سواحل مکران در محدوده چابهار و کنارک استان سیستان وبلوچستان از قابلیت‌های مهمی در بخش شیلات برخوردار است بطوریکه در سال‌های اخیر بیش‌از سه هزار تن انواع آبزیان خوراکی و غیرمعمول خوراکی و میگو با کیفیت بالا به کشورهای مالزی، هنگ کنگ، امارات، تایلند، سریلانکا، ویتنام، بنگلادش، تایوان، پاکستان، روسیه و عمان صادر شده است.
فعالیت‌های شیلاتی یکی از مهمترین مزیتهای بخش کشاورزی استان سیستان و بلوچستان است که بسترهای ناشناخته آن به برکت انقلاب اسلامی به خوبی شناسایی شده است.
دسترسی به آب‌های آزاد اقیانوسی، وجود اسکله‌های متعدد شیلاتی، فراهم بودن زمینه‌های صادرات، وجود شهرک‌های صنعتی وابسته و اراضی مستعد پرورش میگو و توسعه روز افزون آن، صنایع شیلاتی را به عنوان یکی از مهمترین محورهای توسعه استان سیستان و بلوچستان مطرح کرده است.
سیستان‌وبلوچستان ظرفیت‌های کم نظیر آبزی پروری در زمینه پرورش میگو و ماهی و به ویژه پتانسیل‌های پرورش سایر آبزیان نظیر انواع جلبک‌های دریایی، خیار دریایی، لابستر، آرتیمیا و آبزیان زینتی دارد.
آبزیان غیرمعمول خوراکی از قبیل (ماهی حسون، طلال، سلطان ابراهیم، یال اسبی، مارماهی، گربه ماهی وماهی مرکب) اگر در گذشته صید نمی شد اما اکنون صید آنها برای صادرات رونق دارد.
سواحل مکران در محدوده استان سیستان و بلوچستان و بلوچستان از گواتر و پسابندر دشتیاری تا زرآباد، 541 کیلومتر نوار ساحلی دارد، در این محدوده 24 هزار صیاد به‌وسیله هزار فروند لنج و 1500 فروند قایق بیش از 200 گونه ماهی و میگو را صید می‌کنند که نقش مهمی در تولید و اشتغال در این خطه از ایران اسلامی دارند.
صیادان که این همه نقش در تولید را دارند بیشتر آنها بیمه تامین اجتماعی نیستند و همیشه در کمین دزدان دریایی بوده و بارها در زندان بوده و سالها در اسارت و متحمل خسارت جانی و مالی هستند لذا نیاز است به این قشر توجه بیشتر شود.
اشتغال و تجارت در 541 کیلومتر سواحل سیستان و بلوچستان (چابهار، دشتیاری، زرآباد و کنارک) رونق خوبی دارد و توجه بیشتر به این مناطق ساحلی می‌تواند موجب توسعه پایدار و کمک به جوامع محلی شود.
صیادان در سواحل مکران هم‌اینک با ۹۶۴ فروندلنج (لنج فایبرگلاس ۴۳۴ و لنج چوبی ۵۳۰) و یک‌هزار و ۴۲۵ فروند قایق ( قایق چوبی ۱۵۹ و فایبرگلاس یک‌هزار و ۲۶۶ فروند) کار صید را انجام می‌دهند.
در هر لنج تا 25 نفر مشغول به فعالیت است اما در حد پنج تا هفت نفر و شاید 10 نفر بیمه نمی‌شود امید است دستگاه‌های متولی برای بیمه نمودن صیادان اقدامات و پیگیری‌های لازم را نموده تا این قشر زحمتکش را دلگرم نمایند.
میزان صید صیادان سیستان و بلوچستان در سال ۱۳۹۴ حدود ۲۳۱ هزار تن، سال ۱۳۹۵ با ۲۵۰ هزار تن، سال ۱۳۹۶ حدود ۳۰۲ هزار تن، سال ۱۳۹۷ حدود ۳۲۸ هزار تن صید رتبه نخست کشوری را کسب کرده و در سال ۱۳۹۸ بیش از ۲۹۸ هزار تن صید، سال ۱۳۹۹ مقدار ۲۵۴ هزار تن و سال ۱۴۰۰ نیز میزان صید ۲۶۰ هزار تن و در سال ۱۴۰۱ بیش از سیصد هزار تن از آب‌های ساحلی برداشت داشتیم که بیش از ۱۴۰ هزار تن مربوط به صید ماهیان تنکو است.
این افتخار بزرگ حاصل تلاش صیادان زحمتکش بنادر صیادی چابهار، زرآباد، دشتیاری و کنارک در 7 سال اخیر است.
سواحل سیستان و بلوچستان که به سواحل مکران شهرت دارد و به دلیل اهمیت آن رهبر معظم انقلاب نیز بر آبادسازی و توسعه مناطق ساحلی این محدوده در بخش‌های مختلف تأکید فرموده‌اند، از منطقه پسابندر و گواتر آغاز می‌شود و تا زرآباد در انتهای حوزه ساحلی این استان ادامه دارد.
در محدوده ساحلی جنوب سیستان و بلوچستان 9 بندر ماهیگیری شامل «تیس، شهرکنارک، رمین، کلات زرآباد، پزم، 7 تیر چابهار، بریس، تنگ و پسابندر» و 2 جایگاه تخلیه صید جٌد زرآباد و گواتر دشتیاری فعال هستند.
وجود سواحل در دنیا به جذب میلیون‌ها گردشگر منجر شده است و علاوه بر رونق صید و صیادی و توسعه ترانزیت کالا و تجارت نقش مهمی در جذب توریست دارد.
چنانچه مسئولان بتوانند قوانین را برای جذب گردشگر آسان‌تر و بروکراسی اداری را کمتر کنند می‌توان انتظار داشت رونق گردشگری، تجارت و شیلات از وضع موجود بیش از پیش بهتر شود.
بیش از 200 گونه ماهی تازه و تجاری ویژه صید روز و برای تون ماهی شامل گیدر، هوور، شوریده، کُد، شیر، سرخو، چیلا، پشمپ، لوجر، حلوا، مشکو در سواحل مکران صید می‌شود، افزود: سواحل مکران با دارا بودن منطقه بالقوه پرورش میگو با بیش‌از ۴۲ هزار هکتار اراضی مستعد، ۴۱ درصد صید آب‌های جنوب کشور را دارد.
به‌دلیل وجود شرایط مناسب از جمله زمین‌های بلااستفاده ساحلی، نیروی کار ساده، فناوری بومی شده و قابل دسترس، بازارهای نسبتا شناخته شده جهانی و ارزش صادراتی آبزیان(ماهی، میگو و سایر آبزیان دریایی) در توسعه آبزی‌پروری، می‌تواند نقش مهمی در افزایش اشتغال، ارزآوری و توسعه روستایی در مناطق ساحلی جنوب استان ایفا کند.
اسکله‌های صیادی برای اشتغال و رونق تولید نقش مهمی در سواحل مکران دارند و علاوه‌بر این ظرفیت مهمی در بحث گردشگری به حساب می‌آیند، ادسترسی به آب‌های آزاد اقیانوسی، وجود اسکله‌های متعدد شیلاتی، فراهم بودن زمینه‌های صادرات، وجود شهرک‌های صنعتی وابسته و اراضی مستعد پرورش میگو و توسعه روز افزون آن، صنایع شیلاتی را به عنوان یکی از مهمترین محورهای توسعه سیستان و بلوچستان مطرح کرده است.
هم‌اینک ۶ شهرک و ناحیه صنعتی شیلاتی با داشتن ۳۰ واحد کنسروسازی، ۳۰ واحد عمل‌آوری، ۱۲ واحد پودر ماهی، ۱۳ واحد سردخانه و ۱۰ واحد شناورسازی و بیش‌از ۳۰ واحد یخ‌سازی در نوار ساحلی سیستان و بلوچستان وجود دارد.
وجود سواحل در هر کشوری موجب اشتغال، آبادانی و توسعه پایدار می‌شود و برای هر متر ساحل استان باید برنامه ریزی و طرح‌هایی اجرا کرد که نفع آن برای مردم بومی و کشور ایران اسلامی مشهود باشد.
20 نقطه ساحلی چابهار و کنارک مستعد پرورش میگو است و اراضی فعلی تا 42 هزار هکتار قابل افزایش است.

برنامه‌های وزارت جهاد کشاورزی در سواحل مکران

از جمله ظرفیت‌های اصلی نهفته در دل منطقه مکران، ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های کلان این منطقه در حوزه کشاورزی و شیلات است. اقتصاد مبنی بر کشاورزی و شیلات، در این منطقه، قدمتی چند صد ساله و حتی شاید چند هزار ساله دارد. زمین‌های وسیع و حاصل خیز منطقه و نیز وجود سواحل زیبای دریای عمان، جملگی ویژگی‌های منحصر بفردی را برای سواحل مکران رقم زده است که با برنامه‌ریزی و سیاستگذاری درست و با جذب و هدایت سرمایه‌ها می‌توان این پتانسیل را به یک ثروت فعال ملی تبدیل نمود. از جمله جذابیت‌های سرمایه گذاری در حوزه شیلات و کشاورزی در منطقه مکران عبارتند از: پروژه‌های پرورش ماهی در قفس، مزارع پرورش میگو و کشت گلخانه‌ای با هدف صادرات به بازارهای بین المللی.
طرح‌های توسعه حوزه آب و خاک (ذخیره سازی آب حاصل از بارش، انتقال آب تجهیز و نوسازی شبکه‌ها اصلی و فرعی)
طرح‌های توسعه حوزه تولیدات گیاهی (ایجاد 3500 هکتار کشت داربستی،1400 هکتار کشت گلخانه‌ای، 3000 هکتار نخلستان، 8 واحد قرنطینه نباتی، یک واحد آمادگاه مبارزه با ملخ صحرایی در جاسک)
طرح‌های توسعه حوزه تولیدات دامی (طرحای توسعه پرورش شتر، شترمرغ، مرغ گوشتی، پروار‌بندی گوساله، دام سبک و ایستگاه خدمات شتر داری)
تولید محصولات گلخانه‌ای
پایانه صادرات محصولات کشاورزی
توسعه باغات میوه‌های گرمسیری
وزارت جهاد‌کشاورزی-طرح‌های شیلات
برداشت از ذخایر فانوس ماهیان
احداث، تکمیل تجهیز بنادر صیادی و مراکز تخلیه صید
احداث زیستگاه مصنوعی پرورش آبزیان
احداث مجتمعهای صنایع تبدیلی (تولید عصاره از فانوس ماهیان، خوراک دام، کنسرو تن ماهیان)
پرورش ماهیان در قفس
احداث زیرساختهای سایت‌های پرورش میگو
توسعه صید تون ماهیان در آب‌های فراساحلی
صید در آبهای سایر کشورها
توسعه صید فانوس ماهیان
تأمین شناورهای لانگ لاینر
تأمین شناورهای پرساینر
امضا تفاهم‌نامه همکاری وزارت جهاد کشاورزی و دبیرخانه شورای عالی توسعه سواحل مکران.
محمدعلی نیکبخت و حسین دهقان به همراه تعدادی از مسئولان وزارت جهادکشاورزی، برای اجرای زیربخش‌های کشاورزی در توسعه سواحل مکران با یکدیگر تفاهم‌نامه امضا کردند.
وزیر جهادکشاورزی در این رابطه گفته بود: بخش بزرگی از این سواحل در استان سیستان و بلوچستان واقع شده است، این مناطق به دلیل دسترسی به آب‌های آزاد، دریای عمان و سواحل کشور‌های آفریقایی فرصت کم نظیری برای توسعه صید و صیادی و آبزی‌پروری و شیلات فراهم می‌آورد.
این استان از نظر فرصت سرمایه‌گذاری، رتبه نخست کشور و به لحاظ استعداد در حوزه‌های مختلف باغبانی، شیلات، دامپروری، تجارت و معادن، در بین سه استان اول کشور قرار دارد.
وی با تأکید بر فرمایش مقام معظم رهبری تصریح کرد: طرح توسعه سواحل مکران از جانب معظم‌له نشان از ظرفیت کم‌نظیر و در بیشتر موارد حکایت از فرصت‌های بکر و بی‌نظیر این منطقه از کشورمان است و به حق ایشان از این سواحل به عنوان گنج تعبیر کرده‌اند.
نیکبخت با بیان این‌که شیلات، اولویت یک سرمایه‌گذاری در منطقه است اظهار داشت: شیلات و آبزی‌پروری قادر است، مناطق مکران و به تبع آن از سیستان و بلوچستان تا خراسان شمالی را متحول کند و با دسترسی به آب‌های آزاد به اشتغال شرق کشور رونق دهد.
معاون وزیر و رئیس سازمان شیلات ایران نیز اعتقاد دارد: بیش از ۶۰ هزار هکتار از سواحل سیستان و بلوچستان قابلیت پرورش میگو و نزدیک به ۲۰۰ هزار تُن پرورش ماهی در قفس در دریا را دارد.
صنعت شیلات در سواحل سیستان و بلوچستان ظرفیتی بسیار ارزشمند است که قابلیت توسعه و سرمایه‌گذاری را دارد.
حسینی می‌گوید: از آنجایی که اقتصاد و معیشت مردم ساحل نشین به دریا وابسته است، با سرمایه‌گذاری در حوزه‌های شیلاتی بویژه آبزی پروری می‌توان به ارزآوری، ایجاد معیشت و اشتغال پایدار مردم منطقه کمک کرد.
رئیس سازمان شیلات ایران تصریح کرد: باتوجه به زیرساخت‌های بندری و شیلاتی که در این منطقه وجود دارد، امکان توسعه منطقه‌های تلاقی به سمت بندر شهرها نیز وجود دارد که در کنار تولید پایدار می‌توان به ارائه خدمات شهری و در نتیجه توسعه شهرها، سواحل به‌ویژه توسعه سواحل مکران که از فرمایشات مقام معظم رهبری است هم کمک کرد.
وی ادامه داد: شرکت کشت و صنعت مکران یک صنعت چند منظوره و چند وجهی در حوزه کشاورزی است که علاوه بر تولیدات گلخانه ای بویژه میوه‌های گرمسیری، در زمینه‌های آبزی پروری از جمله پرورش میگو و پرورش ماهی در قفس با بکار گیری تکنولوژی‌های نوین مشغول به فعالیت است و از این طریق نقش بسزایی در توسعه سواحل مکران دارد.
حسینی خاطر نشان کرد: لازمه داشتن یک تولید پایدار و موفق، قرارگیری خوشه‌های تولید در کنار هم هست، به‌طوری‌که تکامل زنجیره ارزش افزوده در آن دیده شود و خوشبختانه این موضوع در مگاپروژه حوزه کشاورزی کشت و صنعت مکران کاملا مشهود بوده و در دستور کار قرار گرفته است

قابلیت پرورش میگو در 60 هزار هکتار از سواحل مکران
معاون وزیر و رئیس سازمان شیلات ایران با اشاره به این‌که ظرفیت‌های شیلاتی صنعتی ارزشمند برای توسعه سواحل مکران است، می‌گوید: 60 هزار هکتار از سواحل مکران قابلیت پرورش میگو را دارد و می‌توان با کشت میگو هزاران اشتغال را فراهم کرد.
علاوه بر کشت میگو نزدیک به 200 هزار تن پرورش ماهی در قفس در دریا نیز ظرفیت وجود دارد.
وی با اشاره به اینکه صنعت شیلات در سواحل سیستان و بلوچستان ظرفیتی بسیار ارزشمندی است که قابلیت توسعه و سرمایه‌گذاری دارد، می‌گوید:از آنجایی که اقتصاد و معیشت مردم ساحل نشین به دریا وابسته است، با سرمایه‌گذاری در حوزه‌های شیلاتی و به‌ویژه آبزی‌پروری می‌توان به ارز آوری، ایجاد معیشت و اشتغال پایدار مردم منطقه کمک کرد.
با توجه به زیرساخت‌های بندری و شیلاتی که در این منطقه وجود دارد، امکان توسعه منطقه‌های تلاقی به سمت بندر شهرها نیز وجود دارد که در کنار تولید پایدار می‌توان به ارائه خدمات شهری و در نتیجه توسعه شهرها، سواحل و به‌ویژه توسعه سواحل مکران که از فرمایشات مقام معظم رهبری (مدظله العالی) است هم کمک کرد.
شرکت کشت و صنعت مکران یک صنعت چند منظوره و چند وجهی در حوزه کشاورزی است که علاوه بر تولیدات گلخانه ای بویژه میوه‌های گرمسیری، در زمینه‌های آبزی‌پروری از جمله پرورش میگو و پرورش ماهی در قفس با بکار گیری تکنولوژی‌های نوین مشغول به فعالیت می‌باشد و از این طریق نقش بسزایی در توسعه سواحل مکران دارد.
لازمه داشتن یک تولید پایدار و موفق، قرارگیری خوشه‌های تولید در کنار هم می‌باشد، به‌طوری که تکامل زنجیره ارزش افزوده در آن دیده شود و خوشبختانه این موضوع در مگا پروژه حوزه کشاورزی کشت و صنعت مکران کاملا مشهود بوده و در دستور کار قرار گرفته است.

سواحل مکران قابلیت کشت و برداشت سالانه ۲ نوبت پرورش میگو را دارد
سواحل مکران از گواتر تا زرآباد با ۵۴۱ کیلومتر نوار ساحلی و شناسایی ۲۰ سایت با ۴۲ هزار هکتار اراضی مستعد و حاصلخیز و افزایش این اراضی به 60 و حتی 100 هزار هکتار ظرفیت کشت و برداشت سالانه ۲ نوبت پرورش میگو را دارند.
هم‌اینک بیش‌از چهار هزار هکتار اراضی در گواتر و هزار و ۵۰۰ هکتار در رودیک آماده واگذاری به سرمایه‌گذاران برای کشت میگو است و در سایر نقاط نیز در حال مطالعه و ایجاد زیرساخت‌ها هستیم.
آب و هوای سواحل مکران در جنوب سیستان و بلوچستان به سبب نزدیکی به خط استوا نسبتاً گرم و مرطوب و بر اثر بادهای موسمی مونسون متعادل است و همین وضعیت زمینه لازم را برای آبزی‌پروری فراهم کرده و به نوعی می‌توان گفت چابهار و کنارک بهشت آبزی‌پروری ایران است.
در هر هکتار پرورش میگو یک اشتغال مستقیم و ۲ اشتغال غیرمستقیم ایجاد می‌شود، میگو ارزش صادراتی، ارز آوری، برگشت سریع سرمایه و بازار پسندی بالایی نسبت به سایر آبزیان دارد و طول هر دوره پرورش میگو در چابهار ۸۵ تا ۱۲۰ روز است.
چابهار و کنارک ۳۱ درصد صید کل کشور،۳۶ درصد صید آب‌های جنوب کشور، ۲۰ درصد کل تولید آبزیان کشور (صید و آبزی پروری)، رتبه دوم صید در اقیانوس هند بعد از اندونزی و رتبه نخست صید در غرب اقیانوس هند را داراست.

اقتصادسبز آنلاین / اقتصاد سبز آنلاین / اقتصادسبز / اقتصاد سبز / صنایع غذایی / صنعت غذا / کشاورزی / پایگاه خبری صنعت غذا